Morgunblaðið - 25.01.1986, Qupperneq 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 25. JANÚAR1986

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 40 kr. eintakið.
j£fa
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
Hér á landi heyrir til undan-
tekninga, að breytingar
séu gerðar á ríkisstjómum, eftir
að þær hafa einu sinni verið
myndaðar. Þetta gerðist þó í
októbermánuði, þegar Geir Hall-
grímsson, utanríkisráðherra,
gerði um það tillögu, að Þor-
steinn Pálsson, eftirmaður sinn
á formannsstóli Sjálfstæðis-
flokksins, settist í ríkisstjóm og
bauðst sjálfur til að víkja úr
stjóminni nú um áramótin.
Lengi hafði verið um það rætt
manna á meðal, að ófært væri,
að formaður Sjálfstæðisflokks-
ins sæti utan stjómar. „Ég er
þeirrar skoðunar, og hef verið,“
sagði Geir Hallgrímsson af
þessu tilefni, „að formaður
flokksins eigi að vera í ríkis-
stjóm, og ég vil vera sjálfum
mér samkvæmur og sýna það í
verki með því að rýma mitt
sæti svo að úr því geti orðið."
A þessum grundvelli lagði
Þorsteinn Pálsson fram tillögur
um breytingar á skipan í ráð-
herrasæti á vegum Sjálfstæðis-
flokksins. í samræmi við þær
vék Matthías Á. Mathiesen úr
sæti viðskiptaráðherra 16. októ-
ber með því fororði að hann
tæki við embætti utanríkisráð:
herra af Geir Hallgrímssyni. í
gær komu þessar tillögur til
framkvæmda og jafnframt hef-
ur Geir Hallgrímsson verið skip-
aður bankastjóri Seðlabanka Is-
lands frá og með 1. september
næstkomandi, þegar Davíð Ól-
afsson lætur af störfum fyrir
aldurs sakir.
Meðferð Geirs Hallgrímsson-
ar á utanríkismálum síðan hann
tók við ráðherraembætti í maí
1983 hefur verið markviss.
Hann hefur beitt sér fyrir skipu-
lagsbreytingum í utanríkisráðu-
neytinu, sem miða að því að
íslendingar verði virkari í þátt-
töku sinni í starfí Atlantshafs-
bandalagsins. Um þessar breyt-
ingar hefur náðst meiri pólitísk
samstaða en margir ætluðu og
staðfestir það, hve skipulega
hefur verið gengið til þessa
viðkvæma verks. Geir Hall-
grímsson hefur hvergi hvikað
frá þeirri meginstefnu, að ör-
yggishagsmunir skuli lagðir til
grundvallar í tvíhliða vamar-
samstarfí við Bandaríkjamenn.
Hann hefur staðið fast gegn
málflutningi þeirra, sem vilja
breyta vamarliðinu í féþúfu og
ekki hikað við að leggja sjónar-
mið sín og ffamkvæmd stefn-
unnar undir mat hlutlausra
manna. Niðurstaða í þeirri
rimmu varð honum í vil. Út á
við hefur hann áunnið sér traust
og virðingu vegna framgöngu á
ráðstefnum og fundum, hvort
heldur um er að ræða vettvang,
þar sem fulltrúar austurs og
vesturs hittast eða samheijar
innan Atlantshafsbandalagsins.
Hann hefur sýnt og sannað í
störfum sínum sem utanríkis-
ráðherra, að það skiptir máli,
að þar sitji fulltrúi Sjálfstæðis-
flokksins, þess stjómmálaafls,
sem aldrei hefur hvikað í varð-
stöðu sinni um íslenska hags-
muni. Það var ekki lítið í húfí
að vel tækist til að þessu leyti
bæði fyrir þjóðina og flokkinn,
þegar sjálfstæðismaður settist
að nýju í þetta mikilvæga emb-
ætti eftir 30 ára hlé. Geir Hall-
grímsson hefur skráð merkan
kafla í sögu utanríkisstefnunnar
síðan á vordögum 1983.
Þegar Geir Hallgrímsson
skýrði frá tillögu sinni á síðast-
liðnu hausti lét hann að því
liggjú. að hann væri ekki að
hætta þátttöku í stjómmálum.
Hér á landi er lítil hefð fyrir
því eins og ráðherraskiptum á
miðrju kjörtímabili, að þeir menn,
sem hverfa frá beinni stjóm-
málaþátttöku láti aftur til sín
taka á þeim vettvangi. Annars
staðar svo sem eins og í Noregi,
þar sem ráðherrar mega ekki
vera þingmenn, og þingmenn
verða að afsala sér þing-
mennsku á meðan þeir gegna
ráðherraembættum, tíðkast að
kalla menn utan þings til ráð-
herrasetu. í könnun á áliti al-
mennings á stjómmálamönnum,
sem Morgunblaðið lét fram-
kvæma á liðnu ári og skýrt var
frá í haust, kom fram, að yfír-
gnæfandi Qöldi þeirra, sem
svömðu, taldi, að íeita ætti að
mönnum í ráðherraembætti
utan þingsala. Þetta er merkileg
niðurstaða með hliðsjón af þeim
venjum, sem hér hefur verið
fylgt og ætti að vera alþingis:
mönnum umhugsunarefni. í
Finnlandi tíðkast, að Seðlabank-
inn sé áfangastaður stjómmála-
manna, þegar þeir hætta beinni
þátttöku í pólitík. Þar er ekki
óalgengt að seðlabankastjórar
séu kallaðir til stjómmálastarfa
að nýju með einum eða öðmm
hætti. Þegar hugmyndir um
utanþingsstjómir hafa verið
ræddar hérlendis á undanföm-
um ámm hafa menn í vangavelt-
um um hugsanlega forystu í
slíkri stjóm oft leitt hugann að
þeim, sem seðlabankanum
stjóma. Þá er til hins að líta,
að hjá sumum, sem áhrif hafa
á skoðanamyndun, em seðla-
bankar ekki hátt á hrygginn
reistir. Það er ekki lítils virði
fyrir slíkar stofnanir að njóta
forystu þeirra, sem langa
reynslu hafa af stjómmálastarfí.
Þegar Geir Hallgrímsson lét
af formennsku Sjálfstæðis-
flokksins 1983 hófst breytinga-
skeið innan flokksins. Því skeiði
lýkur síður en svo með því að
Geir Hallgrímsson hætti í ríkis-
stjóminni. Þvert á móti er auð-
velt að rökstyðja það, að með
brotthvarfí Geirs úr stjóminni
hefjist nýr þáttur í þessu skeiði.
Það er ljóst, að endumýjunar
er þörf í þingflokki sjálfstæðis-
manna. Margt bendir til þess,
að svokölluð kerfíssjónarmið
njóti þar meiri hljómgmnns en
meðal þeirra, sem sitja lands-
fund flokksins, svo að ekki sé
minnst á vaxtarbroddinn, þá
sem skipa sér undir flokksmerk-
ið í ungliðasamtökum.
Með Geir Hallgrímssyni
hverfur einn af máttarstólpum
ríkisstjómarinnar úr ráðherra-
sæti. Þorsteinn Pálsson tók að
sér erfítt verkefni, þegar hann
settist í stól fjármálaráðherra.
Hinn mikli greiðsluhalli ríkis-
sjóðs á síðasta ári sýnir, að ekki
er vanþörf á því að taka upp
nýja hætti við stjóm ríkisfjár-
mála. Það er síður en svo auð-
velt fyrir formann Sjálfstæðis-
flokksins, þess flokks, sem vill
sem lægsta skatta og sem
minnst ríkisumsvif, að ætla að
reka ríkisbúskapinn nú þannig
að endar nái saman.
Þegar Matthías Á. Mathiesen
kvaddi viðskiptaráðuneytið var
að verðleikum vakin athygli á
því hér á þessum stað, að á
skömmum tíma beitti hann sér
fyrir mikilvægum umbótum á
verkefnasviði þess. Þá var
komist þannig að orði, að ekki
yrði annað með sanngimi sagt
en að Matthías Á. Mathiesen
hafí átt erindi í viðskiptaráðu-
neytið. Hann var í svipuðum
sporum og Geir Hallgrímsson
að því leyti, að sjálfstæðismaður
hafði ekki setið sem viðskipta-
ráðherra síðan 1956. Hinn nýi
utanríkisráðherra tekur við góðu
búi af Geir Hallgrímssyni. Það
er ekki síður vandasamt en að
greiða úr því sem úrskeiðis hefur
farið. í utanríkismálum þiýtur
aldrei úrlausnarefni, í senn þarf
að bregðast við breyttum ytri
aðstæðum og styrkja stöðu
okkar, þar sem fast land er
undir fótum. Sjálfstæðisstefnan
og sterk málefnastaða Sjálf-
stæðisflokksins í utanríkis- og
öryggismálum gera þó fulltrúa
flokksins í embætti utanríkis-
ráðherra leiðina að markmiðinu
auðrataða.
Vinsældir ríkisstjómarinnar
hafa dvínað undanfama mánuði,
ef marka má kannanir. Þær
sýna þó einnig, að fylgi stjómar-
flokkanna stendur í stað. Sá er
hins vegar munurinn á flokkun-
um, að sjálfstæðismenn geta
unað bærilega við sinn hlut en
framsóknarmenn em í töluverðri
lægð. Framsóknarflokkurinn
hefur átt aðild að ríkisstjómum
nú samfellt í tæp fímmtán ár.
Síðast þegar íslenskur stjóm-
málaflokkur, Alþýðuflokkurinn,
hafði setið jafn lengi samfellt í
ríkisstjóm hmndi af honum
fylgið í kosningum. Það er
ekkert nýjabragð af neinu því,
sem framsóknarmenn hafa fram
að færa í ríkisstjóm eða á Al-
þingi, ef kerfísbreytingin í físk-
veiðimálum er undanskilin. í
stjómarsamstarfínu em það
sjálfstæðismenn, sem hafa
frumkvæði að þeim málum, er
athygli vekja.
Hér skal engu spáð um það,
hvaða áhrif mannaskiptin nú
hafa á gengi ríkisstjómarinnar.
Hitt er víst, að af fundum henn-
ar gengur nú sá maður, sem
hefur hvað víðtækasta pólitíska
reynslu núlifandi stjómmála-
manna. Við slíka brottför verður
ætíð skarð fyrir skildi.
Fyrst er að leiðrétta villu sem
laumaðist inn í prentun síðasta
þáttar. Þar stóð: „Verst hefur
mér reyndar þótt, hvað sumir
þeirra hafa tekið sér rangar
áherslur ..." Þetta átti að
vera: „Verst hefur mér reyndar
þótt, hvað sumir þeirra hafa
tamið sér“ o.s.frv.
★
Þá birti ég athugasemdalaust
bréf frá Bjama Einarssyni í
Kaupmannahöfn, svohljóðandi:
„Kæri Gísli, virðingarvert
er að blaðamenn Morgunblaðs-
ins hafa að undanfömu hafnað
orðalaginu „að fremja sjálfs-
morð“. Þetta bögumæli er að
vísu komið til ára sinna, en
upphaflega komið úr penna ein-
hvers sem ekki réð við að þýða
danska orðalagið „at begá selv-
rnord". Hins vegar er ekki nógu
gott að búa til orðalagið „að
fremja sjálfsvíg" í stað nefnds
bögumælis, eða þá „að svifta sig
lífí“ (þó skárra), úr því að mál-
venjan er eða hefur verið til
skamms tíma að „fyrirfara sér“
eða „að farga sér“ eða „að stytta
sér aldur“, jafnvel „að ráða sér
bana“ í hátíðlegu máli, en fleira
mætti til tína, svo að af nógu
er að taka.
Bestu kveðjur."
★
í 314. þætti kenndi ég að
smáorðinu að væri ofaukið til
fylgdar tengiorðum tíðarsetn-
inga, tilvísunarsetninga, skilyrð-
issetninga og spumarsetninga,
svo sem þegar og er, sem og
er, ef og nema og hvort og
hvaðan. Páll Bergþórsson í
Reykjavík skrifar mér vegna
þessa:
„Kæri Gísli.
Þú minntist á það nýlega í
þætti þínum, að við mættum
ekki segja sem að, ef að, þegar
að, svo að dæmi séu tekin, held-
ur aðeins sem, ef og þegar. Mér
var ungum kennd þessi regla,
eins og öðrum j afnöldrum okkar,
og ég tamdi mér að fylgja þessu
boði, eins og hver annar hlýðinn
nemandi. En með árunum sækir
að mér efí um að þessi stað-
hæfíng eigi nokkum rétt á sér.
Hún brýtur ekki aðeins í bága
við almennt málfar í landinu,
heldur gerir hún líka lftið úr
Fjölmargar spumingar voru
lagðar fyrir hann sem vörðuðu
Sjálfstæðisflokkinn, Þingflokk
sjálfstæðismanna og sjálfstæðis-
stefnuna. Þótti ungu fólki sem
óþarflega oft væri vikið frá hug-
sjónum og samþykktum landsfund-
tungutaki flestra meistara tung-
unnar á liðnum öldum. Ég tíndi
saman um þetta nokkur dæmi,
sem taka af allan vafa:
„mæðist þegar að um skal ræða“
(Eysteinn Asgrímsson)
„sá ég ei nær að honum skuli
allvel eira“ (Skáld-Sveinn)
„hver sem að reisir hæga byggð"
(Einar í Eydölum)
„ef að nú fínnast ekki nein“
(Einar í Eydölum)
„þú sem að ræður öllu einn“
(Hallgrímur Pétursson)
„þegar að fögur heims um hlíðir"
(Bjami í Þingmúla)
„meðan að uppi er“
(Bjami Thorarensen)
„ef að vanta varmaföng"
(Sveinbjöm Egilsson)
„hvort sem að blærinn bærðist
seint" (Sveinbjöm Egilsson)
„þar sem að áður akrar huldu
völl“ (Jónas Hallgrímsson)
„sem að lyftir oss duftinu frá“
(Matthías Jochumsson)
„og ef að við fellum þig aftur úr
hor“ (Þorsteinn Erlingsson)
„hvort að bréfíð það til þín“
(Stephan G. Stephansson)
Við þennan lista mætti lengi
bæta, og þar koma við sögu
menn eins og Ólafur Jónsson á
Söndum, Eggert Ólafsson,
Grímur Thomsen, Einar Bene-
diktsson, Stefán frá Hvítadal og
Guðmundur Böðvarsson.
Auðvitað em dæmin líka
mörg um það, að þessi skáld
slepptu því að nota að í þessum
samtengingum. Ef hér er þörf á
reglu, ætti hún að vera sú, að
hvor tveggja hátturinn sé jafti
rétthár.
En eitt hef ég ekki getað
grafíð upp: Hvaða Reglujón
skyldi hafa sett fram það mál-
fræðilögmál, sem skipar öllum
þessum ástsælu snillingum á
bekk með bögubósum? Hann
hefur vantað eitthvað annað
fremur en kjarkinn og sjálfs-
traustið.
Með góðri kveðju og þakklæti
fyrir þolgæði þitt í störfum á
akri íslenskunnar."
★
Ég þakka Páli Bergþórssyni
skömlegt bréf og vinsamleg orð
til mín persónulega. En einkum
þakka ég honum þó fyrir að
hafa fengið mér upp í hendur
skemmtilegt rannsóknarefni.
ar af þingmönnum flokksins. Þor-
steinn svarði þessu á þá leið að á
Alþingi væri í flestum tilvikum
nauðsynlegt að leita samkomulags
um stefnumið og stundum biðu
því hugsjónimar í lægra haldi.
Nauðsynlegt væri þó fyrir ungt fólk
Mannaskipti í ríkisstjórn
Haldið okkur vi
— sagði Þorsteinn Pálsson á fundi hjá Heimdalli
ÞORSTEINN Pálsson formaður Sjálfstæðisflokksins var gestur á
fjölmennum fundi, sem haldinn var af Heimdalli, félagi ungra sjálf-
stæðismanna í Reykjavik siðastliðið fimmtudagskvöld.