Morgunblaðið - 06.04.1986, Page 2

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 6. APRÍL1986
u.'cía rZ’.Vií.i
Alnæmisveiran er skyldust
visnuveirunni af öllum veirum
Viðtal við Haiidór Þormar, prófessor í frumulíffræði irið HÍ
hans vestan hafs þessu viðfangs-
efni?
„Þegar veiran var fundin var
hægt með blóðprófun að fylgjast
með útbreiðslu hennar og þannig
útrýma þessum sauðfjársjúkdóm-
um. En Bjöm hafði í huga hægfara
sjúkdóma í fólki og fann líkingu
með visnu í sauðfé og sjúkdóminum
heila- og mænusigg í fólki. Um það
leyti sem hann féll frá hafði hann
á prjónunum miklu meiri rannsóknir
á MS í framhaldi af tilgátu sinni.
Starfí hans var síðan haldið áfram
á Keldum."
Visnuveiran skyld
alnæmisveirunni
Rannsóknastofnunin í New
York sem Halldór Þormar réðst til
starfa hjá var tengd læknadeild rík-
isháskólans í NY. Þetta er rann-
sóknastofnun fyrir gmndvallar-
rannsóknir á sjúkdómum sem hefta
þroska og þá einkum sjúkdómum í
miðtaugakerfi. „Viðfangsefnin eru
þama margvísleg," útskýrir hann.
„Eitt þeirra er rannsóknir á veirum
sem sýkja fóstur um meðgöngutím-
ann. Slíkar veimr valda vangefni
og vansköpun. Mitt starf var eink-
um fólgið í rannsóknum á hæg-
gengum veirum eftir að ég kom
þangað. I fyrstu vomm við með
visnurannsóknir. Markverðasti
árangurinn sem við náðum var að
finna svokallaðar „reverse trans-
criptase". Þetta ensím fannst fyrst
í krabbameinsveimm og var álitið
að það ætti sök á krabbameins-
myndun. Við sýndum fram á að
visnuveira sem ekki veldur krabba-
meini heldur fmmudauða hefur það
líka. Þær veimr sem hafa þetta
ensím em allar skyldar og em nú
kallaðar retróveimr. Sú nýjasta og
frægasta er alnæmisveiran (AIDS-
veiran).“
Halldór segir að rannsóknir á
visnuveimnni hafi á tímabili legið
niðri á rannsóknastofnuninni í New
York, en eftir að alnæmisveiran
fannst vom þær aftur teknar þar
upp. Og hann bætir við: „Það em
nú ekki nema tvö ár síðan alnæmi-
sveiran fannst og eitt ár síðan sýnt
var fram á skyldleika hennar og
visnuveimnnar. En visnuveiran er
skyldust alnæmisveimnni af öllum
veimm."
Við spyijum nánar um viðfangs-
efni Halldórs í New York undan-
farin 18 ár.
„Aðalviðfangsefnin hafa verið
visnuveiran, hæggengur heilasjúk-
dómur í bömum sem orsakast af
mislingaveim og riða í sauðfé. I
Bandaríkjunum fara fram miklar
rannsóknir á riðu, en ég vann aldrei
beint við rannsóknir á henni. Þetta
er ákaflega áhugaverður sjúkdómur
vegna þess að sýkillinn virðist svo
afbrigðilegur frá öllum þekktum
sýklum. Sumir halda að þessi sýkill
sameiginlegt að hafa fengið misl-
inga mjög ung, oftast innan við
tveggja ára aldur og að minnsta
kosti 4 ámm áður en þau fá ein-
kenni um SSPE. Þá er spurningin
hvers vegna veiran eyðist ekki úr
líkamanum eins og venjulega gerist
þegar sjúklingi batnar eftir misl-
inga, heldur tekur sér bólfestu í
miðtaugakerfi og veldur þar hæg-
gengri sýkingu.
Athuganir okkar beindust að
því að rannsaka þetta lífefnafræði-
lega. Skoða hvaða munur er á veir-
um sem einangraðar em úr heilum
barna með þennan sjúkdóm og
venjulegum mislingaveimm. Það er
mikilvægt að fínna lausn á vanda
þessara tilteknu sjúklinga, þótt þeir
séu fáir, en einnig að fá svar við
því hvers vegna veiran hegðar sér
svona. Það er hugsanlegt að veirur
hagi sér á sama hátt í öðrum
hæggengum sjúkdómum, sem ekki
em eins vel þekktir. Við höfum
Halldór Þormar er kominn heim eftir 18 ára útivist og myndin er tekin af honum í hríðarveðri í
miðbænum.
rannsókmrsmar.
sé gerður eingöngu af hvítum (pró-
teinum) og væri þá um algerlega
nýja gerð af sýklum að ræða.
Ákveðnir hrömunarsjúkdómar í
mönnum orsakast af skyldum sýkl-
um. Riðan er landlæg hér í sauðfé,
eins og kunnugt er, og var hér áður
en visna og mæði bámst til landsins
með innfluttu fé.“
Veira sem fer í felur
Okkur leikur hugur á að heyra
meira um mislingaveimna, sem
Halldór hefur verið að rannsaka og
hann útskýrin „Við höfum verið að
reyna að finna hvað veldur því að
mislingaveiran, sem oftast orsakar
bráðan sjúkdóm, er hæggeng í
sumum tilfellum. Til er sjaldgæfur
sjúkdómur, SSPE (Subacute Scler-
osing Panencephalitis), sem er
hægfara heilasýking í börnum.
Hann kemur venjulega í ljós þegar
bamið er á aldrinum 6—7 ára, en
getur sagt til sín á aldursskeiðinu
3ja til 15 ára. SSPE byijar venju-
lega með því að baminu fer að
ganga illa í skóla, síðan koma sál-
fræðilegar tmflanir og taugaein-
kenni af ýmsu tagi. Að lokum
lamast það eða missir meðvitund.
Sjúkdómurinn er ólæknandi og leið-
ir til dauða, venjulega eftir 1—2 ár.
Þegar ég kom til Bandaríkjanna var
nýbúið að sýna fram á að þessi sjúk-
dómur orsakast af mislingaveiru.
Bömin sem fá hann eiga það flest
Halldór Þormar tók á
sl. vori við starfi pró-
fessors í frumulíf-
fræði við Háskóía
íslands og kennir
einnig líffræðinemum veimfræði.
Hann er því kominn heim eftir 18
ára útivist. Halldór á að baki langan
rannsóknaferil. Byijaði á Tilrauna-
stöðinni á Keldum 1957 þar sem
Bjöm Sigurðsson var að rannsaka
visnu í kindum og gera sínar merku
uppgötvanir um hæggengar veimr.
En doktorsritgerð Halldórs var
einmitt um hæggengu visnu- og
mæðiveikiveimmar. Rannsóknir á
hægfara veirum hafa fylgt honum
síðan ásamt öðm, siðustu 18 árin
á Institute for Basic Research in
Developmental Disabilities, sem er
stofnun fyrir rannsóknir á vangefni
í New York. Þar var hann forstöðu-
maður veimdeildarinnar. Þessar
hæggengu veimr em heldur betur
komnar aftur í sviðsljósið, eftir að
í ljós er komið að visnu- og mæði-
veirumar em skyldar veimnni sem
veldur alnæmi (AIDS) í mönnum,
sem allra augu einblína nú á. Um
þetta og aðrar rannsóknir, sem
Halldór hefur verið viðriðinn, var
hann spurður er blaðamaður Morg-
unblaðsins ræddi við hann.
Það hlýtur að hafa verið mjög
spennandi fyrir ungan líffræðing
að koma beint úr líffræðinámi í
Kaupmannahöfn í Tilraunastöðina
í meinafræði á Keldum á árinu
1957 og fá það verkefni að reyna
að rækta í frumugróðri visnuveir-
una, sem enginn hafði þá séð. Bjöm
Sigurðsson læknir var þá búinn að
sýkja kindur með visnu og sýna
fram á að það er smitsjúkdómur
og Bjöm fékk Halldóri Þormar
þetta verkefni.
„Það var Bjöm Sigurðsson sem
kom fyrstur fram með kenninguna
um nýja tegund smitsjúkdóma, sem
taka mjög langan tíma í að búa um
sig í hýslinum og sem hann nefndi
hæggenga. Hann byggði kenning-
una á rannsóknum á visnu og riðu-
veiki í sauðfé," segir Halldór þegar
hann er spurður um þetta. „Þetta
vakti mikla athygli og menn byij-
uðu að vinna eftir þessari kenningu.
Meðal annars með hliðsjón af sjúk-
dómum í mönnum, svo sem heila-
og mænusiggi eða MS og fleiru.
Seinna sýndi Bandaríkjamaðurinn
Gajducek fram á að sjúkdómar í
fólki geta orsakast af svona hæg-
fara veirum. Hann hlaut fyrir þetta
Nóbelsverðlaun og ég er ekki í
neinum vafa um að Bjöm Sigurðs-
son hefði hlotið þau líka hefði hann
lifað, en hann var þá látinn fyrir
mörgum árum. Bjöm hefur raunar
ávallt fengið viðurkenningu fyrir
sitt framlag. Alltaf er vitnað í hann
þar sem um þessi mál er fjallað og
honum réttilega gefinn heiðurinn
af því að vera upphafsmaðurinn.
Það var vissulega fengur í því að
fá tækifæri til að vinna með hon-
um.“
„Hvemig tókst til við þetta við-
fangsefni, að rækta visnuveiruna?
„Það tókst. Og árið eftir var
mæðiveiran líka ræktuð í fmmu-
gróðri á sama hátt. Mitt viðfangs-
efni á Keldum var visnuveiran og
mæðiveiran og samanburður á
þeim. Þær reyndust vera náskyldar
eða sama veiran. Einn hluti rann-
sóknanna var að skoða þær í raf-
eindasjá. Þetta var mjög spennandi,
þar sem þama var ný tegund af
veirum, hæggengar veimr, og alger
nýjung að fást við þær. Doktorsrit-
gerð mín var byggð á rannsóknum
á þessum tveimur veirum."
Halldór vann við þetta á Keldum
fram til 1967, er hann fluttist til
Bandaríkjanna. En hann hafði þó
verið víðar við störf á þessu tíma-
bili, m.a. í Kaupmannahöfn og eitt
ár í Venesúela við að rannsaka
ákveðnar arboveimr sem berast
með skordýmm og em mikið vanda-
mál þar um slóðir. „Mér bauðst
þetta tækifæri og tók því. En
hæggengu veirumar vom mitt
aðalverkefni, bæði á Keldum og í
Bandaríkjunum," útskýrir Halldór.
En hvernig stóðu málin þegar hann
fór og hvemig tengdust rannsóknir