Morgunblaðið - 30.05.1986, Blaðsíða 15

Standist áætlanir reynir aldrei á
launanefnd. Standist þær ekki
hljóta menn að leita skýringa á
því hvað hafi farið úrskeiðis. Þess
vegna er ástæða til þess að ætla,
að þessu nýja fýrirkomulagi fýlgi
aðhald allt frá samningsgerð og út
samningstímabil. Vissulega er það
rétt, að ekki er víst að launanefnd
úrskurði alltaf bætur ef verðlags-
þróun fer úrskeiðis. En var gamla
verðbótakerfið slík trygging? Alls
ekki. Reynslan er ólygnust í þessu
efni. Á meðan vísitölukerfíð var við
líði var gripið inn í kjarasamninga
á hveiju ári.
Mikilvægt er að samstaða var í
launanefnd um úrskurð nú. Ástæða
er til að vona að svo geti einnig
orðið ef aftur kemur til kasta nefnd-
arinnar. Reyndar er það grundvall-
arregla í starfí neftidarinnar, að
sameiginlegrar niðurstöðu skuli
leitað. Verði ágreiningur missir sá
sem með oddaatkvæði fer það í
hendur gagnaðila. Nái annar hvor
aðilinn oddaaðstöðu með tilbúnum
ágreiningi getur hann ekki vænst
þess að halda þeirri aðstöðu næst
er á reynir. Slík vinnubrögð myndu
líka marka endalok þessa kerfis.
Þetta fýrirkomulag er í eðli sínu
viðkvæmt, en það stóðst frumraun
sína.
Margt hefur áunnist. Þótt vísital-
an hafí farið lítillega fram úr við-
miðun skulu menn gefa gaum þeirri
staðreynd, að verðlag er nú að lík-
indum 6-7% lægra en unnt var að
reikna með í byijun árs. Um mitt
árið verður þessi munur 10-12%.
Víst er um það að þeir sem bera
skuldabagga merkja nú þegar
nokkum Iétti. Sá sem í ársbyijun
skuldaði eina milljón skuldar nú 70
þúsund krónum lægri fjárhæð en
ella.
Matvöruliður vísitölunnar hækk-
aði einungis um 0,4% frá 1. mars
til 1. maí. Neytendur hafa átt færi
á að öðlast verðskyn sem er ein
forsenda stöðugs verðlags. Matar-
reikningur fjölskyldunnar hefur
ekki hækkað. Á öðrum liðum hafa
hækkanir verið meiri en búast mátti
við. Þannig hafa t.d. skór og fatnað-
ur hækkað í verði töluvert umfram
það sem ástæða er til, að teknu
tilliti til gengisbreytinga. LJóst er
að í þessum greinum verslunar er
erfítt um samkeppni vegna tísku-
sveiflna, en hana verður að efla
eftir því sem tök era á.
Horfiír.
Nauðsyn aðhalds
í kjarasamningunum var reiknað
með því að hækkun verðlags á árinu
yrði 7-7,5%. Miðað við núverandi
aðstæður er líklegt að hækkun
framfærsluvísitölu verði um 1%
meiri. Kaupmáttur á fyrri helmingi
ársins verður nánast sá sami og
gert var ráð fyrir og ekkert bendir
til þess að ekki sé unnt að ná því
kaupmáttarmarki, sem að var
stefnt í lok samningstímans. Megin-
markmið samninganna að því er
varðar þróun kaupmáttar og verð-
Iags standa aldeilis óhögguð. Full
ástæða er þó til þess að allir aðilar
geri sér grein fyrir því, að enn rík-
ari ástæða er til aðhalds í verðlags-
málum en áður. Verðlagsstofnun,
samtök launafólks og neytendafé-
lög hafa unnið mikið starf á sviði
upplýsingamiðiunar. í þessu efni
má þó enn herða róðurinn. Mark-
miðið á að vera að koma því til
skila til neytenda og framleiðenda,
að verðhækkanir af öllu tagi séu
óeðlilegar og eigi að heyra til und-
antekninga.
Framleiðendur og seljendur vöra
og þjónustu verða að gera sér grein
fyrir því að þeir geta ekki vænst
þess að velta rekstrarvanda út í
verðlagið. Ifyrirtækin verða hvert
fyrir sig að leysa vandamálin inná
við með aðgerðum til spamaðar og
aukinnar framleiðni. Vissulega er
þetta erfítt. Kjarasamningamir
reyna á fyrirtækin og stjómendur
þeirra. En þeir reyna líka víða á
launafólk og heimilin í landinu.
Ákvarðanir stjómvalda á sviði
verðlagsmála, ríkisfjármála og
peningamála geta einnig reynst
afdrifaríkar á næstunni. Neikvæð
afkoma ríkissjóðs hlýtur að vera
áhyggjuefni, einkum ef hallinn er
ekki í vaxandi mæh' fíírrmonaður
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 30. MAÍ 1986
með innlendu Iánsfé. Slík Qármögn-
un getur þó auðvitað ekki gengið
til lengdar og heldur raunvöxtum
allt of háum.
Verðbólgan
í lýðræðisríkjum liggja efnahags-
leg völd hjá stjómmála- og stjóm-
skipulegum stofnunum, svo og í
höndum fyrirtækja og einstaklinga
og samtökum þeirra. Jafnvægi í
efnahagslífinu byggir á því að þess-
ir ólíku aðilar gæti tiltekins sam-
ræmis í ákvörðunum sínum og
farsæl efnahagsstjóm á því að leiða
slfld samstarf á grandvelli gagn-
kvæms trausts og tillitssemi. Á slíkt
samstarf og traust hefur mjög
skort. Verðbólguvandi undanfar-
inna ára er öðra fremur afleiðing
þessa. í febrúar tókst að samræma
þýðingarmiklar ákvarðanir í efna-
hagsstjóm. Nú í kjölfarið reynir á
þettatraust.
Um langt árbil hefur verðbólga
verið helsta meinsemd á íslensku
efnahagslífí og þjóðlífínu yfír höfuð
að tala. Áhrifa langvinnrar og
miklar verðbólgu gætir hvaraetna.
Hún er sníkill á hveiju heimili og
fyrirtæki í landinu. Hún raglar
verðmætamat landsmanna en veitir
slq'ól misvitrum stjómendum bæði
í opinberam rekstri og í atvinnulífi.
Hún grefur undan efnahag fjöl-
skyldna á líðandi stund og drepur
í dróma framtak og þróun á sviði
atvinnustarfsemi. Af öllum þessum
ástæðum er verðbólga hættuleg
bæði í bráð og lengd. Nú reynir á
hvort menn vilja hreinsa sig af
óværanni.
Næstu samningar
Kjarasamningar era alltaf um-
deildir. Verkamaður á áttræðisaldri
sagði undirrituðum frá því að hann
hefði verið viðstaddur nær hvem
fund í sínu félagi í hálfa öld þar
sem samningar hefðu verið til
umfjöllunar. Ekki minntist hann
þess að samningum hefði oft verið
tekið með fögnuði. Stundum virðist
svo sem gagnrýnendur líti hvem
nýjan samning sem allra sfðasta
samning en ekki áfanga á langri
leið. Oftast nær deila menn lengur
um síðasta samning en þeir veija
til undirbúnings þeim næsta.
I febrúarsamningunum var
ákveðið að vinna að endurskoðun
núgildandi launakerfa. Undirbún-
ingsvinna er komin vel á rekspöl
og þessa dagana er verið að senda
út spumingalista fyrir umfangs-
mestu launakönnun sem fram hefur
farið meðal félagsmanna ASÍ til
þessa. Könnun þessi er unnin á
vegum samningsaðila og Kjara-
rannsóknamefnd sér um alla fram-
kvæmd. Treysta verður á að þeir
sem lent hafa í úrtaki vegna þessar-
ar könnunar bregðist vel við.
í umræðum um fátækt á íslandi,
sem urðu í kjölfar ráðstefnu um
þetta efni, kom fram það viðhorf,
að eiginlega væra allir launamenn
á íslandi fátækir. Þetta sjónarmið
varpar nokkra ljósi á það hvemig
á því stendur, að til skuli fátækt
fólk í jafn auðugu landi. Ef sá sem
er með 50 til 100 þúsund króna
mánaðartekjur hefur ekki skilning
á því, að fátækt þess sem er með
20 þúsund krónur sé alvarlegra
vandamál en eigin blankheit, er
ekki við góðu að búast. Sá hluti
þjóðarinnar sem býr við raunvera-
lega fátækt er lítill minnihlutahóp-
ur. Hlutur þessa fólks verður ekki
réttur nema til komi skilningur
þeirra sem betur era settir. Ábyrgð
verkalýðshreyfingarinnar í þessu
efni er augljóslega mikil. Verka-
lýðshreyfíngin verður að skapa
samstöðu innan eigin raða og í þjóð-
félaginu öllu um að hlutur þeirra
tekjulægstu verði stórlega bættur.
Fjölmargir hafa á síðustu áram
fengið veralegar launahækkanir
umfram kjarasamninga. Hinn hóp-
urinn, sem ekki hefur notið launa-
skriðs í neinum mæli, er líka stór
og hann er ekki samstæður. í
honum er fólk úr öllum starísgrein-
um og félögum. Þessi hópur fólks,
sem býr við taxtakaup fyrir dag-
vinnu og lítið eða ekkert umfram
það, á rétt á sérstakri leiðréttingu.
Kröfur verkalýðshreyfíngarinnar
fvrir síðustu kjarasamninga snera
mjög að því að leiðrétta þetta mis-
gengi á greiddum launum. Mikið
starf er framundan í umskipan
launakerfísins, en samhliða endur-
skoðun launataxtanna sjálfra er
knýjandi, að bónuskerfum verði
breytt þannig að föst laun nái eðli-
legu hlutfalli heildartekna.
Öllum má vera ljóst, að full-'
snemmt er að flalla um næstu
samninga í einstökum atriðum
umfram það sem hér er gert og
beinlínis tiltekið í síðustu samning-
um. Reynslan af þeirri tilraun sem
nú stendur mun öðra fremur ráða
stefnumótun í næstu kjarasamning-
um.
Tekjuskiptingin í þjóðfélaginu er
ekki bara verkefni samtaka at-.
vinnurekenda og launafólks, hún
ræðst ekki alfarið við samninga-
borðið. Tekjuskattskerfíð er úr sér
gengið vegna undandráttar. Þegar
svo er komið er full ástæða til
uppsto’kkunar, en einnig kemur
mjög til greina að tengja frekar en
nú er gert tilfærslukerfí hins opin-
bera og skattakerfíð.
Á síðustu áram hefur verkalýðs-
hreyfíngin smám saman verið að
ijarlægast flokkakerfið í landinu.
Hún lætur stjómmál líðandi stundar
til sín taka en flokkamir hafa ekki
sömu tök á „sínum mönnum" og
„sínum félögum" og áður. Hrossa-
kaup stjómmálaflokkanna innan
hreyfíngarinnar tilheyra sögunni.
Verkalýðshreyfingin er samtök
fólks með ólíkar stjómmálaskoðan-
ir. Ríkisstjómir koma og fara en
verkalýðshreyfíngin verður að eiga
samskipti við þær allar. Pólitískir
flokkar sænga saman á víxl og
ganga þess á milli í meydóm stjóm-
arandstöðu. Verkalýðshreyfíngin
verður á hveijum tíma að leggja
raunsætt mat á stöðuna og vinna
úr henni eftir því sem unnt er.
Sú ríkisstjóm sem setið hefur að
völdum hér á landi í rétt þijú ár
_____________________________15
var í byijun ferils síns ósvífnari í
árásum á verkalýðshreyfinguna en
aðrar. Af þessum sökum fannst
sumum að hreyfíngin ætti henni
grátt að gjalda og ætti sem minnst
að hafa saman við hana að sælda.
Það er merki um styrkleika hreyf-
ingarinnar en ekki veikleika að
þessar skoðanir hafa vikið.
Vilji stjómmálaöflin eiga sam-
starf við hreyfinguna um framgang
nýtra mála er hún tilbúin. Það
sanna samningamir frá febrúar.
Þar sem kosninga er að öllu
óbreyttu ekki að vænta fyrr en á
næsta vori er hins vegar augljóst,
að erfitt getur verið að eiga við
stjómmálaöflin í ólgu kosningabar-
áttu og óvissu um samstarf að.
kosningum loknum.
Höfundur er hagfræðingur AI-
þýðusambands Islands.
VIÐIR
boiliba! -h'S
198
Grillmatur -
Grillpinnar.G,m'Íníiaéi!
Lambalæri
á OTRULEGA
LÁGU VERÐI:
,00
pr.kg.
^St
19»
með kjöthitamæli í kjötafgreiðslu krydda
matreiðslumeistarar VÍÐIS lærin eftir vali kaupenda.
ooGlæsilegur
í Mjóddínni Síllíltt)£ir
Agúrkur, ísl. Tómatar ísl. Ferskiur
00 Oö-oo
Pr- kg. pr. kg.
£0.00
y i/i dos
Kaffi—kaffi
0
Co.s?s lEkkermsen!.
appelsmur 36stk.Bleiur ^|Qm
icn.oo _ . með plasti og teygju 1 ^ / *
69 395'°^ Perur79í^
Munið
SRAR
góðu vörukaupin.
Opið til kl. 20 í Mjóddinni
VIÐIR
en til kl.19 í
Austurstræti.
Opið á laugardag frá
kl. 9-16 í Mjóddinni
en 9 —14 í Austurstræti
AUSTURSTRÆTI 17 - MJÓDDINNI