Morgunblaðið - 31.01.1987, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 31. JANÚAR 1987
Ratsjárstöðin í Thule:
Endumýjunin stríðir ekki
á móti ABM-sáttmálanum
- segir danska ríkisstjórnin
Kaupmannahöfn. Frá Nils Jörgen Bruun, fréttaritara Morgunblaðsins.
DANSKA ríkisstjórnin heldur fast við það í athugasemd, sem utanrík-
isráðuneytið gaf út í gær, að endurnýjun ratsjárstöðvarinnar í Thule
á Grænlandi bijóti ekki í bága við ABM-gagneldflaugasáttmála stór-
veldanna frá 1972.
Ratsjárstöðin í Thule.
í athugasemdinni segir, að mat
ríkisstjómarinnar á grundvelli fyrir-
liggjandi upplýsinga sé, að ekki sé
ástæða til að efast um þá stað-
hæfíngu Bandaríkjastjómar, að
endumýjun stöðvarinnar bijóti ekki
gegn samkomulaginu.
Utanríkisráðuneytið viðurkennir
þó í athugasemdinni, að fjöldi sér-
fræðinga hafi gagnrýnt þessa
staðhæfingu. Það segir enn fremur,
að eðlilegt sé, að vafi geti leikið á
um túlkun sáttmálans, en þriðja
land, eins og Danmörk í þessu til-
felli, geti ekki fellt dóm í málinu.
En ríkisstjóm Danmerkur hefur
þegar vakið athygli Bandaríkja-
stjómar á, að hún vænti þess, að
ekki komi til neinna framkvæmda
á varnarsvæðunum í Grænlandi,
sem bijóti í bága við eða grafi und-
an ABM-sáttmálanum .
Fjallað er um Thule-ratsjárstöð-
ina í langri grein um utanríkismál
í Prövdu, málgagni sovéska komm-
únistaflokksins, í gær, undir yfir-
skriftinni „Í hlutverki litla
snúningastráksins". Höfundurinn
er fréttaritari blaðsins í Skand-
inavíu.
í greininni heldur hann fram, að
með því að samþykkja endumýjun-
ina sé Danmörk orðin þátttakandi
í geimvamaáætlun Bandaríkjanna.
Grænland er ekki aðeins rafeinda-
stýrð njósnastöð, heldur er landið
orðið að stóm vopnabúri, og það
hefur gerst án vitundar dönsku
þjóðarinnar, segir í greininni í
Prövdu.
Falklandseyjar:
Landhelgin færð út 1. febrúar
Botha boðar til
kosninga í vor
London, Reuter, AP.
SPENNA mun sennilega fara
vaxandi á Suður-Atlantshafi, er
áform Breta um 150 mílna fisk-
veiðilögsögu við Falklandseyjar
koma í framkvæmd á sunnudag.
Argentínumenn, sem gera kröfu
til eyjanna, hafa lýst því yfir, að
ekki sé unnt að fallast á þessar
nýju reglur, þar sem þær nái til
hafsvæðis innan yfirráðasvæðis
Argentínu.
Argentínumenn gerðu innrás í Falk-
landseyjar fyrir tæpum fimm ámm,
en Bretar hröktu þá burt þaðan
eftir styijöld, sem stóð í 74 daga.
Hinn 29. október sl. tilkynnti
brezka stjómin, að hún myndi setja
á 150 sjómílna (277 km) fiskveiði-
landhelgi hinn 1. febrúar nk.
Á síðast ári komu um 600 tog-
skip frá öllum heimshomum til
veiða við Falklandseyjar, en fiski-
mið þar em með þeim fengsælustu
í heimi. Nú verður aðeins 200 skip-
um veitt leyfi til veiða innan hinna
nýju marka af 450, sem sótt hafa
um leyfi.
Jóhannesarborg, Höfðaborg, AP, Reuter.
P.W. BOTHA, forseti Suður-
Afríku, lýsti yfir því i gær að
gengið yrði til þingkosninga 6.
maí. Botha ætlar að leita stuðn-
ings kjósenda við takmarkaðar
félagslegar umbætur stjómar
sinnar og aðgerðir gegn svörtum
baráttumönnum, sem vi(ja sýnu
víðtækari breytingar.
Botha sagði hvenær kosningarn-
ar yrðu haldnar í ræðu, sem hann
hélt þegar þingið var sett í gær.
Þijár deildir em á þinginu. Ein fyr-
Skýrsla rannsóknarnefndar öldungadeildar Bandaríkjaþings um íransmálið:
Var vopnasalan runnín
undan rifjum Israela?
Washington. AP.
SAMKVÆMT fyrstu opinberu skýrslu leyniþjónustunefndar öld-
ungadeildar Bandaríkjaþings er hlutur ísraelskra stjómvalda í
vopnasölunni til írans miklu meiri en hingað til hefur verið viður-
kennt.
David Boren, formaður nefndar-
innar, sagði fyrir útkomu skýrsl-
unnar á fímmtudag, að engar
beinar sannanir lægju fýrir um, að
Reagan forseti hefði vitað um ráð-
stöfun hagnaðarins af vopnasölunni
til Contra-skæruliða í Nicaragua.
Skýrslan hefur að geyma mikið
af upplýsingum, sem áður hafa
komið fram í yfirheyrslum þingsins
eða hefur verið lekið til fjölmiðla,
en þar koma einnig fram ný atriði
i málinu.
í skýrslunni er látið undir höfuð
leggjast að skera úr deilunni um,
hvort Reagan veitti fyrirfram sam-
þykki sitt fyrir fyrstu vopnasend-
ingum ísraela í ágúst 1985,
nokkmm mánuðum áður en hann
undirritaði fyrirmæli um beinar
vopnasendingar frá Bandaríkjun-
um.
Skýrslan, sem er 65 blaðsíður
að lengd, er byggð á lokuðum yfír-
heyrslum yfír 36 vitnum í síðasta
mánuði og hundmðum síðna af
skjölum stjómvalda.
„Samkvæmt því sem fram kom
í skjölunum og framburði vitnanna
í yfirheyrslum hjá nefndinni áttu
ísraelsk stjómvöld mikið undir því
að koma á sambandi við fran og
höfðu leyft vopnasölu þangað vegna
eigin hagsmuna," sagði í skýrsl-
unni.
Enn fremur sagði, að í skjölum
leyniþjónustunnar kæmi fram, að
þégar á árinu 1982 hefðu ísraelar
selt írönum vopn frá öðmm löndum
en Bandaríkjunum og enn fremur
bandarísk vopn fyrir atbeina ísra-
elskra milligöngumanna.
David Abshire, ráðgjafí Reagans
í íransmálinu, sagði, að forsetinn
væri ánægður með, að nefndin hefði
birt skýrsluna. „Skýrsla nefndar-
innar er mikilvægt skref í þá átt
að komast til botns í þessu máli,
eins og forsetinn lofaði, að gert
yrði,“ sagði Abshire í yfírlýsingu.
Skýrslan sýnir, að markmið
stjómvalda var í fyrstu að komast
í samband við hófsöm öfl í íran á
árinu 1984 og reyna að koma á ný
á tengslum, sem rofnuðu, þegar
róttæklingar náðu á sitt vald banda-
ríska sendiráðinu í Teheran 1979.
Einnig kemur fram, að á miðju
ári 1985 beindist athyglin meira
að því að reyna að fá lausa gísla,
sem vom í haldi hjá öfgasinnuðum
stuðningsmönnum írana í Líbanon.
Samkvæmt því, sem fram kemur
í skýrslunni, lögðu ísraelsk stjóm-
völd fast að Bandaríkjastjóm
sumarið 1985 að selja írönum vopn
í því skyni að fá leysta úr haldi
allt að sjö bandaríska gísla í Líban-
on.
í skýrslunni er haft eftir Robert
McFarlane, fyrmrn þjóðaröryggis-
ráðgjafa, að sérlegur sendimaður
Shimonar Peresar, forsætisráð-
herra ísraels, hafi komið til
Washington í júlímánuði 1985 „til
að ýta á eftir málinu".
ísraelsk stjómvöld hafa neitað
því að hafa haft frumkvæði í vopna-
sölumálinu og segjast fyrst hafa
selt vopn til Irans í ágúst 1985 —
Forsíðan á skýrslu leyniþjón-
ustunefndar öldungadeildar-
innar.
og þá að beiðni Bandaríkjastjómar.
McFarlane sagði nefndinni, að
Reagan hefði gefíð munnlegt leyfí
fyrir vopnasölunni, með milligöngu
ísraela, í ágúst 1985 þrátt fyrir
andmæli George Shultz utanríkis-
ráðherra og Caspars Weinberger
vamarmálaráðherra.
En í skýrslunni sagði, að Donald
Regan, starfsmannastjóri Hvíta
hússins, hefði neitað, að Reagan
hefði gefið samþykki sitt fyrirfram.
Forsetinn leyfði beinar vopnasöl-
ur frá Bandaríkjunum 17. janúar
1986 með leynilegri tilskipun til
CIA.
Fram kemur, að stjómvöld í
Washington tóku nokkmm sinnum
að mestu fyrir vopnasendingamar
á ámnum 1985 og 86, þegar ekki
var staðið við að leysa gísla úr
haldi, en ísraelar hvöttu eindregið
til þess, að þeim yrði haldjð áfram.
„í lok febrúar (1986) skrifaði
Peres forsætisráðherra Reagan for-
seta bréf og hvatti hann til að halda
áfram tilraunum til að endurvekja
sambandið við Iran,“ sagði í skýrsl-
unni.
Samkvæmt skýrslunni komust
bein tengsl milli vopnasölunnar til
írans og aðstoðarinnar við Contra-
skæmliða fyrst á dagskrá í viðræð-
um Olivers North og Amiram Nir,
ráðgjafa Peresar, í janúar 1986.
North, sem þá var starfsmaður
þjóðaröryggisráðsins (NSC), var
rekinn í nóvember síðastliðnum,
þegar upp komst um ráðstöfun fjár-
ins til skæruliðanna.
í skýrslunni segir, að Nir hafí
stungið upp á að ráðstafa hagnaðin-
um af vopnasölunni til stuðnings
Contra-skæruliðum. Á þeim tíma
hafði þingið lagt bann við aðstoð
þeim til handa af hálfu Banda-
ríkjanna.
Nefndin segir, að North hafí
seinna haft samband við Adolfo
Calero, einn af leiðtogum skæm-
liða, opnað þijá bankareikninga í
Sviss og látið ísraela hafa númer
þeirra.
Enn fremur segist nefndin hafa
komist að raun um, að peningar
höfðu verið lagðir inn á bankareikn-
inga á Cayman-eyjum og í Panama,
fyrir milligöngu svissneskra banka,
en umráðamaður reikninganna var
nefndur Calero.
Reagan sagði í stefnuræðu sinni
á þriðjudag, að „alvarleg mistök“
hefðu átt sér stað í tengslum við
vopnusöluna, og lýsti yfír, að hann
harmaði það mjög.
Meðan vopnasalan stóð yfír á
ámnum 1985 og 86 vom þrír
bandarískir gíslar leystir úr haldi í
Líbanon. En á sama tíma og fram
til dagsins í dag hefur sex löndum
þeirra verið rænt, þar af þremur
um síðustu helgi.
ir hvíta menn, önnur fyrir Asíumenn
og sú þriðja fyrir kynblendinga.
Svarti meiri hlutinn hefur ekki at-
kvæðisrétt.
„Suður-Afríka verður að standa
sameinuð gegn byltingarandanum,
sem erlendis frá reynir að hvetja
til uppreisnar," sagði Botha í ræðu
sinni. Forystumenn Afríska þjóðar-
ráðsins (ANC) hafa undanfarið átt
viðræður við bandaríska og breska
leiðtoga. Sagði Botha að enginn
ætti að láta blekkjast af fagurgala
og loforðum, sem ANC hefði beitt
til að öðlast viðurkenningu.
Ritskoðunarvald lögreglu var
aukið nokkmm klukkustundum
áður en Botha tilkynnti að kosning-
ar yrðu haldnar í maí. Þessi aðgerð
mun verða stjórnarandstöðunni til
trafala og segja suður-afrísk dag-
blöð að hún gangi kefluð í kosninga-
baráttuna.
Sovéski
dómsmála-
ráð herrann
lofar laga-
bótum
Vín, Reuter.
BORIS Kravtsov, dómsmálaráð-
herra Sovétríkjanna, sagði á
blaðamannafundi í Vín í gær að
gripið yrði til róttækra aðgerða
til að breyta lögum um „and-
sovéskan áróður" og rógburð.
Kravtsov kom fram á ráðstefnu
um öryggi og samstarf í Evrópu
og sagði hann að nú væri verið að
endurskoða löggjöf í Sovétríkjun-
um. Ýmsum ákvæðum yrði breytt
og önnur afnumin.
Hann var spurður um ákvæði 70
og 190 í sovéskum refsilögum. Þau
fjalla um „andsovéskan áróður,
mugæsingu, og rógburð“: „Á þessu
sviði er verið að undirbúa róttækar
aðgerðir í samræmi við ákvarðanir,
sem teknar voru á miðstjómarfundi
sovéska kommúnistaflokksins."
Fundi þeim lauk á miðvikudag.
Vladimir Magarik, fyrrum so-
véskur borgar, sem nú berst fyrir
því að 28 ára gamall sonur sinn,
Alexei, verði látinn laus úr fang-
elsi, kvaddi sér hljóðs á fundinum.
Magarik, sem nú býr í ísrael, sagði
að sonur sinn hefði verið borinn
upplognum sökum um eiturlyfja-
misferli.
Kravtsov sagði þá að engir sam-
viskufangar væru í Sovétríkjunum.
Yfírlýsingu ráðherrans var tekið
með hæðnishlátri sovéska skáldsins
Irinu Ratushinskaya og manns
hennar Igors Gerashchenko, sem
fylgdust með fundinum. Irina fékk
að flytjast brott frá Sovétrílqunum
: f desember.