Morgunblaðið - 04.10.1986, Blaðsíða 42

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 4. OKTÓBER 1986
42____
Minning:
Ágústa Jónsdóttir
á Vatnsleysu
Fædd 28. ágúst 1900
Dáin 25. september 1986
Það mun mörgum vera ljúfur
draumur að rifla upp æskuminning-
ar séu þær góðar. Þegar ég frétti
að Ágústa á Vatnsleysu væri dáin
þyrluðust upp myndir leiftursnöggt
í huga. Og nú þegar ég reyni að
festa á blað minningarorð um
Ágústu, sem var ein allra besta vin-
kona mín, finnst mér reyndar, að
hún hafi alltaf verið sem mín önnur
móðir, sem hægt var að stökkva í
fangið á ef eitthvað bjátaði á.
Lífið á Vatnsleysu einkenndist
af nánu og kærleiksríku samfélagi.
Æskuárin liðu með ógnarhraða í
söng og gleði, þó alltaf með alvöru
lffsins að bakgrunni og aldrei bar
skugga á. Og nú er síðasti stofninn
fallinn, sem stóð undir búskap á
Vatnsleysu í um hálfa öld. En stofn-
amir báru greinar, sem enn bera
ávöxt.
Ágústa er fædd í Skálholtsvík í
Strandasýslu 28. ág. árið 1900, ein
fimm bama hjónanna Hjálmfríðar
Ámadóttur og Jóns Þórðarsonar,
bónda þar. Þriggja vikna gamalli
var henni komið í fóstur til sæmdar-
hjónanna Jensínu Pálsdóttur og
Einars Einarssonar, Gröf f Bitru.
Þar ólst hún upp við mikið ástríki,
ásamt einkasyni hjónanna og ann-
arri fóstursystur. I engu fann hún
annað en hún væri þeirra eigið bam.
Ágústa naut ekki meiri menntun-
ar en títt var um unglinga af hennar
kynslóð. En með einstökum áhuga
bætti hún við með sjálfsnámi í skóla
reynslunnar og með lestri góðra
bóka ekki síst ljóðabóka. Hún varð
gagnmenntuð kona og var sama
við hvem hún talaði eða um hvað
hún ræddi, á flestu kunni hún skil.
Ung að ámm fór Ágústa til
Reykjavíkur í atvinnuleit. Þar vann
hún við sauma, sem kom að góðum
notum síðar meðan öll föt voru
unnin heima. En á vordögum árið
1921 vantaði Þorstein Sigurðsson
á Vatnsleysu kaupakonu. Var hann
þá farinn að búa þar ásamt foreldr-
um sfnum. Réðst Ágústa til hans
og varð báðum til hinnar mestu
gæfu. Ágústa var fríð sýnum, ekki
hávaxin, prýdd eindæma fallegu
glóbjörtu hári, geislandi af lffsgleði
og kappsöm til vinnu. Þorsteinn,
húsbóndinn, var glæsimaður og ólg-
aði af framkvæmdahug og háleitum
hugsjónum. Það varð fljótlega ljóst,
að þau felldu hugi saman og opin-
beruðu trúlofim sína. En stóra
stundin rann um hinn 18. nóvem-
ber, er Ágústa og Þorsteinn ásamt
Kristínu systur hans og Erlendi
Björnssjmi gengu í heilagt hjóna-
band í Torfastaðakirkju. Þessi hjón
voru stofnarnir í litla samfélaginu
á Vatnsleysu, sem ég minntist á í
upphafi þessa máls. Rætur stóðu
djúpt og allar f samfélagi bænda.
Ekki var árennilegt að hefla búskap
á þessum árum, í hönd fóru miklar
efnalegar þrengingar hjá þjóðinni.
Oft var baráttan hörð en unga fólk-
ið efldist við átökin og hafði ávallt
sigur. Þegar byltingar urðu á flest-
um sviðum á fimmta áratugnum
voru Vatnsleysuhjónin vel í stakk
búin til að takast á við nýja tíma.
Öll hús yfir fólk og fé voru endur-
byggð. Með vélvæðingu tókst að
margfalda ræktaðar lendur. Þá
Minning:
Ragnar G. Marías-
son, Isafirði
Fæddur 15. október 1910
Dáinn 5. ágúst 1986
Nýlega andaðist í sjúkrahúsi ísa-
^arðar vinur minn og fóstri að
nokkru leyti, Ragnar Guðbjartur
Mariasson.
Hann var fæddur á Kollsá í
Grunnavíkurhreppi sem er í Jökul-
fjörðum við ísaijarðardjúp.
Foreldrar hans voru þau hjónin
Guðrún Jónsdóttir og Marías Jak-
obsson er bjuggu í þann tíma hjá
foreldrum Maríasar.
Strax við fæðingu fékk hann að
kynnast hinni erfiðu lifsbaráttu sem
þekktist á þeim tíma, því vegna
erfiðra aðstæðna heima fyrir varð
að ráði að ljósmóðirin Ragnheiður
I. Jónsdóttir þá á Höfðaströnd,
amma mín tók bamið heim með sér
og ólst hann upp hjá þeim hjónum
Ragnheiði og Guðbjarti Kristjáns-
syni afa mínum og síðan eftir lát
hans, síðari manni hennar Tómasi
Guðmundssyni.
Vel hefur þeim litist á sveininn
því hann var skírður Ragnar Guð-
bjartur í höfuðið á þeim, og víst er
um það að vel launaði Ragnar þeim
uppeldið eftir að hann komst á legg
og gat farið að sinna þeim störfum
sem honum voru falin.
Ragnar stundaði bústörf og sjó-
mennsku jöfnum höndum framan
af ævi en þó mun hugurinn hafa
hneigst meira að sjómennskunni
eins og hjá mörgum öðrum ungum
mönnum.
Árið 1941 var eitt af mörgum
happaárum Ragnars því þá giftist
hann einni af heimasætunum á
Dynjanda í sömu sveit, eftirlifandi
eiginkonu sinni Kristínu AJexand-
ersdóttur. Hófu þau búskap hjá
frændfólki sínu að Sætúni í
Grunnavík. Þar hóf Ragnar að
stunda sjóróðra á eigin bátum, fyrst
á bát sem Sigríður hét, en varð
fyrir þvi óláni að báturinn slitnaði
upp af legunni í vondu veðri og
týndist, en ekki var gefist upp,
annar bátur keyptur, sem bar nafn-
ið Selma og með þann bát var hann
er þau hjónin fluttust til ísafjarðar
árið 1945.
Bjuggu þau fyrst á bökkunum,
síðan í Ásbyrgi en þar bjó og býr
enn Jónína fóstursystir hans, en
keyptu síðan húsið við Tangagötu
23 og hafa búið þar síðan.
Einkason sinn Matthías Hafþór
eignuðust þau árið 1945 og 3 bama-
böm eiga þau, Unni sem ólst upp
hjá þeim hjónum, Ragnar og Rann-
veigu. Eftir að Ragnar hætti eigin
útgerð stundaði hann ýmsa vinnu,
m.a. lengi með Símoni Ólsen á
rækjuveiðum og veit ég að það var
skemmtilegur tími í huga Ragnars.
Síðar hjá Skipasmíðastöð Marsellí-
usar Bemhardssonar og nú síðustu
áratugina hjá Norðurtanganum.
Ég sagði í upphafi vinur minn,
og ég veit að ekki er ofsagt að all-
ir sem þekktu hann vel hafi vitað
hann vin sinn, svo ljúfur var hann
í öllu viðmóti og hjartahlýr, boðinn
og búinn að rétta þeim hjálparhönd
er þess þurftu.
Ragnar hafði gaman af félagslífi
og söng. Söng um árabii með
Sunnukómum á ísafirði, einnig
mun hann hafa verið fyrsti formað-
ur Grunnvíkingafélagsins á ísafirði.
Hann spilaði dável á harmonikku
og lék m.a. á dansleikjum áður og
fyrr. Ég hef alltaf litið á Ragnar
sem fóstra minn að hluta, ég var
aðeins teggja ára er ég kom í Sæ-
tún fyrst til að vera um tíma hjá
þeim hjónum. Síðan á hverju sumri,
og eftir að þau fluttu til ísafjarðar,
á vorin og haustin til 14 ára aldurs.
Égá svo margar ljúfar minning-
vom vinnufúsar hendur baraa þeg-
ar famar að leggja lið.
Á þessum ámm var Þorsteinn
orðinn áhrifamaður í Samvinnufé-
lögum bænda, sem síðar leiddi hann
til formennsku í Búnaðarfélagi ís-
lands. Ágústa stuðlaði að þvi með
ráðum og dáð, að hann gæti sinnt
störfum sínum að félagsmálum,
sem á hann hlóðust. Hún axlaði æ
fleiri byrðar. Ég hef áður sagt, að
Ágústa var sómi íslenskra hús-
freyja, er hún fyrir hönd sinnar
stéttar stóð við hlið manns síns við
ýmis opinber tækifæri. Á hún þakk-
ir skildar af hálfu bændastéttarinn-
ar.
Vatnsleysuheimilið var menning-
arreitur í orðsins fyllstu merkingu.
Þar var bókakostur góður, tónlist
og söngur í hávegum höfð. Smekk-
vísi, snyrtimennska og höfðinglegar
veitingar Ágústu gerðu það aðlað-
andi enda var gestkvæmt og margt
rætt. Dvaldist gestum oft lengur
en ætlað hafði verið, því menn
gleymdu gjaman stund og stað.
Um slíkar samverur eiga sveitungar
og vinir margar minningar. Bisk-
upstungnamenn sakna vinar við
fráfall Ágústu en einnig Þorsteins
og þakka öll afreksverkin, sem þau
unnu sveit sinni og gleði þá, sem
þau sáðu í hjörtu samferðamanna
ar með Ragnar, að aðeins lítið brot
af þeim em sjóferðimar á Selmu
milli ísaQarðar og Grunnavíkur og
þegar hann var að kenna mér að
skera úr kúfiskskeljum, beita og
stokka upp við skúrinn á bökkunum
í Grunnavík og eins að fá að vera
í smíðahúsinu sem stóð við Austur-
veg á ísafirði, hvílík ógrynni af
verkfærum og hvað maðurinn gat
smíðað fallega hluti, m.a. lítinn bát
fyrir mig, það þótti mér undravert.
Minningamar gleymast ekki og oft
er notalegt að ylja sér við þær.
Mikill og órofa vinskapur hefur
alla tíð verið milli foreldra minna
og Stínu og Ragnars enda náskyld.
Ragnar var fósturbróðir föður mfns
og Kristín er bróðurdóttir móður
minnar. Áður og eftir að Ragnar
byggði sér og fiölskyldu sinni sum-
arhúsið Hvamm í landi Dynjanda í
JökulQörðum hafa foreldrar mínir
fengið að njóta þess að vera þar
ineð þeim í mörg sumur og lifað
upp hluta af æskuámm sínum aft-
ur.
Stína mín ég votta þér og fjöl-
skyldu þinni mína dýpstu samúð
og veit ég að Guð styrkir ykkur í
þessari miklu raun, en það getur
líka verið gott að vita að hann tek-
ur á móti okkur á áfangastað.
Ingi Dóri Einarsson
sinna. Yfir þeim hvfldi höfðingleg
reisn, sem aldrei mun gleymast.
Ágústa og Þorsteinn áttu bama-
láni að fagna. Þau eignuðust 9 böm,
en af þeim lést Þorsteinn í bemsku
og var foreldrunum það þung raun.
Þau sem lifa eru: Ingigerður,
bankastarfsmaður í Reykjavík; Sig-
urður, bóndi á Heiði, kvæntur ólöfu
Brynjólfsdóttur; Steingerður, skrif-
stofumaður í Reykjavík, gift Guðna
Þorfínnssyni, sem nú er látinn; Ein-
ar Geir, forstjóri í Garðbæ, kvæntur
Ingveldi Stefánsdóttur, Bragi,
bóndi á Vatnsleysu, kvæntur Höllu
Bjamadóttur; Kolbeinn, kaupmaður
í Reykjavík, kvæntur Érlu Sigurð-
ardóttur; Sigríður, snyrtifræðingur
í Reykjavík, sem gift var Grétari
Krisljánssyni; Viðar, skrifstofu-
stjóri í Reykjavík, kvæntur Guðrúnu
Gestsdóttur.
Ágústa var mikilhæf móðir, ör-
uggur vinur og félagi bama sinna,
gladdist yfir velgengni þeirra. Þá
vom bamabömin henni mikil gleði-
ljós. Ágústa uppskar einnig marg-
faldlega í umhyggju þeirra og
ástúð.
Sigurganga Ágústu og Þorsteins
stóð í 52 ár, en hann lést skyndi-
lega 11. okt. 1974. Það varð Ágústu
mikið áfall að missa lífsförunautinn
trausta, sem veitti henni fullkomna
lífsfyllingu og leysti með henni
hvem þann vanda, sem_ að höndum
bar. En ljós Guðs lýsti Ágústu fram
á veginn. Ágústa átti enn eftir
nokkur góð ár, naut þeirra í faðmi
fjölskyldu og vina og gat miðlað
af reynslu sinni og fróðleik. Vatns-
leysa var Ágústu heilagt vé, þar
átti hún heima frá fyrsta degi, er
hún kom þangað sem kaupakona.
Hin síðustu ár dvaldist hún oft til
skiptis hjá bömum og tengdaböm-
um. Hugur hennar leitaði þó alltaf
heim, þar sem hún naut umhyggju
Braga sonar sins og Höllu tengda-
dóttur sinnar. Síðustu árin átti hún
við vanheilsu að stríða og varð öðru
hverju að dveljast á sjúkrahúsi,
einkum síðasta árið. Fyretu daga
septembermánaðar síðastliðins
dvaldist hún heima í nokkra daga.
Þegar hún fór þessa ferð voru Bisk-
upstungumar baðaðar dýrðarljóma
og verða vart fegurri. Þegar heim
kom, leit hún fyrst á garðinn, sem
hafði verið þeim hjónum friðarreitur
og veitt þeim ómælda ánægju.
Sprotamir, sem þau höfðu fyrst
sett niður í garðinn, vora orðin
feiknastór tré, sem breiddu limið
út mót fóstra sinni, blómin vora enn
ekki fallin. Mistillinn minnti þó á
haustið, litadýrð hans minnti á allt
það fegursta, sem mannsaugað fær
litið.
Ágústa vissi, að þessi djásn
náttúrannar sæi hún ekki oftar.
Hún kveið því ekki, hún hafði alla
tíð haft Jesú Krist að leiðtoga lífs
síns eins og hún hafði heitið við
altari á fermingardegi sínum. Hún
lést á sjúkrahúsinu á Selfossi 25.
sept., farin að líkamskröftum þó
andlegri reisn héldi hún til hinstu
stundar. Ágústa verður lögð til
hinstu hvflu í kirkjugarðinum á
Torfastöðum við hlið manns síns. í
kirkjunni á Torfastöðum hafði hún
átt sínar helgustu gleðistundir. Þar
vora líka sorgir sefaðar í bæn og
tilbeiðslu. Þar hafði söngur þeirra
hjóna hljómað í áratugi við allar
athafnir, sem þar fóru fram.
Fyrir hönd vesturbæjarsystkina
og fjölskyldna okkar sendi ég ást-
vinum öllum innilegar samúðar-
kveðjur. Ágústu kveðjum við með
virðingu og þökk fyrir allt það, sem
hún gaf okkur með lífi sínu.
Björn Erlendsson
Ég hafði oft hugsað um það,
hvemig ég myndi bregðast við, þeg-
ar elskulega amma mín yfirgæfi
þetta líf. Strax í bemsku fór ég að
kvfða því. Einu sinni sem oftar var
gestkomandi mætur maður úr sveit-
inni hjá afa og ömmu á Vatnsleysu
og var þeim tíðrætt um mann, sem
var nýlega látinn. Hann var sjötug-
ur, þegar hann lést. Setti ég þetta
þá í samhengi, að þeir sem ekki
dæju úr einhveijum sjúkdómi eða
slysförum, dæju þá úr elli um sjö-
tugt. Og amma átti aðeins þrettán
ár eftir. Búin að burðast með þess-
ar áhyggjur nokkra hríð, bar ég
þetta upp við ömmu og leiddi hún
mig f allan sannleikann, eins og hún
átti eftir að gera ótal sinnum síðar.
Nú þegar hún er farin 86 ára að
aldri finn ég til þakklætis yfir að
hafa fengið að hafa hana þetta lengi
hjá mér. Þegar ég kvaddi hana
nokkram dögum áður en hún lést,
þá var það hennar ósk að mega fá
hvfld sem fyrst. Amma mfn, Ágústa
Jónsdóttir, húsfreyja á Vatnsleysu
í Biskupstungum, ekkja Þorsteins
Sigurðssonar bónda, er lést 11.
október 1974, lést 25. september
sl. á Sjúkrahúsi Selfoss eftir nokk-
urra vikna legu þar. Hún var
andlega hress og fylgdist ótrúlega
vel með og var til hinstu stundar
með hugann hjá bömum sínum og
bamabömum, og ekki gleymdi hún
að gera að gamni sínu þótt mátt-
farin væri.
Amma fæddist aldamótaárið, 28.
ágúst í Laxárdal í Hrútafírði. For-
eldrar hennar vora Jón Þórðarson
og Hjálmfríður Ámadóttir. Þriggja
vikna gömul var henni komið í fóst-
ur að Gröf í Bitra, hjá Einari
Einarssyni og seinni konu hans,
Jensínu Pálsdóttur. Fyrri kona Ein-
ars dó frá sjö bömum. Jensfna átti
eina dóttur fyrir, Maríu Jónsdóttur.
Hálfbróðir Maríu var Hallgrímur
Jónsson, skólastjóri Austurbæjar-
skólans. Hann orti um ömmu þessa
vísu, þegar hún var á 19. ári.
Allar laðar æskan þin
eins og hlutaveita,
gættu að þér Gústa nún
Gvendar og Jónar elta.
Fósturfaðir ömmu var bóndi í
Gröf og einnig var hann fylgdar-
maður Marinós Hafstein sýslu-
manns, bróðir Hannesar Hafstein.
Amma var mjög hrifin af fóstra
sínum og talaði með hrifningu um
hann, og eiginlega vildi hún ekki
vita af öðram föður en honum.
Á^'án ára fór amma fyrst til
Reykjavíkur, eftir að hafa verið
kaupakona eitt sumar á Skriðnes-
enni í Bitra. í Reykjavík bjó hún
hjá Maríu Jónsdóttur fóstursystur
sinni. Tvö sumur eftir það var hún
kaupakona á Langárfossi á Mýrum,
sem var útibú frá sr. Einari á Borg.
Hún fékk hæsta kaup sem Einar
hafði borgað, því ráðsmaðurinn á
Langárfossi, Þorleifur Einarsson,
kvað ömmu svo duglega. Þaðan fór
hún til Reykjavíkur og hnýtti m.a.
net niðri í Völundi. Þangað kom
Erlendur Bjömsson, sem bjó á
Vatnsleysu með unnustu sinni,
Kristfnu Sigurðardóttur, til að
kaupa amboð. Hann fór inn um
skakkar dyr og þegar hann sér all-
ar þessar ungu stúlkur, kemur
honum til hugar, að hann á að út-
vega tilvonandi tengdafoður,
Sigurði Erlendssyni bónda á Vatns-
leysu, kaupakonu.
Kallar hann yfir hópinn, hvort
einhver hafi ekki áhuga að fara í
sveit. Þá gellur í Þura vinkonu
ömmu: „Gústa, þú vilt fara í sveit."
Amma svarar: „Hvur segir það?“
Þegar Erlendur heyrir þetta gengur
hann hart að ömmu að slá til, sem
hún og gerði. Þá var hún 21 árs
og örlög hennar ráðin. Er Sigurður
faðir afa bað Erlend um að útvega
sér kaupakonu, þá á afi að hafa
sagt við hann: „Lindi minn, ég ætla
að biðja þig um að hafa hana ekki
mjög ljóta, það er svo leiðinlegt að
vinna með ljótu kvenfólki." Afa
varð að ósk sinni, því amma var
falleg ung stúlka. Þessa vísu orti
aðdáandi um ömmu:
Langar fléttur fagra kinn
fæ ég rétt að skoða,
hjartað léttist hugurinn
hleypur á eftir voða.
Þegar amma kom að Vatnsleysu
þá var afi búfræðingur frá Hvann-
eyri og búinn að vera eitt ár í
Noregi, á lýðháskóla í Voss og við
vinnu á bóndabýli. Hann var kom-
inn undir þrítugt, myndarlegur og
skemmtilegur maður, eins og eftir-
farandi vísur bera vitni um. Þær
setti saman Páll frá Hjálmsstöðum
í Laugardal. Amma fór með þær
fyrir mig er hún sótti mig heim til
Ákureyrar fyrir ári. Það brá fyrir
glampa f augum hennar, þegar hún
hafði þær yfír. Önnur er á þessa
leið: