Morgunblaðið - 11.12.1986, Blaðsíða 68

... ^ __________
68________________MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11, DESEMBER 1986_
HVAÐ SKIPTIR MÁLI
- hvernig kynnum við möguleika okkar erlendis
eftirMagnús
Gunnarsson
Grein Magnúsar er að stofni til
erindi er hann flutti á ráðstefnu
Verzlunarráðs íslands um erlent
samstarf og fjárfestingu, sem
haldin var 4. nóvember síðatliðinn.
Viðfangsefni þessarar ráðstefnu
er „Fjárfestingar og erlent sam-
starf". Aðstandendur ráðstefnunnar
úthlutuðu mér verkefninu „ísland
sem flárfestingarland — hvað skiptir
máli, hvemig kynnum við möguleika
okkar erlendis". Þar sem félagar
mínir hér á eftir flalla um núverandi
lög og reglur ásamt æskilegum
breytingum vil ég gjaman reyna að
fjalla um þann ramma eða það um-
hverfi sem við störfum í og hvað
okkur og væntanlega samstarfsaðila
skiptir máli þegar.rætt er um erlend-
ar flárfestingar á íslandi. Við skulum
þó hafa í huga að íslendingar hafa
jafnan verið á móti erlendri Qárfest-
ingu og oftast þegar samið hefur
verið um slík verkefni hefur þurft
að samþykkja um þau sérstök lög á
Alþingi.
I viðfangefni ráðstefnunnar er í
raun gengið út frá því að erlendar
flárfestingar og erlent samstarf sé
æskilegt og ekki þurfi að fjalla í
mörgum orðum um kosti eða galla
slíkrar stefnu. Það hefur þó oft verið
viðkvæmt pólitískt viðfangsefni og
ekki hafa allir verið á eitt sáttir,
hvemig að slíku samstarfi ætti að
standa, hafi menn almennt fallist á
nokkra eignaraðild erlendra aðila að
atvinnurekstri á íslandi.
Það hefur þó verið rílq'andi stefha
flestra ríkisstjóma síðan viðreisnar-
stjómin var við völd að stefna bæri
að aukinni fjölbreytni í íslensku at-
vinnulífi, einkum með því að reyna
að fá orkufrekan iðanað til landsins
og nýta með því þá óbeizluðu orku
sem við höfum yfir að ráða. Megin-
röksemdir þeirra sem hafa verið í
forsvari fyrir þessa stefnu hafa verið
að draga bæri úr einhæfni atvinnu-
lífs og styrkja þyrfti sveiflukenndan
atvinnurekstur okkar.
Af umQöllun um erlenda fjárfest-
ingu á íslandi má oft skilja að skapist
hér hagstæð skilyrði, þá séu erlendir
aðilar í biðröðum eftir því að fjár-
festa og stofna fyrirtæki hér á landi.
Þeir sem fjalla um þessi mál vita
hins vegar að svo er ekki og að við
eigum i hatrammri samkeppni við
flestar aðrar þjóðir heims, sem flest-
allar leggja mikla áherzlu á að laða
til sín erlenda fjárfestingaraðila og
hafa til þess miklu meiri flármuni
en við. Það er því enginn fjöldi er-
lendra aðila sem sækir á um heimild
til fjárfestingar í íslensku atvinnulífi
ef undanskilinn er íslenskur sjávarút-
vegur, en til hans líta ýmsir hýru
auga, og mun ég koma að þvf síðar.
Pyrir fámenna þjóð eins og íslend-
inga verða samskipti við erlenda
aðila oft mun viðkvæmari en fyrir
stórþjóðir og því nauðsynlegt að taka
slík skref með fullri varúð. Hins veg-
ar er mikilvægt í þeirri hörðu þróun,
sem á sér stað í heiminum að við
fylgjumst með og aðlögumst henni
eins hratt og við treystum okkur til.
Við getum ekki litið fram hjá þeirri
staðreynd að heimurinn er að minnka
og þjóðimar umhverfis okkur eru að
renna saman í stöðugt stærri eftia-
hagsheildir. Það er því óumflýjanlegt
þegar við §öllum um erlendar Qár-
festingar á íslandi, að fara nokkrum
orðum um stöðu íslands í umheimin-
um og reyna að líta fram á veginn.
Hver staða okkar verður gagnvart
stærri og stærri efnahagsheildum
nágrannanna hlýtur að skipta miklu
máli þegar við metum áhrif og þróun
erlendrar flárfestingar á íslandi í
framtíðinni.
Grafið undan mögnu-
leikum til að þróa
úrvinnslu sjávarafurða
Hver er staða okkar f samskiptun-
um við Bandaríkjamenn, Rússa og
Evrópubandalagið? Við höfum átt í
útistöðum við alla þessa risa á und-
anfömum mánuðum; við Bandaríkin
vegna Rainbow-málsins og hval-
veiða, við Rússa vegna sfldar og
olíuviðskipta, við Evrópubandalagið
vegna magnkvóta og innflutning-
stolla á saltfiski. Jafnframt er orðið
hóst að fyrirkomuiag tollamála milli
Islands og Evrópubandalagsins er,
ásamt nýrri flutningatækni, að riðla
hefðbundinni atvinnustarfsemi (fisk-
iðnaði og útgerð og grafa undan
möguleikum okkar til að þróa áfram
frekari úrvinnslu sjávarafurða í
landinu. Þetta er að gerast án þess
að nokkur alvarleg umræða fari fram
opinberlega um ófyrirsjáanlegar af-
leiðingar þessarar þróunar.
Ég nefni þetta vegna þess að eitt
af grundvallaratriðunum, sem skapa
það umhverfi sem gerir landið
áhugavert fyrir þá sem ég vil kalla
æskilega samstarfsaðila, er í miklu
samhengi við þá skilmála, sem okkur
verða settir eða við semjum um að
gildi gagnvart hinum stóru efnhags-
heildum umhverfís okkur m.a. í
tollamálum.
Ég vil gjaman taka dæmi:
Hér á landi hefur verið um fátt
meira talað á síðustu mánuðum en
kvótafyrirkomulagið á fiskveiðum og
útflutningi á ferskum fiski. Hér höf-
um við dæmi um innlendar og
erlendar aðstæður sem geta haft
veigamikil áhrif á það hveijir hafa
áhuga á fjárfestingu á íslandi.
Gámaútflutningurinn hefur aukizt
mikið á stðustu árum vegna físk-
skorts á meginlandsmörkuðum,
einkum í Hull og Grimsby, Cuxhaven
og Bremerhaven. En fiskskorturinn
er ekki eina ástæðan, heldur sú stað-
reynd að íslendingar njóta í samningi
sínum við EB sérstakra vildarkjara
við innflutning á ísfiski. ísland getur
flutt út til EB ferskan, óunninn fisk
með 3,7% tolli meðan nágrannalönd
okkar verða að greiða yfir 12% toll
af þeim fiski sem þeir vilja flytja út
til EB. Þessi staðreynd veldur meiri
eftirspum eftir íslenskum físki en
físki frá nágrannaþjóðunum enda eru
þær ekki svo ginnkeyptar fyrir því
að flytja út óunninn ísfisk.
Verðið sem útgerðin hefur fengið
á þessum mörkuðum hefur oftast
verið mjög gott og oft hefur heyrst
frá sjómönnum og útgerðarmönnum
að íslenska fiskvinnslan sé illa rekin
og vegna þess geti hún ekki greitt
svipað verð fyrir fiskinn. Menn gera
sér ekki allir grein fyrir því, að þessu
háa verði á ísfiski er haldið uppi fyrst
og fremst af sterkum neytendamark-
aði sem greiðir hátt verð fyrir fersk
flök og unninn ferskan fisk. Hið háa
verð á ísfiski er jafnframt styrkt enn
frekar með niðurgreiðslum og opin-
berum styrkjum í heimalöndum
kaupenda.
Þessi markaður er hins vegar mun
erfíðari fyrir íslensku fískvinnslufyr-
irtækin, því vilji þau vinna fiskinn,
flaka hann og snyrta, verða þau að
greiða 15 til 20% toll af verðmætari
vöru, vilji þau sælq'a inn á þennan
markað.
Með öðrum orðum þýskir, enskir
og aðrir evrópskir kaupendur hafa í
reynd fullt frelsi til að bjóða í fískinn
hér heima og selja á mörkuðum inn-
an tollamúra Evrópubandalagsins
meðan (slenska fiskvinnslan stendur
ekki jafnfætis Hull og Cuxhaven á
sömu mörkuðum.
En hvers vegna, góðir fundar-
menn, er ég að draga þessi mál inn
í umræðuna um erlenda íjárfestingu
á íslandi? Ég er með þessu ekki að
tala gegn hinum svokallaða gáma-
fiski, því það er sannfæring mín að
við eigum að reyna að fá sem mest-
an arð af sameiginlegri auðlind
okkar, fiskinum í sjónum. Við verð-
um þó að hugsa um hámarksarðsem-
ina til lengri tíma og vinna ekki
þannig að við högnumst um krónu í
dag en töpum vegna þess 10 krónum
í framtíðinni.
Ég legg áherzlu á þetta atriði til
þess að benda á, hvemig ytri og innri
aðstæður geta haft áhrif á það hvem-
ig atvinnu- og efnahagsþróun getur
orðið ef ekki er hugsað um þessa
þætti í samhengi.
Við eigum að opna
landið
Á síðustu árum hefur markvisst
verið unnið að því að opna okkar
lokaða þjóðfélag með auknu frelsi í
samskiptum við erlenda aðila. En við
verðum að gæta að afleiðingunum
og bera gæfu til að stýra þessum
breytingum á þann hátt, að framtíð-
arþróun atvinnu- og efnahagsmála
verði ekki stefnt í voða. Við eigum
að opna landið, við eigum að auka
samskipti okkar við erlendar þjóðir,
en við eigum að gera það á þann
hátt að það styrki atvinnulíf okkar
í stað þess að veikja það.
Þegar við ræðum um ísland sem
flárfestingarland — Hvað skiptir
máli — þá má spyija — Hvað skiptir
máli fyrir íslendinga? — Hvað skipt-
ir máli fyrir væntanlega fjárfestinga-
raðila? Ég vil gera greinarmun á
þessu. Hvað er það sem skiptir máli
fyrir íslendinga? Við getum í því
sambandi litið til nágranna okkar
fra. Á síðustu tveimur áratugum
hafa þeir sótt mjög hart fram á er-
lendum flárfestingarmörkuðum ef
svo má að orði komast. Þeir náðu
góðum árangri og ijöldi erlendra fyr-
irtækja reisti verksmiðjur á írlandi.
í dag eru 75% af útflutningi þeirra
( höndum fyrirtækja í eigu erlendra
aðila. Nýlega kom hér einn af fram-
kvæmdastjórum írska útflutningsr-
áðins og hélt fróðlegt erindi á
stofnfundi útflutningsráðs íslands.
Hann sagði m.a. að ástæðan fyrir
þessari þróun væri sú að innlend
fyrirtæki hefðu hvorki haft bolmagn
til þess að veita erlendum fyrirtælq'-
um samkeppni né getað verið full-
gildir samstarfsaðilar þeirra.
Ifyrir íslendinga er þetta um-
hugsunarefni. Við viljum auka
samstarf við erlenda aðila, efla fjöl-
breytinga í atvinnulífí okkar og
tengjast meira viðskiptalífi umheims-
ins.
En það sem skiptir okkur máli er
1. Að islensk fyrirtæki hafi sömu
möguleika til viðskipta og erlend-
ir aðilar og hafi styrkleika til að
vera þátttakendur í því sem verið
er að gera á hveijum tíma.
2. Að erlent samstarf sé stuðningur
eða viðbót við núverandi atvinnu-
líf.
3. Að ný starfsemi sé ekki mann-
frek.
4. Að ný starfsemi beini nýju fjár-
magni inn i landið og keppi ekki
á þröngum innlendum íjármagns-
markaði.
í stuttu máli. Beina þarf áhuga
erlendra fjárfestingaraðila inn á
brautir þar sem þeir auka á §öl-
breytni innlends athafnalifs.
lÓLAGíAnRHAR
wigo
frá
fcattivelar
2—12 b°"ar ,3o
r.-.A frá kr.

Raftækja- og heimilisdeild
HEKLAHF
Laugavttfll 170-172 Siml 695550
Magnús Gunnarsson
Ég nefni hér að framan styrkleika
islensku fiskvinnslufyrirtækjanna í
samkeppni við hráefnið. Það er ljóst
að nauðsynlegt er að reyna að stuðla
að ftjálsari samskiptum við Evrópu-
bandalagið. Ef við getum ekki haft
fijálsari aðgang að mörkuðum Evr-
ópubandalagsins er ljóst að við
stefnum í að nýta auðlind okkar í
hafinu, sem við háðum þorskastríð
til að ná yfirráðum yfir, til að afla
hráefnis fyrir Evrópubandalagið. Á
meðan gengi gjaldmiðla er þeim hag-
stætt munum við veikja stöðu okkar
á hefðbundnum fiskmörkuðum fyrir
unnar afurðir og getum átt erfitt
uppdráttar þegar breyting verður á
ytri aðstæðum, t.d. breyting á inn-
byrðisstyrkleika gjaldmiðla eða ef
Norðmenn ganga í Evrópubandalag-
ið.
Samspil tollamála og núverandi
kvótafyrirkomulags gerir það að
verkum að erlendir kaupendur á hrá-
efni teygja sig stöðugt lengra inn í
landhelgina. Ljóst er að verði ekki á
breyting mun þessi þróun veikja
íslenska fiskvinnslu og eyðileggja til
frambúðar þá sterku stöðu sem ís-
lendingar hafa skapað unnum fiska-
furðum á mörkuðum erlendis.
Erlendir hráefniskaupendur munu
leggja áherzlu á að tiyggja sér hráef-
nið i sjónum og er þegar tiltölulega
auðvelt fyrir þá að koma inn á mark-
aðinn, ekki aðeins til að kaupa fiskinn
af bátum hér og erlendis heldur til
að bjóða í þá kvóta sem nú þegar
ganga kaupum og sölum milli útgerð-
armanna fyrir tilstilli innlendra
milliliða og semja síðan við útgerðar-
menn, sem eru orðnir kvótalausir,
að veiða fyrir sig. Á sama hátt eiga
þessir aðilar auðvelt með að bjóða
útgerðarmönnum fyrirgreiðslu til að
tryggja sér hráefnið.
Ef við lítum til baka er ljóst að
áhugi erlendra aðila á íslandi hefur
oftast tengst fiskveiðum við landið.
Við þekkjum áhuga Englendinga og
meginlandsþjóðanna sem strax á
miðöldum sóttu til íslands vegna
auðugra fiskimiða. Við minnumst
einnig tilrauna Englendinga og Þjóð-
veija til að búa um sig í landinu á
miðöldum og átaka þeirra innbyrðis
á þessum tíma. Þurfti konungsúr-
skurð til að koma í veg fyrir vetur-
setu þeirra hér á landi. Englendingar
sóttu fast á íslandsmið og voru bún-
ir að hreiðra um sig hér í upphafi
þessarar aldar. Af sögurannsóknum
dr. Þórs Whiteheads prófessors
sjáum við hvemig Þjóðveijar reyndu
á ýmsan hátt að hreiðra um sig á
árunum 1930—1940.
FVelsisbarátta þessarar þjóðar hef-
ur verið nátengd baráttunni um
yfirráðaréttinn yfir auðlindunum
umhverfis landið. Vegna misgengis
í tollamálum, sem getur haft varan-
leg áhrif á atvinnuþróunina í landinu,
seilist Evrópubandalagið til áhrifa
hér á landi með Englendinga og Þjóð-
veija enn í fararbroddi.
Við erum að ræða um að breikka
grundvöll atvinnu- og efnahagslífs
okkar, en fiskurinn er enn og verður
um ókomna tíð sá grundvöllur, sem
við byggjum efnhagsstarfsemi okkar
á. Ef við meðhöndlum þessa auðlind
ekki rétt mun okkur ekki gefast tími
til að sækja fram á öðrum sviðum.
Til þess að fá sem mest fyrir þessa
afurð verðum við að tryggja að ytri
aðstæður séu jafngóðar hér og í
nágrannalöndunum okkar.
Sá samningur, sem við byggjum á
í dag í samskiptum okkar við EB var
gerður í grundvallaratriðum árið
1972. Þá var Evrópubandalagið ekki
búið að móta sameiginlega fiskveiði-
stefnu sina og aðildarlönd bandalags-
ins voru færri.
Sá samningur var og er mjög góð-