Morgunblaðið - 18.09.1986, Blaðsíða 18

Sj ónmenntavangur
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Upphaflega hugðist ég rita
smápistil, eins konar eftirmála við
Picasso-sýninguna á Kjarvalsstöð-
um, en við nánari athugun ákvað
ég að fjalla um aðstreymi á stórsýn-
ingar í víðara samhengi. Þeir sem
rita bækur hafa margsinnis sýnt
fram á það, hve mikinn hagnað ríkið
uppsker af starfsemi þeirra og að
þeir fái lítið í sinn hlut af þeim
mikla ágóða. Þannig eru þeir engir
ómagar á þjóðinni, og þó hefur
ekki verið reiknaður út óbeini hagn-
aðurinn, sem af ritstörfum kemur
og ríkið fær einnig tekjur af, og á
ég hér vitaskuid við vinnu prentara,
dreifingaraðila, innkaup á prentvél-
um og pappír til bókagerðar o.fl.
en af öilu þessu koma skattar og
tollar í ríkishirzluna.
Hér er gott verkefni fyrir lærða
tölfræðinga og viðskiptafræðideild
Háskóla Islands að reikna út hagn-
aðinn í heild, og ég trúi ekki öðru
en að margur verði meira en lítið
hissa og jafnvel slái sér á lær, eins
og sagt var um kerlingamar forð-
um.
En hér var meiningin ekki að
skrifa um bókmenntir, heldur víkja
að svipuðum atriðum í kringum
myndlistina, þótt hér séu hlutimir
um margt frábrugðnir.
Það er nátengt, að íslenska ríkið
hefur miklar beinar tekjur af mynd-
listariðkunum í formi háttollaðrar
vöm á öllum efnum — þess hæsta,
er þekkist á byggðu bóli, þar sem
menning þrífst að einhveiju ráði.
Óbeinu tekjumar eru miklu meiri,
og hér eru þær um margt öðruvísi
en þjóðfélagið fær af ritlistinni.
Við getum hér að vísu ekki borið
okkur saman við stórþjóðir, hvað
margar þessar tekjulindir snertir,
en svo virðist líka vera, að við get-
um illu heilli ekki borið okkur saman
við stórþjóðir, hvað áhuga á al-
þjóðlegum myndlistarviðburðum
áhrærir nema þá í talnafræðilegum
samanburði. En sá samanburður er
ekki raunhæfur, því almenn aðsókn
og áhugi á myndlist er hér öllu
meiri en meðal stórþjóða, þótt þró-
unin vísi hér ef til vill niðurávið
með aðstoð sterkasta Qölmiðilsinsm
„sjónvarpsins", sem tekið hefur lág-
menninguna upp á arma sér.
Ekki getum við farið í saman-
burð við erlend sjónvörp, vegna
þess að erlendis hafa þeir, sem
menningarsinnaðir eru, margfalt
fleiri og betri tækifæri til að sinna
þessari þörf sinni og ólíkt styttra
er yfírleitt að bregða sér á heimsvið-
burði á listasviði utan lands svo og
kostnaðarminna.
Þannig séð er hlutverk sjón-
varpsins hér víðtækara og ábyrgð
þess meiri en úti í heimi, en ekki
meira um það hér.
Aðsóknin á Picasso-sýninguna
má kannske teljast sæmileg á
íslenzkan mælikvarða, en að mínu
áliti var hún í alla staði lítil. Erlend-
is má sjá iangar biðraðir fyrir utan
sýningarhallir, sem hafa verk
meistara aldarinnar til sýnis og
hvað þá liðinna alda. Heimurinn
hefur átt marga stórmeistara í
myndlistinni á þessari umbrota-
sömu öld, sem hafa haft gríðarleg
áhrif á aðrar listgreinar, listiðnað,
Iisthönnun, svo og hugsunarhátt
nútímamannsins. Og þó hafa þessir
nútímalistamenn einungis verið að
tjá umhverfi sitt, tíðarandann og
umbrotin í þjóðfélaginu hverju sinni
— þeir hafa verið virtir í sinni
Picasso: Jaqueline. Mougines —
1962. Málmplata, klippt, beygð,
máluð — 49 cm á hæð. Myndin
hefur nú verið gefin forseta ís-
lands.
samtíð og haft næmara skyn á
hræringar í þjóðfélaginu en fólk
almennt. Jafnframt hafa þeir verið
að rækta og þróa arfinn frá fyrir-
rennurum sínum í myndlistinni.
Þeir hafna því velflestir alfarið að
þeir hafi verið á undan samtíð sinni,
en telja sig með báða fætuma á
Tuthankhamon og kona hans. Gyllt og máluð lágmynd frá hásæti
konungsins. Fundin í gröf hans. Frá því um 1350 fyrir Krists burð.
Safnið í Kaíró.
Renoir: Dans i „Moulin de la Galette“ 1876. Safn Johns Withney,
New York.
jörðinni og túlkendur þess sem þeir
uppgötva og upplifa.
Fólk, sem skoðar sýningar geng-
inna meistara myndlistarinnar, er
þannig að virða fyrir sér samtíð
þeirra, krufningu hennar en ekki
framtíðarsýn, því að án þess, sem
þeir upplifðu í samtíð sinni, hefðu
verk þeirra ekki orðið til. Myndlist-
in er ekki nema að litlum hluta til
sjálfsprottið fyrirbæri og óraun-
hæfur skáldskapur, heldur einfald-
lega sérstakt viðhorf listamanna á
samtíðinni með persónuleika sinn
og áunninn listrænan þroska sem
burðarása.
Hvað sýninguna á verkum Pic-
asso áhrærir, var hér sennilega
skotið yfir markið með ótakmörk-
uðu upplýsingaflóði í upphafi, sem
kom sjálfri sýningunni lítið við, en
hefði verið góð uppriQun, er líða tók
á sýningartímabilið. Hér var eins
og gengið væri út frá því að fáir
eða engir þekktu nafn þessa snill-
ings hér á hjara veraldar! Fólk bjóst
svo einfaldlega við miklu meiru en
það sá og hafði gert sér óraun-
hæfar hugmyndir, sem gengu svo
ekki upp. Auk þess skildi það margt
ekki sýninguna rétt, og það barst
fljótlega út, að sýningin væri ekki
sérlega spennandi og margur sagði,
— ef þetta er Picasso þá...
Það er hægt að vera sammála
því, að spennandi var sýningin ekki
miðað við hinar stóru Picasso-sýn-
ingar úti í heimi á undanfömum
áratugum, og gerði að auki óþarf-
lega miklar kröfur til hins almenna
skoðanda. En sýningin hafði viss
mjög áhugaverð sérkenni, sem allir
þeir, er gera sér grein fyrir list
snillingsins, höfðu áhuga á og
ánægju af.
En hér hugðist ég öðm fremur
taka til meðferðar hagnaðinn af
myndlist og þá aðallega listsýning-
um, því að ýmislegt óvænt hefur
komið í Ijós á undanfömum ámm
í þessu sambandi. Nefnilega, að hér
skiptir hinn beini hagnaður af að-
sókn á margar sýningar ekki
höfuðmáli, heldur hinn óbeini hagn-
aður, sem fer um hendur svo
margra.
Ég skoðaði mikla sýningu á mál-
verkum Renoirs í París sl. sumar,
sem að hluta til var víst sett upp í
Boston í Bandaríkjunum nokkmm
mánuðum seinna. Á þessa sýningu
í París var stöðugur straumur fólks
og langar biðraðir fyrir framan
Grand Palais, þar sem hún var til
húsa, og bar mikið á útlendingum.
Ekki veit ég í augnablikinu um
aðsóknar- og hagnaðartölur af
þeirri framkvæmd, en hagnaðurinn
hefur ábyggilega verið mikill beinn
og óbeinn.
En hins vegar hafa þeir í Banda-
ríkjunum reiknað út hagnaðinn af
Renoir-sýningunni í Boston (okt.—
des. 1985), beinan sem óbeinan með
þeim árangri, að nú er slegið föstu
að stórsýningar á sviði myndlistar
séu ömgg og góð fjárfesting.
Á þremur mánuðum sáu sýning-
una í Boston 515.695 manns, sem
borguðu sig innog helmingur þeirra
var aðkominn. Ágóðinn af aðgangs-
eyri, endurprentunum, veggspjaldi,
póstkortum og sýningarskrám nam
samtals 5,2 milljónum dala, sem er
mesti hagnaður í sögu safnsins. Þar
fyrir utan keyptu hinir aðkomnu
61.000 gistinætur á hótelum, hest-
húsuðu 238.000 málsverðum og
borguðu 700.000 dollara fyrir opin-
ber samgöngutæki.
Ekki jafn nákvæmar, hvað sund-
urliðun snertir, en þó ennþá áhrifa-
ríkari, vom fréttir, er bámst af Van
Gogh-sýningu í Metrópólitan-safn-
inu í New York („Van Gogh í
Arles“), sem var einnig var haldin
frá okt.—des. 1985.
Ágóðinn af sýningunni er talinn
hafa fært borgarsjóði 22,3 milljónir
dollara (samkvæmt upplýsingum
úr Newsweek) ogtalsmenn safnsins
sögðust hafa haft þá ánægju að
tilkynna vinum sínum í ráðhúsinu,
að Borgarlistasafnið stuðlar að
dijúgum tekjum í sjóði þeirra. Á
síðasta Tvíæringi (Biennal) í Fen-
eyjum 1984 komu 200.000 gestir
og beinn ágóði varð einn milljarður
líra, en annar ágóði (sem rennur
einnig í vasa erlendra flugfélaga
sem og annarra samgöngutækja)
er hér ekki talinn með né heldur
tekjur hótela og matsölustaða svo
og verzlana hvers konar.
Þá hefur komið fram, að mynd-
listarsýningar hafa ómælda yfír-
burði fram yfir annars konar
sýningar sem tekjulind.
Þannig uppgötvaðist það þegar
árið 1955, að 130.000 gestir sem
komu á hina miklu alþjóðlegu
myndlistarsýningu í Kassel gáfu
meira af sér en þijár milljónir gesta
á mikilli blómasýningu þar í borg.
Á meðan gestir á blómasýninguna
komu í langferða- og einkabílum
og flýttu sér á burtu eftir skoðun
sýningarinnar fylltu gestir alþjóð-
legu myndlistarsýningarinnar
hótelherbergi borgarinnar og mat-
sölustaði í nokkra daga hver og
einn.
Þannig eru stórsýningar orðnar
að arðsemis atriði fyrir borgir vest-
an hafs sem austan og forsvars-
menn þeirra ekki lengur í þeirri
aðstöðu að þurfa að knékijúpa fyr-
ir ráðamönnum í beiðni um fjár-
hagslegan stuðning. Slíkur er meira
en sjálfsagður í upphafí, auk þess
sem ótal aðilar, er sjá sér hag af
þróuninni, leggja óspart fé til.
Þá má þess geta, að lengsta sýn-
ingarframkvæmd allra tíma og um
leið sú, er dregið hefur að sér mesta
aðsókn, „Fomminjar úr gröf Tut-
anc-amon“, sem var á ferðinni í tvo
áratugi 1961—81, var séð af 20
milljónum manna. í upphafi létu
Egyptar sér nægja heiðurinn, en
eftir 1972 fóru þeir að innheimta
vægar prósentur — þeir fengu fyrst
1,3 milljónir í London, en svo 15
milljónir í New York og um 5 millj-
ónir marka í Þýskalandi. Kröfur
Egypta vom jafnan innan hóflegra
marka eða örfáar prósentur af
heildarhagnaðinum. En einungis í
New Orleans, samkvæmt útreikn-
ingi nemenda Hótelfagskólans þar
í borg, nam heildarágóðinn 70 millj-
ónum dollara.
Stjómmálamenn og kerfiskarlar
em íoksins farnir að uppgötva og
viðurkenna þýðingu menningar fyr-
ir þjóðfélagið, og sú er orsök þess
gífurlega fjárstreymis, sem mnnið
hefur úr hirzlum hins opinbera til
byggingar menningarmiðstöðva um
allan heim.
Árangurinn hefur ekki látið á sér
standa og þannig hefur aðsóknin á
margar menningarmiðstöðvar orðið
margfalt meiri en hinir bjartsýnustu
höfðu áætlað í upphafi, jafnvel 30
sinnum meiri á einum staðnum og
óbeinu tekjumar gífurlega, þótt
þær sjálfar séu reknar með miklu
tölfræðilegu tapi, hvað heildar-
kostnað áhrærir, en það skilar sér
aftur margfalt í ríkiskassann í toll-
um og sköttum fyrir utan allar
tekjumar, sem renna í hendur ann-
arra aðila, svo sem fyrr greinir.
Hér má og geta þess til gamans
að málarinn Renoir var um skeið
kominn á fremsta hlunn með að
hætta að mála vegna mótlætis og
fjárhagsörðugleika, enda var hann
fjölskyldumaður og frábær sem
slíkur. En hinn mikli stuðningsmað-
ur impressjónistanna, Paul Dur-
and—Ruel og nokkrir vinir hans
urðu til þess, að hann hélt áfram.
Það er stórbrotin saga, sem ég
vona, að mér auðnist að segja frá
innan tíðar. Sögu Van Gogh er víst
óþarfí að segja — menn þekkja
hana flestir í aðaldráttum, en þjóð-
sagan um, að hann hafí einungis
selt eina mynd, er víst röng. í því
tilviki var trúlega ekki um beina
sölu að ræða, því bróðir hans er
sagður hafa fengið vin sinn til að
kaupa myndina og borgaði úr eigin
vasa. Þessum bróður hans eigum
við, sem dáum Van Gogh ómælt
að þakka, því að án hans hefði orð-
ið minna um listrænar athafnir hjá
snillingnum.
Hvað Picasso-sýninguna á Kjar-
valsstöðum snertir munu sjálfsagt
hafa orðið töluverðar beinar sem
óbeinar tekjur af henni og sagt er,
að ásókn útlendinga hafí orðið meiri
en á aðrar sýningar, — og það ger-
ir tölu íslenzkra gesta að sjálfsögðu
minni. Geta má þess, að aðsókn
landans á hinar ýmsu vörusýningar
er standa yfír í rúma viku mun
yfirleitt vera fimmfalt meiri en á
þennan alþjóðlegá listviðburð er
hafði dyr sínar opnar í tvo mánuði.
Margur mun þannig hafa látið
einstakt tækifæri fram hjá sér fara
fyrir rangan orðróm, illar tungur
og fávísi.
En inntakið í þessari grein minni
er fyrst og fremst vísun til þess,
að myndlistarmenn og listmenning
almennt eru engir ölmusuþegar
þjóðfélagsins, og það er hagur þess
að gera hér vel og marka þessum
málum farsæla braut.