Morgunblaðið - 06.04.1986, Blaðsíða 15

r~----------------------------------
; að bytja með og mest þannig að
; menn komu með ull sína og borguðu
fyrir vinnslu hennar með því að
verksmiðjan fékk hluta ullarinnar
S fyrir vinnsluna. Mun rekstur verk-
. smiðjunar hafa gengið erfiðlega
með þessu fyrirkomulagi, og eftir
í aðeins tvö ár varð Bjöm að selja
Halldóri frænda sínum bæði jörðina
Varmá og verksmiðjuna á Álafossi.
Velakosturinn aukinn
Halldór Jónsson fór utan
skömmu eftir að hann keypti verk-
! smiðjuna og lærði litun í Noregi. í
; þessari ferð keypti hann búnað til
r þess að lita með, litunarefni og
. einnig tvo vefstóla. Það var því
fyrst árið 1902 sem farið var að
vefa með vélknúnum vefstólum hér
á landi. Þetta mun hafa breytt
miklu í rekstri verksmiðjunnar, og
mun Halldór hafa séð að meiri
möguleikar voru á að selja ofinn
dúk heldur en lopa eða band.
Á þessum tíma var ekki rafmagn
í verksmiðjunni og eingöngu notast
við olíuljós. Vatnsorkan í fossinum
dreif þó allar vélar - stífla var í
ánni fyrir ofan fossinn svo þar
myndaðist uppistöðulón en frá
■ henni lá vatnsleiðsla í túrbínu í
kjallara verksmiðjunnar en frá túrb-
ínunni gegnu reimar upp í vélamar
i ogdreif þær áfram. Væri áin vatns-
Iítil var ekki hægt að keyra allar
; vélamar í einu en oft var þó hægt
að hafa allar vélar verksmiðjunar í
gangi. Þess má geta að jafnara
rennsli var í ánni þá en nú - þá
var ekki enn farið að ræsa fram
mýrar og svo kom tölvert magn af
heitu vatni úr hverunum á Reykjum
í ána, en því er öllu dælt til Reykja-
víkur nú.
Halldór átti Álafoss fram til árs-
ins 1910. Á þessum tíma bætti
hann vélakost versmiðjunnar mikið,
og keypti m.a. tvinningarvél. Hann
byggði líka upp íbúðarhús fyrir
starfsfólk og útihús fyrir búið á
staðnum. Starfsfólk verksmiðjunn-
í ar bjó á Álafossi og þurfti því að
reka bú við verksmiðjuna. Einnig
j þurfti verksmiðjan að eiga marga
j vagnhesta og flutningavagna til að
flytja vömr til Reykjavíkur. Þessi ár
var því allumsvifamikill búskapur á
; Álafossi.
Árið 1910 var Halldór orðinn það
skuldugur að úr varð að sýslusjóður
Kjósarsýslu keypti af honum verk-
smiðjuna, en Halldór leigði verk-
smiðjuna og sá um rekstur hennar
allt til 1914. Þá keypti Bogi Þórðar-
son, bóndi og útgerðarmaður á
Lágafelli, eignina og rak verksmiðj-
una um skeið.
Bogi kom þrem merkum hlutum
til leiðar. Hann keypti vélar úr ullar-
verksmiðju í Hveragerði og lét flytja
þær á hestvögnum að Álafossi.
Hann keypti heitavatnsréttindi í
hvernum Amsterdam, er var rétt
fyrir neðan Reyki, og var fyrstur
manna til að kaupa heitavatnsrétt-
indi hér á landi. Bogi kom einnig
upp rafstöð við verksmiðjuna og
leiddi rafmagn til ljósa í verksmiðju-
húsin.
Reksturinn gekk illa hjá Boga
sem forverum hans og í lok árs
1916 seldi hann Guðjóni Ármanns-
syni verksmiðjuna. Guðjón þessi,
sem var Austfirðingur, átti verk-
smiðjuna í stuttan tíma eða fram á
mitt ár 1917. Um tíma gengu eign-
arhlutir í verksmiðjunni kaupum og
sölum milli manna en í október
1917 eignuðust bræðurnir Einar og
Siguijón Péturssynir meirihluta í
fyrirtækinu og átti sú fjölskylda
verksmiðjuna að öllu leyti fram til
ársins 1968.
Sigurjón Pétursson
Sigurjón Pétursson tók við for-
stjórastöðunni á Álafossi 1917.
Hann var þjóðkunnur íþróttamaður
og hafði m.a. keppt í fyilbragða-
glímu á Olympíuleikunum. Siguijón
hafði rekið veiðarfæraverslun og
netagerð í Reykjavík. Hann flutti
netagerðina upp að Álafossi og jók
það nokkuð umsvifin á staðnum.
Um 15 til 20 manns unnu á Ála-
dsei JIR9A .aaUDAaUMUgÆlQAiaVlUDXOM
MORGWNBLAÐIÐ, SUNNUDAOUR6: APRÍL1986 ...
—§.is
Sigurjón Pótursaon
forstjóri 1917-1947
Ásbjörn Sigurjónsson
forstjóri 1947 til 1968
Pétur Pétursson
forstjóri 1968611974
Pétur Eiriksson
forstjóri fré 1974
„Kaupirðu góðan hlut, þá
mundu hvar þú fékkst hann.“
Auglýsing frá Álafossi frá því
um 1923.
Utileikhus og undralyf
I tengslum við fánadaginn lét
Sigutjón gera útileikhús í brekkunni
við gömlu verksmiðjuna og voru þar
hlaðnir áhofendabekkir þar sem
fólk sat og naut leiklistarinnar.
Þama voru færð upp gamanleikrit
og ýmis leikverk á fánadaginn og
stundum að sumrinu, og voru þá
strætisvagnaferðir frá Reykjavík
upp að Álafossi.
Eftir að stíflan í Varmá var
hækkuð hóf Siguijón að kenna sund
í uppistöðulóninu, en áin var þá
volg vegna hveravatns sem í hana
rann. Árið 1934 lét Siguijón byggja
sundhöllina og hafði byijað rekstur
íþróttaskóla nokkru fyrr.
Eins og áður segir gekk rekstur
verksmiðjunnar ekki of vel og átti
sölutregða sinn þátt í því. Eitt af
því sem Siguijón gerði til að auka
tekjurnar var að hann fór um sveit-
ir og keypti lifandi sauðfé af bænd-
um. Hann lét byggja sláturhús að
Álafossi þar sem fénu var slátrað.
Fyrir féð greiddi Siguijón með
vörum frá verksmiðjunni, vaðmáli,
bandi og lopa - en kjötið seldi hann
saltað til Noregs og hefur fengið
þannig peninga til rekstursins.
Þessi viðskipti stundaði Siguijón
alveg framá stríðsárin.
Siguijón var mikill ræktunar-
maður og stækkaði túnin í kringum
verksmiðjuna og jukust umsvifín í
búskapnum tölvert í hans tíð.
Mæðuveikin heijaði þá á sauðfjár-
stofninn - Siguijón hafði trú á að
hægt væri að lækna veikina og
fann upp meðal sem hann kallaði
Ála. Kom hann upp kindaspítala
þar sem meðalið var gefíð en því
miður var árangurinn ekki sem
' skyldi, meðalið dugði ekki.
Árið 1931 setti Siguijón upp
saumastofu í Reykjavík, sem nefnd-
ist Hraðsaumastofa Álafoss. Þar
var tekin upp sú nýbreytni að fólk
gat látið taka af sér mál og látið
sauma á sig föt sem tilbúin voru
eftir skamman tíma, en áður hafði
Forstjórar
Álafoss
Bjöm Þorláksson
stofnandinn, eigandi
forstjóril896 til 1898
og
Halldór Jónsson
eigandi 1898 til 1910 og
forstjóri 1910 til 1913
Bogl A J. Þóröarson
eigandi 1913 til 1916
Netavél Álafossverksmiðjunnar — myndin er tekin um 1920
uppi í Bjamavatni á Reykjafjalli til
að jafna rennslið í ánni.
Fyrir utan netagerðina urðu ekki
neinar verulegar breytingar í
rekstri verksmiðjunnar, ofið var
vaðmál og unninn plötulopi og band.
Sigutjón setti fljótlega upp verslun
í Reykjavík sem Álafoss átti og
annaðist verslunin afgreiðslu fyrir
verksmiðjuna þar. Þangað komu
menn með ullina sína og þar höfðu
menn sín viðskipti við fyrirtækið
en þetta varð til þess að auka heldur
veltu þess. Samt mun fjárhagur
hennar hafa verið fremur slæmur
á þessum árum.
Eitt af því sem Siguijón fann
uppá var að hann hélt svokallaða
fánadaga að Álafossi og var það
mikil hátíð sem haldin var í kringum
12. júní ár hvert. Með hátíðinni
skyldi þess minnst er Danir höfðu
tekið hvítbláa fánann af Einari Pét-
urssyni á Reykjavíkurhöfn. Þetta
urðu fljótt vinsælar skemmtanir og
dreif að múg og margmenni til
skemmtanahaldsins, enda fátt um
útiskemmtanir á þessum tíma. Er
talið að Siguijón hafí hagnast veru-
lega á þessu.
fossi frá aldamótum og þar til að
þeir bræður kaupa verksmiðjuna. í
tíð Siguijóns jukust umsvifín mikið,
starfsfólkinu fjölgaði tölvert eftir
að netahnýtingavélin kom til verk-
smiðjunnar og Siguijón jók véla-
kostinn smátt og smátt og fór að
byggja við verksmiðjuna. Hann lét
leggja heitt vatn frá Reykjalundi
að verksmiðjunni og hitaði hana upp
með því, og notkun heitavatnsins
sparaði einnig verulega orku við
þvott og þurrkun. Þá lét Siguijón
hækka stífluna verulega þannig að
meiri orka fékkst frá fossinum og
einnig lét hann gera miðlunarlón
Frá samkomu i útleikhúsinu á Álafossi um 1920