Morgunblaðið - 06.04.1986, Blaðsíða 3

38GI JÍíRA .3 flUOAaUHHUg^IGAJaVítJOflOM
MORGUNBLAÐIÐ, SIJNNUDAGUR6. APRIL1986
fundið að veirur, sem ræktast úr
heilum SSPE-sjúklinga vantar
ákveðna hvítu, sem annast myndun
fullkominnar mislingaveiru. Hér er
því um ófullkomnar mislingaveirur
að ræða. Sennilega er það veirugen,
sem sér um myndun þessarar hvítu,
óvirkt eða það starfar ekki á réttan
hátt. Hvemig það hefur gerst í
þessum tilvikum er ekki enn vitað,
það veldur því að veiruefni tekur
sér bólstað inni í frumunum svo að
ónæmiskerfið nær ekki að eyða
veirunum. Líkaminn losnar ekki við
þær því að veiran fer í felur „neðan-
jarðar". Hins vegar breiðist sýking-
in mjög hægt um heilann, því að
veiruefnin verða líklega að dreifast
beint frá einni frumu til annarrar.
Þess vegna líður svo langur tími
uns sjúkdómseinkenni koma í ljós.
Þarna hefur sem sagt orðið breyting
á geni sem myndar hvítu er hefur
það hlutverk að koma veirunni út
úr frumunni. Þegar það vantar þá
komast þær ekki út og fara huldu
höfði.
Nýjungin í þessu er sú að sýnt
var fram á að svona hegðun getur
orsakað hæggengan sjúkdóm. Vitað
var að ófullkomnar veirur eru til,
en þær hafa ekki áður verið settar
í samband við hæggenga sjúkdóma.
Við höfum að undanförnu verið að
sýkja tilraunadýr með þessum veir-
um. Eru notaðir til þess merðir.
Stundum líður ár frá því veirunni
er sprautað í þá og þar til þeir sýkj-
ast. Sjúkdómurinn hegðar sér svip-
að og í börnunum. En markmiðið
er að vita hvort hægt sé að finna
aðferðir til að spoma við sjúk-
dóminum, t.d. með ónæmisaðgerð-
um og lyljum. Það hefur ekki tekist
ennþá. En þarna er dæmi um hvem-
ig veira getur valdið hæggengum
sjúkdómi. Varnarkerfíð nær ekki
til hennar og því mallar hún hægt
og sígandi í líkamanum."
Hinn fullkomni sníkill
Þá vaknar spurningin hver sé
munurinn á visnuveirunni og þess-
ari ófullkomnu mislingaveiru og
Halldór segir: „Visnuveiran, sem
líka veldur hægfara sjúkdómi,
hegðar sér allt öðm vísi. Eftir að
ensímið reverse transcriptase
fannst var augljóst að þegar visnu-
veira, sem hefur RNA-erfðaefni
kemur inn í fmmu, þá getur það
umritast yfir í DNA, sem er af sömu
gerð og erfðaefni fmmunnar. Þetta
kallast öfug umritun. Venjuleg
umritun í fmmu er úr DNA yfir í
RNA. Það er þetta sem verður til
þess að visnuveiran veldur hæg-
gengri sýkingu. Veim-DNA sam-
einast erfðaefni fmmunnar sjálfrar
og getur setið þar um kyrrt í langan
tíma án þess að aðhafast nokkuð.
Og þar sem það er inni í erfðaefni
fmmunnar hefur líkaminn engin
ráð til að losna við það. Þetta er
semsagt hinn fullkomni sníkill -
sníkill á erfðaefni frumunnar. Svo
er spurningin — sem ekki hefur
fengist svar við enn — hvað veldur
því að erfðaefni veimnnar verður
virkt í sumum fmmum, myndar þar
fullkomnar veimr, sem sýkja fleiri
fmmur og dreifist þannig smám
saman um líkaman. Þegar lífsnauð-
synlegar frumur sýkjast koma loks
sjúkdómseinkenni í ljós. Það er
hugsanlegt að veira DNA geti setið
inni í erfðaefni fmmunnar án þess
að verða nokkurn tíma virkt og
því án þess að valda sjúkdómi."
Af hverju fer alnæmis-
veiran af stað?
Spyijandi er alltaf við sama
heygarðshornið og vill nú vita hvar
vitneskjan um visnuveimna kemur
við sögu rannsókna á sjúkdóminum
almæmi.
„Þegar um alnæmi er að ræða
em þeir miklu fleiri sem vitað er
að hafa tekið þessa veim en þeir
sem enn em orðnir sjúkir. Þess
vegna er einmitt svo mikilvæg núna
spurningin: Hvað veldur því að
veiran fer af stað? Enn sem komið
er veit enginn hvað örvar veiruna,
sem er hulin inni í erfðaefni fmm-
unnar, þannig að hún fer að valda
sjúkdómi. Ef þetta væri vitað, þá
væri kannski hægt að koma í veg
fýnrþað."
í framhaldi af þessu spyijum við
Halldór Þormar á hvaða stigi þessar
rannsóknir séu á Rannsóknastofn-
uninni sem hann er nú að yfirgefa
í New York og hvort honum þyki
ekki dálítið súrt að vera einmitt að
hverfa þar frá nú. „Nei, mig langar
ekkert til að rannsaka AIDS",
svarar hann um hæl. „Þegar ég var
þama í haust var einmitt verið að
rannsaka visnuveimr með hliðsjón
af alnæmi, hve skyldar þær em og
að hve miklu leyti er hægt að nota
rannsóknir á visnuveim til að fá
upplýsingar um alnæmi."
Brjóstamjólkin
virk gegn veirum
Þegar spurt er hvort hann hafí
nokkra aðstöðu til að halda áfram
rannsóknum af þessu tagi eftir að
hann er fluttur heim og tekinn við
prófessorsstöðu við Háskóla Is-
lands, segist Halldór að vísu ekki
vera búinn að fá rannsóknaraðstöðu
ennþá, en hann vonist til að aðstað-
an komi á næstunni á líffræðistofn-
un Háskólans. Ekki hafí hann þó
hug á að halda áfram þessum rann-
sóknum þar. Fremur rannsóknum
af öðm tagi, sem hann hefur stund-
að undanfarin þijú ár. Það em
rannsóknir á bijóstamjólk. Við vilj-
um fá meira að heyra um það.
„Rannsóknastofnunin í New
York er með rannsóknir á þroskun
bama, eins og ég sagði áður.
Bijóstamjólkin er hér talin mikil-
væg. Þama er því heil deild þar sem
fara fram rannsóknir á bijóstamjólk
með tilliti til næringarefnanna í
henni, ensíma og ýmissa vaxta-
þátta, auk þess sem athuguð em í
mjólkinni mótefni gegn sýklum. I
samvinnu við mjólkursérfræðing-
ana á stofnuninni fór ég að skoða
hvernig bijóstamjólk hefði áhrif á
veirur. Það hefur komið í ljós að
þegar mjólkurfítur klofna niður
fyrir áhrif ýmissa ensíma verður
hún ákaflega virk gegn veimm, sem
hafa um sig fituhjúp. Við höfum
komist að því að það eru mjög
einföld efni, fitusýmr, sem drepa
veimmar. Þegar ensím bijóta niður
mjólkurfítur í meltingarfærunum
losna sýmmar. Hugsanlegt er að
þetta geti verið vörn gegn sýking-
um, t.d. í þörmum. Þetta virðist
ekki eingöngu bundið við hjúpaðar
veimr, heldur gildir það líka fyrir
einfmma sníkla sem valda sjúk-
dómum. Einn þeirra er t.d. einfmma
dýr er veldur algengri þarmasýk-
ingu í börnum í mörgum þróunar-
Iöndum. Fitusýmr í því magni sem
þær fínnast í mjólkinni geta drepið
svona dýr. Þetta er enn eitt dæmið
um hversu mikilvæg móðurmjólkin
er. Hún er virk gegn mörgum
mismunandi tegundum sýkla,
þ.e.a.s. öllum þeim sem hafa um
sig fituhimnur. Sennilega vegna
þess að fitusýmrnar leysa þær
upp.“
Halldór Þormar segir að hugsan-
lega muni hann halda hér áfram
að rannsaka áhrif fitu á fmmur og
veirur yfírleitt: „Því þótt ég hafi
aðallega verið að rannsaka veirur
þá er ég líka að fást við frumulíf-
fræði,“ eins og hann orðar það.
„Vann reyndar að fmmurannsókn-
um í Kaupmannahöfn, áður en ég
ánetjaðist veirnrn."
Að lokum berst talið að flutn-
ingnum heim og hvers vegna Hall-
dór Þormar ákvað að taka sig upp
og flytja með fjölskyldu sína aftur
til íslands. „Breytingin er að mörgu
leyti erfið eftir svo mörg ár í Banda-
ríkjunum. Maður er orðinn rótgró-
inn eftir þetta langan tíma á einum
stað. En þráhyggjan að koma heim
réði og þá er betra að koma fyrr
en seinna. Með því að fara í starf
kemst maður betur í snertingu við
þjóðfélagið heldur en ef komið er
seinna, til þess eins að setjast í
helgan stein. Og kannski getur
maður líka orðið að einhveiju
gagni.“
Viðtal: Elín Pálmadóttir
Ljósm.: Ólafur K. Magnússon
I-l
--------------—------
Vöruval við vesturhöf nina
FLAGGSTANGIR
ÚR TREFJAGLERI, FELLAN-
LEGAR MEÐ FESTINGU,
6-8-10-12M.
ALLTTIL
ÚTGERÐAR
BLAKKIR ALLS-
KON AR, TROLL-
I ÁQAR
BAUJUSTANGIR
ÚRÁLOG
BAMBUS
FISKIHNÍFAR
STÁLBRÝNI
VASAHNÍFAR
HANDFÆRAVIND-
UR, FÆREYSKAR
ISLENSK FLOGG
ALLAR STÆRÐIR
FEtSö
VÍR- OG BOLTA-
KLIPPUR
GREINAKLIPPUR

ALLT TIL HAND-
FÆRAVEIÐA
GIRNI-SÖKKUR-
ÖNGLAR
SKIPASKOÐUN-
ARVÖRURí
ALLAR STÆRÐIR
SKIPA
VÉLATVISTUR
NETBORÐDÚKUR
RIDGIP.
RÖRSNITTITÆKI
RÖRTENGUR
RÖRTENGUR
RÖRHALDARAR
RÖRSKERAR
RÍMARAR
ÖFUGUGGAR
SKRUFSTYKKI
ALLAR STÆRÐIR
•
KRAFTTENGUR
VÉLAÞÉTTINGAR
PLÖTUPAKKNINGAR
SKARSTEN
SKÖFUR
ÓTRULEGA
STERKAR OG
FJÖLHÆFAR,
12 GERÐIR
PolyfiUa
exterior
Polyfilla
FYLLIEFNI
ÚTI-INNI
POLYSTR/PPA
LAKKOG MÁLN-
INGARUPPLEYSIR
HRÁTJARA
VIÐAROLÍUR
EIROLÍA
MÁLNING
ÁALLAFLETI
í ÖLLUM LITUM
STILL-LONGS
ULLARNÆRFÖT
NÆLONSTYRKT
DÖKKBLÁ FYRIR
BÖRN OG FULLORÐNA
SOKKAR
MEÐ TVÖFÖLDUM BOTNI
REGNFATNAÐUR
KULDAFATNAÐUR
VINNUFATNAÐUR
VINNUHANSKAR
KLOSSAR
GÚMMÍSTÍGVÉL
ÖRYGGISSKÓR
GÖNGUSKÓR
SPORTSKÓR
SKIPTILYKLAR
RÖRTENGUR
SPORJÁRN
ÚTSKURÐARJÁRN
HALLAMÁL
MIKIÐ OG GOTT
ÚRVAL
MÁLBÖND
10,20,30,50 MTR.
VERKFÆRA-
KASSAR
SKRÚFUÞVINGUR