Morgunblaðið - 10.07.1986, Blaðsíða 35

34
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. JÚLÍ 1986
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. JÚLÍ 1986
35

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. í iausasölu 40 kr. eintakiö.
Kosningar
í haust?
Töluverðar umræður hafa
orðið á opinberum vett-
vangi undanfamar vikur um
það, hvort efna beri til þing-
kosninga í haust í stað þess
að þær fari fram næsta vor.
Þessar umræður hófust í
kjölfar sveitarstjómarkosn-
inga og hafa staðið yfir með
hléum síðan. Slíkar umræður
verða gjaman, þegar lokið
er þremur ámm af kjörtíma-
bili ríkisstjómar. Haustið
1970 vom aðstæður að vísu
mjög sérstakar í íslenzkum
stjómmálum en þá urðu
nokkrar umræður um það,
hvort efna bæri til þing-
kosninga þá. Sjálfstæðis-
flokkurinn, sem þá veitti
ríkisstjóm forystu í sam-
starfi við Alþýðuflokk lýsti
áhuga á því, að þing yrði
rofíð og efnt yrði til kosn-
inga. Því var hins vegar
hafnað af hálfu Alþýðuflokks
og kom ekki meira til um-
ræðu. Margir töldu þetta
mistök, ekki sízt hjá Al-
þýðuflokknum og að líklegt
væri, að Viðreisnarstjómin
hefði haldið meirihluta sínum
í haustkosningum, en hún
tapaði honum, sem kunnugt
er í kosningunum sumarið
1971.
Haustið 1977 vom býsna
háværar raddir um það í
Sjálfstæðisflokknum, að
efna bæri til þingkosninga
þá í stað þess að bíða með
þær til vors 1978. Ein af
ástæðunum fyrir því var sú,
að í sumarbyijun 1977 vom
gerðir kjarasamningar, sem
augljóslega fóm langt út fyr-
ir öll skynsamleg mörk.
Töldu menn, að hyggilegt
væri að efna til kosninga
strax um haustið til þess að
ný ríkisstjóm fengi stöðu til
þess að spyma við fótum.
Þessar umræður komust þó
aldrei á alvarlegt stig. Um
haustið urðu hatrömm verk-
föll af hálfu opinberra starfs-
manna og veturinn 1978
hófu verkalýðsfélögin opið
stríð á hendur þáverandi
ríkisstjóm. Kosningamir
sumarið 1978 enduðu í mikl-
um ófömm fyrir báða stjóm-
arflokkana, Sjálfstæðisflokk
og Framsóknarflokk.
Meginröksemd þeirra, sem
nú mæla með kosningum er
sú, að nauðsynlegt sé að
kosningar fari fram og ný
ríkisstjóm verði mynduð áð-
ur en til nýrra kjarasamn-
inga kemur. Aðstaða
núverandi ríkisstjómar og
stjómarflokka verði óþolandi
næsta vetur, ef hún þurfí að
stuðla að gerð skynsamlegra
kjarasamninga með kosning-
ar á næsta leiti og sú stað-
reynd verði of mikil freisting
fyrir verkalýðshreyfínguna
og þá stjómmálaflokka, sem
mest kenna sig við hana.
Þess vegna sé borin von, að
hægt verði að halda áfram
þeirri tímamótastefnu í
kjaramálum og efnahags-
málum sem mörkuð var fyrr
á þessu ári með þeim kjara-
samningum er þá voru
gerðir. Andmælendur kosn-
inga segja, að ríkisstjómin
eigi að ljúka ætlunarverki
sínu, baráttunni gegn verð-
bólgunni, með því að sitja til
næsta vors og ekki hlaupast
undan merkjum.
Augljóst er að umtalsverð-
ur áhugi er á kosningum í
Sjálfstæðisflokknum en tak-
markaður í Framsóknar-
flokknum. Ætla má, að
Alþýðuflokkur hafí áhuga á
kosningum í haust, sem
mundu gefa honum tækifæri
til þess að notfæra sér byrinn
frá því í vor. Hins vegar er
ósennilegt að Alþýðubanda-
lagið, sem á við mikinn og
vaxandi innanhúsvanda að
etja, hafí sérstakan áhuga á
kosningum í haust, þótt
áhrifamiklir verkalýðsleið-
togar innan þess mæli með
kosningum.
Þessar umræður hafa ver-
ið gagnlegar. Þær hafa skýrt
línumar dálítið. Kjami máls-
ins er þó sá, að það er alltof
snemmt að slá nokkm föstu
um það, hvort stefna beri að
kosningum á haustmánuð-
um. Það er fyrst þegar
kemur fram á haustið, sem
tímabært er orðið fyrir for-
ystusveitir flokkanna að taka
afstöðu til málsins. Þá sjá
menn betur, hvemig landið
liggur í þjóðmálum en þá er
líka nauðsynlegt að taka af-
stöðu.
Úrskurður í kjaradómi Kjaradóms í sérkjarasamningum BHMR gegn fjármálaráðherra:
Kaflar úr dómí Kjaradóms
Hér á eftir verða birtir annar
og fimmti kafli dóms Kjaradóms
í máli Bandalags háskólamanna
hjá ríkinu gegn fjármálaráð-
herra fyrir hönd ríkissjóðs:
Annar kaf li
Hinn 21. mars 1986 var undirrit-
aður aðalkjarasamningur milli
Launamálaráðs ríkisstarfsmanna
innan Bandalags háskólamanna og
fjármálaráðherra fh. ríkissjóðs.
Samið var um sams konar launa-
breytingar og skömmu áður hafði
verið um samið milli Alþýðusam-
bands íslands, Vinnuveitendasam-
bands Islands o.fl., að öðru leyti en
þvi, að almennt umsamin 2,5%
launahækkun 1. desember 1986 var
ekki tekin upp í aðalkjarasamning-
inn. Þess í stað var ákveðið að þann
dag tækju gildi nýjar reglur um
mat starfsaldurs. Samið var um
nýja launatöflu með byrjunarlaun-
um 25.181 kr. í 128. launaflokki
og hámarkslaunum 62.741 kr. í
148. launaflokki. Launaflokkar
urðu nú 21 en höfðu verið 30 í
126. til 155. flokki. Ákvæði um
heimild til að auka við launaflokk-
um hélst óbreytt.
Jafnframt aðalkjarasamningnum
var gerð svofelld bókun 6: „Þar sem
niðurstöður nefndar þeirrar, sem
vinnur að því á vegum samningsað-
ila að ljúka samanburði kjara
háskólamanna á almennum mark-
aði og hjá ríkinu liggja ekki fyrir
við gerð aðalkjarasamningsins eru
aðilar sammála um að niðurstöður
nefndarinnar verði til umfjöllunar
við gerð sérkj arasamninga. “
Niðurstöður nefndarinnar voru
birtar í apríl 1986. Sérkjarasamn-
ingar tókust ekki og var deilum um
þá vísað til Kjaradóms. Endanlegar
kröfugerðir og greinargerðir ein-
stakra starfsmannafélaga Iágu fyrir
29. apríl en kröfugerðir og greinar-
gerðir Qármálaráðherra 4. maí
síðastliðinn. Munnlegur málflutn-
ingur fyrir Kjaradómi hófst 5. maí
og lauk 9. maí.
Er hér var komið sögu voru að-
eins tólf dagar eftir af þeim
almenna fresti, sem Kjaradómi er
settur til að ljúka dómum um sér-
kjarasamninga, sbr. 17. gr. laga
nr. 62/1985. Var því leitað heimild-
ar til aukins frests þessu sinni. Með
bráðabirgðalögum nr. 59, 21. maí
1986 var fresturinn lengdur til 15.
júlí næstkomandi.
Við gerð aðalkjarasamnings
BHMR og ríkisins í ársbyijun 1984
var samanburðarnefnd falið að
safna upplýsingum um kjör starfs-
manna hjá öðrum en ríkinu.
Nefndinni var ætlað að skila
áfangaskýrslu um starfsemina fyrir
árslok 1984, er greindi frá niður-
stöðum varðandi þau atriði vinnu-
áætlunar hennar, sem þá væri lokið,
þannig að samningsaðilar gætu
kynnt sér hana fyrir gerð næstu
samninga eða lagt hana fram í
Kjaradómi, yrði til hans leitað um
úrskurð. Nefndin óskaði þess við
Hagstofu íslands, að hún gerði
könnun á launagreiðslum fyrir-
tækja utan ríkiskerfísins. í janúar
1985 birti hún skýrslu, sem nefnd
var „ÁFANGASKÝRSLA I: launa-
könnun Hagstofu Islands." Þar var
greint frá helstu upplýsingum og
niðurstöðum, sem þá lágu fyrir, og
tekið fram að áformað væri að
heildarskýrsla birtist síðar með
frekari upplýsingum.
Við málflutning fyrir Kjaradómi
um aðalkjarasamning 1985 túlkuðu
aðilar upplýsingar áfangaskýrsl-
unnar hvor með sínum hætti.
Kjaradómur taldi rannsóknina gefá
vísbendingu um að meðallaun há-
skólamanna við störf annars staðar
en hjá ríkinu væru hærri en meðal-
laun þeirra, er störfuðu hjá ríkinu.
Voru gildar ástæður taldar til að
taka launakerfi háskólamenntaðra
ríkisstarfsmanna til endurskoðunar
og ákveðinn nýr og breyttur Iauna-
stigi. Tekið var fram, að í breytingu
launastigans fælist ekki ákvörðun
um launahækkun þó að röðun
starfa í launaflokka kynni síðar að
leiða til leiðréttinga á kjörum eða
beinna launahækkana.
Ekki tókst að ná samkomulagi
um sérkjarasamninga eftir þennan
dóm og^gengu þær deilur til Kjara-
dóms. Aður en dómar væru á þá
lagðir voru gefnar jrfirlýsingar þær,
sem nú verða raktar:
Hinn 12. mars 1985 lýsti ríkis-
stjómin því jrfír, að hún væri
reiðubúin til reglubundins sam-
starfs á sviði kjararannsókna við
samtök opinberra starfsmanna. Til-
gangur slíkra rannsókna yrði að
tryggja eðlilegt samræmi í kjörum
milli ríkisstarfsmanna og manna í
sambærilegum störfum á hinum
almenna vinnumarkaði. í sama til-
gangi lagði hún áherslu á, að lokið
yrði sem fyrst þeirri samanburðar-
athugun, sem nú væri unnið að
samkvæmt samkomulagi ríkisins
og Launamálaráðs BHMR.
Fjármálaráðherra ritaði Launa-
málaráði BHMR 21. mars 1985 og
kvaðst fyrir sitt lejrti geta fallist
á, að eftir að Kjaradómur hefði fyall-
að um mál BHMR-félaganna yrði
skipuð þriggja manna nefnd með
fulltrúum aðila og formanni til-
nefndum af þriðja aðila, t.d.
Hagstofu íslands, til að halda áfram
og ljúka verkefnum samanburðar-
nefndar aðila eins fljótt og unnt
væri. Yrðu niðurstöðumar birtar
opinberlega og höfð hliðsjón af þeim
við samningsgerð síðar.
Sama dag ritaði forsætisráðherra
Launamálaráði BHMR og dró sam-
þykktir ríkisstjómarinnar saman í
eftirgreind meginatriði:
1. „Tryggt verði eðlilegt samræmi
í kjömm ríkisstarfsmanna og
manna í sambærilegum störfum
á hinum almenna vinnumarkaði.
2. í þeim tilgangi leggur ríkis-
stjómin áherslu á, að lokið verði
sem fyrst þeirri samanburðarat-
hugun, sem nú er unnið að
samkvæmt samkomulagi ríkis-
ins og Launamálaráðs Banda-
lags háskólamanna.
3. Ríkisstjómin lýsir því yfír, að
hún er reiðubúin til reglubundins
samstarfs á sviði kjararann-
sókna við samtök opinberra
starfsmanna.
4. í umræddum samanburði verði
m.a. laun fyrir dagvinnu, að
teknu tilliti til hlunninda, lögð
til grundvallar.
5. Verði ágreiningur í samanburð-
amefndinni, felst ríkisstjómin á
að hlíta úrskurði nefndar, sem
í sitji einn aðili frá hvorum og
oddamaður skipaður af þriðja
aðila samkvæmt samkomulagi.
6. Slík úrskurðamefnd verði skipuð
þegar Kjaradómur sá, sem nú
situr, hefur lokið störfum.
7. Niðurstöður af umræddum sam-
anburði á kjömm verði lagðar
til grundvallar við endurskoðun
á samningum Bandalags há-
skólamanna.
Með ofangreindum samþykktum
tel ég ljóst, að opinberum starfs-
mönnum verði fljótlega tryggð þau
kjör, sem em sambærileg við það,
sem greitt er á hinum almenna
vinnumarkaði. Hins vegar er mjög
nauðsynlegt, og ölium fyrir bestu,
að það verði gert þannig, að ekki
verði vefengt. Því þarf að vanda
þá vinnu.
Ég vil jafnframt taka fram, að
ég tel, að ríkisstjómin hafí með
þessum samþykktum gengið mjög
til móts við óskir Launamálaráðs
Bandalags háskólamanna og frá
ríkisstjóminni geti ekki orðið um
frekari samþykkt að ræða um þetta
efni.“
Hinn 23. mars 1985 skrifaði for-
sætisráðherra formanni Launa-
málaráðs BHMR á þessa leið:
„Þú spyrð hvemig ég skilji eftir-
greint atriði í samþykkt ríkisstjóm-
arinnan
Tilgangur slíkra kjararannsókna
yrði að tryggja eðlilegt samræmi í
kjörum milli ríkisstarfsmanna og
manna í sambærilegum störfum á
hinum almenna vinnumarkaði.
Með tilvísun til síðari samþykkta
ríkisstjómarinnar, m.a. þess efnis
að laun fyrir dagvinnu skuli lögð
til grundvallar sýnist mér, að ekki
þurfí vafí á að leika.
Yfirlýsingar ríkisstjómarinnar
ber að skilja svo að ætlunin er að
tryggja ríkisstarfsmönnum sömu
heildarkjör og menn hafa við sam-
bærileg störf og ábyrgð, m.a. að
dagvinnulaun verði hin sömu þegar
borin em saman laun, sem em fyr-
ir fulla dagvinnu aðeins og tekið
tillit til hlunninda hverskonar."
Loks gaf ijármálaráðherra eftir-
farandi yfírlýsingu 24. mars 1985:
„Ég hefí lesið bréf forsætisráð-
herra frá 23.3. 1985, og tel það
efnislega í samræmi við bréf mitt
frá 21.3. 1985 til Launamálaráðs
BHMR, enda sé við samanburð
dagvinnulauna um sambærilegt
vinnuframlag að ræða.“
I dómum um sérkjarasamninga
aðildarfélaga BHMR 21. apríl 1985
taldi Kjaradómur, að félagsmenn
BHMR ættu þá þegar rétt til nokk-
urrar leiðréttingar launa umfram
það, er fjármálaráðherra hefði boð-
ið, þó að störf samanburðamefndar
væm skammt á veg komin og fyrir-
hugaðar frekari rannsóknir í því
efni.
Með bréfí íjármálaráðuneytisins
3. júní 1985 víu- svo skipuð sú
þriggja manna nefnd, sem að fram-
an getur. Hún skilaði áliti í apríl
1986, eftir að aðalkjarasamningur
hafði verið gerður.
I upphafí nefndarálitsins em
dregnar saman eftirfarandi megin-
niðurstöður:
1. „Tiltölulega fáir starfshópar há-
skólamanna í ríkisþjónustu eiga
sér beinar hliðstæður á almenn-
um markaði, en þeir em einkum
í verktæknilegum og viðskipta-
legum starfsgreinum. Heildar-
tekjur í þessum starfsgreinum
vom í maí 1984 yfirleitt um
10—25% hærri á einkamarkaði,
en frá því að vera jöfn upp í 16%
hærri eftir að reiknað hefíir ver-
ið með verðmætari lífeyrisrétt-
indum ríkisstarfsmanna.
2. Hlutfallslegur fjöldi yfírmanna
er mun meiri hjá ríkinu, 120 á
móti hveijum 100 almennum
starfsmönnum í viðmiðunar-
hópunum, en 50 á móti 100 á
almennum markaði, eftir því
sem ráðið verður af starfsheit-
um. Að nokkm skýrist þetta af
eðli starfsvettvangs og starfs-
aldri manna, en getur einnig
verið kjaraatriði. Heildartekjur
almennra starfsmanna, em til-
tölulega hærri á almennum
markaði en allra starfsmanna,
sem að framan greinir, um 22—
30% hærri en hjá ríkinu, eða um
12—22% hærri eftir mat lífeyris-
réttinda.
3. Sérstök óvissa ríkir um sam-
bærileik dagvinnulauna, eftir því
hvemig starfsskyldum og launa-
kerfum er háttað á einkamark-
aði. Munar miklu meiru á
formlegum dagvinnulaunum en
heildartekjum, upp í 50—60% á
öllum starfsmönnum og meira á
almennum starfsmönnum skv.
skýrslunni frá 1984. Hins vegar
bæta ríkisstarfsmenn sér þetta
að hluta upp með yfirvinnulaun-
um, sem námu 46% á dagvinnu-
gmnn á móti 23% á almennum
markaði 1984, eða með auka-
greiðslum alls 66% á móti 37%.
Að einhveijum hluta virðast
dagvinnulaun á vegum ríkis-
stofnana bætt upp með þessum
hætti. Út frá þessu er gerð get-
gátukennd tilraun til að meta
samanburð dagvinnulauna. Er
misræmi þar meira en á heildar-
tekjum, nema gripið sé til þeirrar
skýringar, að jrfírvinnugreiðslur
séu í nokkrum mæli notaðar sem
launauppbót.
4. Nálægt tveim þriðju háskóla-
manna í ríkisþjónustu hafa hins
vegar enga beina markaðsvið-
miðun í sömu starfsgrein. Þetta
eru starfsmenn mennta- og heil-
brigðiskerfa, kirkju og ýmissa
fræðastofnana. Kjarasaman-
burður þessara starfshópa við
almennan markað er þannig
óbeinn og almennur og þar með
háður fleiri álitamálum en varða
fyrri hópana. Ljóst er að þau
atriði, stöðuflokkun og auka-
greiðslur, sem bæta upp tekjur
viðmiðunarhópanna, koma hér
mun minna við sögu. Kann það
að einhveijum hluta að fela í sér
kjaraatriði, notuð samkvæmt
framansögðu til þess að jafna
tekjur viðmiðunarhópanna við
tekjur á almennum markaði.
Dagvinnutekjur hópa án mark-
aðsviðmiðunar nema nærri 93%
af sams konar tekjum viðmiðun-
arhópa, en aðrar víðtækari
tekjuskilgreiningar sýna aðeins
80—82% af hliðstæðri viðmiðun.
Hafa þessar hlutfallstölur hækk-
að um 4% frá upphaflegri
könnun í maí 1984.
5. Lífeyrisréttindi opinberra starfs-
manna eru mun verðmætari og
traustari en hliðstæð réttindi
starfsmanna einkaaðila. Héfur
nefndin lagt mat á lífeyrisrétt-
indin, en ekki treyst sér til mats
annarra hlunninda, umfram þau
sem felast í skýrsluefninu. Nið-
urstaðan er sú, að rétt sé að svo
stöddu að meta mismun lífeyris-
réttinda til 9% álags á laun
ríkisstarfsmanna, miðað við 3%
varanlega raunvexti umfram
launaþróun og gildandi almenna
telgutryggingu."
Tekið er fram, að í þessu yfirliti
sé aðeins gripið á stærstu megin-
dráttum og að baki þeim leynist
fjölbreytilegar og flóknar afstöður
og margháttaðir fyrirvarar, er komi
fram í megintexta skýrslunnar.
Gerð er grein fyrir séráliti fulltrúa
BHMR í nefndinni og fyrirvörum
og athugasemdum fulltrúa fjár-
málaráðuneytisins, áður en kemur
að megintexta skýrslunnar og ýms-
um töflum.
Aðildarfélög BHMR byggja í
kröfugerð sinni fyrir Kjaradómi á
þessari skýrslu og telja félagsmenn
sína að jafnaði eiga rétt á meira
en 60% launahækkun á grundvelli
hennar. Vilja þau raða félagsmönn-
um sínum í launaflokka í samræmi
við það og auka í því skyni 29 iauna-
flokkum við þann launastiga, sem
um var samið í mars 1986. Á hinn
bóginn telur svo íjármálaráðherra
mega túlka skýrsluna svo, að ekki
standi efni til sérstakra launahækk-
ana til félagsmanna BHMR. Að
þessu leyti standa aðilar í sömu
sporum og fyrir ári.
Hér við bætist svo ágreiningur
um það, hvort leggja megi skýrsl-
una - til grundvallar almennri
launahækkun við gerð sérkjara-
samninga, og þá jafnframt um það
hvort Kjaradómur megi fjalla um
almennar launahækkanir í dómum
um sérkjarasamninga, nema báðir
aðilar séu því samþykkir.
Fimmti kafli
Eins og að framan er rakið varð
um það samkomulag á öndverðu
ári 1984, að reynt yrði að sann-
reyna, hvort munur væri á kjörum
háskólamenntaðra manna við störf
hjá ríkinu og öðrum. Var að því
stefnt að niðurstöður lægju fyrir
við næstu samningsgerð. Á árinu
1985 var svo efrit til nýrrar nefndar
með hlautlausum oddamanni og því
lýst jrfír af hálfu ríkisstjómarinnar,
að niðurstöður nefndarinnar yrðu
lagðar til grundvallar við endur-
skoðun kjarasamninga. Þetta var
áréttað með bókun 6.
Kjaradómur lítur svo á, að með
bókun 6 hafí verið ákveðið, að nið-
urstöður samanburðamefndarinnar
skyldu hafðar til hliðsjónar við gerð
sérkjarasamninga. Var nefndarálit-
ið enda rækilega reifað við munn-
legan málflutning af hendi beggja
aðila. Verður því að telja sóknarað-
ila heimilt að hafa að þessu sinni
uppi kröfur um almennar launa-
hækkanir við gerð sérkjarasamn-
inga. Hins vegar vill dómurinn
biýna fyrir málsaðilum að haga
kröfugerð sinni og samningsgerð
framvegis með þeim hætti, að um
almennar launabreytingar verði
samið eða dæmt í aðalkjarasamn-
ingum en sérkjarasamningum beint
að því, er þeim fyrst og fremst var
ætlað að fjalla um og varðar hin
einstöku félög.
Samanburðarskýrslan er ekki
auðlesin eða auðskilin. Þar eru, eins
og segir í inngangsorðum hennar,
„fjölbrejftilegar og flóknar afstöður
og margháttaðir fyrirvarar". Þó er
unnt að álykta, að enn sé óeðlilegur
munur á kjörum háskólamanna í
þjónustu ríkisins og þeirra, er starfa
hjá öðrum en ríkinu. Skal í því efni
vísað til þeirra meginniðurstaðna,
sem að framan greinir, en auk þess
vísað til tilraunar í skýrslunni til
mats á hlutfalli hreinna dagvinnu-
launa á almennum markaði og hjá
ríki með leiðréttingu vegna betri
lífeyrishlunninda ríkisstarfsmanna
og vegna tilgátu um að minni álags-
kvöð hvíli á ríkisstarfsmönnum en
öðrum.
Með þessari tilraun fæst sú nið-
urstaða, að dagvinnulaun hópa með
markaðsviðmiðun séu að meðaltali
um 35% hærri á almennum mark-
aði en hjá ríki, hvað almenna
starfsmenn varðar, en sé litið til
Benedikt Blöndal, Jón Finnsson og Ólafur NUsson skipuðu meirihluta Kjaradóms.
allra starfsmanna verður hlutfalls-
talan 26%.
Lögð er áhersla á, að inn í þenn-
an samanburð hafí verið blandað
miklum matsatriðum og jafnvel
getgátum. Tilgangurinn hafí fyrst
og fremst verið að stilla upp hugs-
unarramma fyrir staðrejmdir, sem
vonandi eigi eftir að koma betur í
ljós. Þá hafi í þessum yrirvegunum
ekki verið skorið úr um það, hvort
raunhæfara sé að gera kjarasaman-
burð með tilliti til almennra eða
allra starfsmanna og verði það
álitamál að minnsta kosti að nokkru
leyti að standa opið til mats eftir
nánari upplýsingum og kringum-
stæðum. Reynt hafí verið að tryggja
samræmi í skilgreiningum almenn-
ra starfsmanna en vafasamt hversu
til hafí tekist, þar sem jrfirmenn séu
tiltölulega fleiri hjá ríkinu og launa-
ris meira.
Af skýrslu samanburðamefndar-
innar verður ekki dregin einhlít
ályktun um það, hve mikinn launa-
mun þurfí að jafna. Sé litið til
dagvinnulauna einna og ályktað að
laun viðmiðunarhópa geti orðið til
leiðbeiningar um laun hinna, sem
ekki eiga sér beina viðmiðun, er
munur þessi hins vegar meiri en
svo, að unnt sé að jafna hann í ein-
um áfanga. Þegar heildarlaun eru
borin saman verður munurinn minni
og koma fram vísbendingar um, að
viðmiðunarhópamir nái að jafna
launamun með greiðslum fyrir
aukastörf eða yfírvinnu, sem haldið
er fram að ekki svari til þess vinnu-
tíma, sem upp er gefínn, og séu
þannig dulbúin uppbót á dagvinnu-
laun.
Fram er komið, að ríkisstarfs-
menn í Bandalagi háskólamanna
njóta ekki allir sambærilegra kjara
og þeir menn með svipaða mennt-
un, sérhæfni og ábyrgð, sem vinna
hliðstæð störf hjá öðrum en ríkinu.
Verður að ætla, að Kjaradómi beri
að rétta hlut þeirra, en jafnframt
er honum skylt að hafa hliðsjón af
almennum afkomuhorfum þjóðar-
búsins. í þessu sambandi skal
ítrekað, að í ákvæðum 21. gr. laga
nr. 62/1985 felst einungis almenn
leiðbeiningarregla sem vísar bæði
til menntunarkrafna og saman-
burðar á störfum. Málflutningur hér
fyrir dómi hefír leitt í ljós, að ekki
er einfalt mál að kveða upp úr með
það, hver séu sambærileg kjör.
Svipuðu máli gegnir um samanburð
á því, hver séu hliðstæð störf. Þá
er heldur ekki gefið, að lögmál
einkarekstrar og opinbers rekstrar
séu þau sömu.
Við gerð kjarasamninga í vetur
tókst almennt samkomulag þar sem
bæði verkalýðsfélög, vinnuveitend-
ur og ríkisvaldið lögðust á eitt um
ráðstafanir til að draga úr verð-
bólgu og auka kaupmátt launa.
Þessa njóta ríkisstarfsmenn í
Bandalagi háskólamanna sem aðrir
og tók aðalkjarasamningur þeirra
mið af þessari þjóðarsátt, sem nefnd
hefur verið. Ollum er ljós þýðing
þess að árangur verði svo sem að
var stefnt og ber Kjaradómi að
hafa það í huga.
Mjög mikilvægt er, að launakerfi
ríkisins sé með þeim hætti, að störf
hjá ríkinu séu eftirsóknarverð. Þeg-
ar litið er til dagvinnulauna einna
er ljóst, að laun félagsmanna
BHMR eru yfírleitt talsvert lægri
en laun ýmissa starfshópa á hinum
almenna vinnumarkaði. Af þessu
hefur leitt að farið hefur verið inn
á þá braut að greiða yfirvinnu- og
aukalaun sem uppbót á kjarasamn-
ingslaun, einkum til þeirra ríkis-
starfsmanna sem hafa markaðsvið-
miðun eða eru í stjómunarstörfum.
Aðrir ríkisstarfsmenn sem ekki
hafa markaðsviðmiðun og eru fyrst
og fremst menntaðir með tilliti til
starfa hjá ríkinu hafa flestir setið
eftir.
Launakerfí sem neyðir ríkisstofn-
anir til að greiða alls kjms aukalaun
í uppbót á kjarasamningslaunin er
til þess fallið að ýta undir mismun-
un og óánægju. Frá þessu verður
að hverfa, en það verður ekki gert
nema með samningum aðila.
Kjaradómur getur ekki fallist á
þann skilning sóknaraðila á saman-
burðarskýrslunni, sem hann miðar
kröfugerð sína við, að fram sé kom-
in sönnun um 60% launamun
háskólamenntaðra starfsmanna hjá
ríkinu og öðrum, en eins og að fram-
an er rakið er skýrslan háð margs
konar fyrirvörum og getgátum. Því
er hæpið að draga af henni slíkar
ályktanir. Kjaradómur getur ekki
heldur fallist á kröfu vamaraðila
um algera synjun löngu lofaðrar
leiðréttingar.
Með þetta í huga og með vísan
til þess, sem að framan hefur verið
rakið, telur Kjaradómur rétt að
halda áfram á þeirri leið, er mörkuð
var í dómum hans á síðasta ári, og
rétta enn hlut ríkisstarfsmanna í
Bandalagi háskólamanna á þessu
samningstímabili. Þetta kemur
fram við hækkaða röðun starfsheita
í launaflokka.
Jafnframt er nauðsjmlegt, að
strax verði endurskoðaðar greiðslur
fyrir jrfírvinnu hjá þeim sem slíkar
greiðslur kunna að hafa fengið án
tilsvarandi vinnuframlags. Mikil-
vægt er, að samningsaðilar vinni
saman að gagngerri endurskoðun
launakerfisins, sem miði meðal ann-
ars að því að auka hlutdeild
dagvinnulauna í heildartekjum á
kostnað jrfírvinnutekna. Með því
yrðu dagvinnulaun félagsmanna
BHMR færð að raunverulega
greiddum launum og er það reyndar
hliðstætt því sem önnur heildarsam-
tök á vinnumarkaði sömdu um að
gera í síðustu samningum.
Ekki þykir ástæða til að verða
við kröfu um nýtt starfsheiti yfír-
lögfræðings 2. Hins vegar þykir
rétt að taka aftur í sérkjarasamn-
inginn ákvæði um heimild til
launahækkunar vegna sérstakrar
hæfni í starfí. Ekki verður á það
fallist, að reglugerð nr. 32/1971
gefí tilefni til sérstakrar launa-
hækkunar eða að þörf sé ákvæðis
um fjarvistaruppbót í þessum sér-
kjarasamningi. Þá standa ekki efni
til, að Kjaradómur dæmi greiðslu
fyrir yfírvinnu án þess að vinnu-
framlag komi á móti.
Samkvæmt þessu ákveðst sér-
kjarasamningur málsaðila þannig:
Sératkvæði Jóns
Jón G. Tómasson skilaði sérat-
kvæði í Kjaradómi. Það er
svohljóðandi:
í dómi Kjaradóms um aðalkjara-
samning 16. febrúar 1985 var talið,
að kjararannsókn sú, sem aðilar
höfðu þá hafið, gæfí vísbendingu
um, að meðallaun háskólamennt-
aðra manna, sem starfa hjá öðrum
en ríkinu, væru hærri en meðallaun
þeirra, sem þar vinna. Taldar voru
gildar ástæður til að taka launa-
kerfí háskólamenntaðra ríkisstarfs-
manna til endurskoðunar.
Eins og rakið er í forsendum
dómsins nú gerði ríkisstjómin sam-
þykktir og einstakir ráðherrar gáfu
út yfírlýsingar í marsmánuði 1985,
sem hnigu í þá átt, að fljótlega
yrðu ríkisstarfsmönnum tryggð þau
kjör, sem sambærileg eru við það,
sem greitt er á hinum almenna
vinnu markaði, þ. á m. „að dag-
vinnulaun verði hin sömu þegar
borin eru saman laun, sem em fyr-
ir fulla dagvinnu aðeins og tekið _
tillit til hlunninda hverskonar".
Áhersla var lögð á, að við saman-
burð dagvinnulauna verði um
sambærilegt vinnuframlag að ræða
og þannig að rannsóknum staðið,
að niðurstaðan verði ekki vefengd.
Á grundvelli þessara samþykkta
og jrfirlýsinga, sem gefnar voru í
framhaldi af dómi Kjaradóms 16.
febrúar 1985, hafa háskólamennt-
aðir ríkisstarfsmenn haft réttmætar
væntingar um leiðréttingu á launa-
Iqörum sínum. Þeim mun bagalegra..
er, að niðurstöður nefndarinnar,
sem sett var á stofn til að úrskurða
um ágreiningsefni, eru ekki svo
skýrar, að af þeim verði dregnar
ótvíræðar ályktanir. Á þetta sér-
staklega við um samanburð á
dagvinnulaunum þeirra tiltölulega
fáu starfsmanna, sem hafa sam-
svörun við almennan markað. Af
hálfu nefndarinnar er tekið fram,
að sérstök óvissa ríkir um sambæri-
leik dagvinnulauna og að inn í
samanburð hafí verið blandað mikl-
um matsatriðum og jafnvel get-
gátum. Niðurstöður með slíkum
fyrirvörum eru lítt til þess fallnar
að byggja á kröfugerð og því síður
dóma.
Lög um kjarasamninga opinberra
starfsmanna hafa skýr ákvæði um,
að í aðalkjarasamningi skuli m.a.
kveðið á um meginreglur til viðmið-
unar um skipan í launaflokka og
föst laun. Um þessi atriði sömdu
fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs og
launamálaráð BHMR 21. mars sl.,
aðeins rúmum mánuði áður en að-
ildarfélög BHMR settu fram
kröfugerðir sínar um tæplega 65%
almenna launahækkun í sérkjara-
samningum, sem aðallega er ætlað
að §alla um skipan starfsheita og
manna í launaflokka innan ramma
aðalkjarasamnings. Þrátt fyrir
orðalag í bókun 6, sem fylgdi að-
alkjarasamningi, verður ekki talið,"
að Kjaradómi sé að lögum heimilt
að ákveða almennar launahækkanir
í sérkjarasamningum nema báðir
aðilar séu um það sammála, en þá
greinir á um túlkun á framan-
greindri bókun. Það heyrir undir
Félagsdóm að skera úr ágreiningi
um skilning á kjarasamningi.
Með vísan til þessa og skírskotun
til þeirrar lagaskyldu Kjaradóms
að hafa við úrlausnir sínar hliðsjón
af almennum afkomuhorfum þjóð-
arbúsins, hefur Kjaradómur í þetta
sinn farið út fyrir þann lagaramma,
sem honum er ætlað að starfa eft-
ir. Er þá sérstaklega vísað til
víðtækrar samstöðu launþega og
vinnuveitenda, ríkis og sveitarfé-
laga um kaup- og verðlagsmál, sem
varð við gerð kjarasamninga
stærstu launþegasamtakanna í lok
febrúar 1986 og efnahagsráðstaf-