Morgunblaðið - 31.01.1987, Síða 25

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 31. JANÚAR 1987
Morgunblaðið/RAX
Á blaðamannafundi Gorbachevs í Háskólabíói í október síðstliðnum. í fremstu röð frá vinstri: Eduard Shevardnadze, utanrikisráðherra,
Mikhail Gorbachev og Alexander Yakovlev.
Frami Alexanders Yakovlev:
Handgenginn Gorbachev og
sérhæfður í áróðursmálum
Á FUNDI miðstjórnar sovéska kommúnistaflokksins 27. og' 28. jan-
úar var Alexander N. Yakovlev hækkaður í tign og valinn fulltrúi
án atkvæðisréttar í stjórnmálaráð flokksins (politbilro). í fullskipuðu
ráðinu sitja 12 menn með atkvæðisrétt. Eftir miðstjórnarfundinn eru
þeir aðeins 11; enginn var kjörinn í stað hins gamla skjólstæðings
Brezhnevs, Dinmukhameds Kunayev, fyrrum flokksleiðtoga í
Kazakhstan. Að eitt fullgilt sæti í ráðinu er autt þykir fréttaskýrend-
um benda til þess, að Mikhail Gorbachev hafi ekki enn náð óskoruðum
völdum. Hinar stríðandi fylkingar í ráðinu hafi ekki getað orðið
ásáttar, en Yegor Ligachev, annar ritari flokksins, er sagður hafa
forystu fyrir keppinautum Gorbachevs innan stjórnmálaráðsins. Þar
ræður afl atkvæða niðurstöðu.
í fréttabréfinu Counterpoint, sem
fyrrum starfsmenn KGB, er leitað
hafa hælis á Vesturlöndum, þeir
Stanislav Levchenko og Peter Der-
iabin, ritstýra, er greint frá svo-
nefndum „virkum aðgerðum"
Sovétstjómarinnar, það er þeim
aðferðum, sem hún beitir í áróð-
ursstríðinu við Vesturlönd. í síðasta
tölublaði þess, janúar 1987, er rak-
inn ferill Alexanders N. Yakovlev,
skjólstæðings Gorbachevs. Er
Yakovlev sagður hafa forystu í
hinni nýju upplýsingaherferð,
glasnost, er þykir skilja stjómar-
hætti Gorbachevs frá forvemm
hans.
Yakovlev er lýst sem gamal-
reyndum áróðursmanni og sérfræð-
ingi um utanríkismál. Hann hafi á
síðustu mánuðum orðið einn helsti
ráðgjafi Gorbachevs í utanríkis- og
innanríkismálum. Til marks um það
sé, að hann hafi verið hlið Gorbach-
evs bæði á leiðtogafundinum í Genf
og Reykjavík (á blaðamannafundin-
um í Háskólabíói sat Yakovlev
næstur Gorbachev). Opinber titill
Yakovlevs er þessi: flokksritari hug-
myndafræði og áróðursmála. Hann
er því einna hæst settur þeirra
manna, sem móta og kynna opinber
sjónarmið fyrir sovésku þjóðinni og
í sumum tilvikum heiminum öllum.
Af nýrri kynslóð
Vegna aldurs, uppruna og starfs-
reynslu er Yakovlev einnig talinn
til nýrrar kynslóðar sovéskra leið-
toga. Hann fæddist 2. desember
1923 í norðurhluta Rússlands, í
þorpinu Korolevo, skammt frá bæn-
um Yaroslavl. Hann særðist illa á
fæti í síðari heimsstyrjöldinni og
var leystur undan herþjónustu sem
öryrki. Hann gekk í flokkinn 1944
og útskrifaðist frá uppeldisfræða-
stofnuninni í Yaroslavl 1946. Eftir
það hóf hann afskipti af stjóm-
málum og starfaði að áróðursmál-
um innan flokksins. Var hann
virkur í flokksstjóm heimabyggðar
sinnar til 1953 og einnig blaðamað-
ur um tíma.
Ganga Yakovlevs upp valdastig-
ann í flokknum hófst 1953, þegar
hann var fluttur í starfslið mið-
stjómarinnar og hóf nám í þjóð-
félagsfræðum. Þá starfaði hann
einnig sem útvarpsmaður. 1960
varð hann deildarstjóri í áróðurs-
málaskrifstofunni og tveimur ámm
síðar var hann sæmdur einu æðsta
heiðursmerki Sovétríkjanna fyrir
störf sín sem blaðamaður. 1964
varð hann yfirmaður útvarps- og
sjónvarpsdeildar hugmyndafræði-
ráðuneytisins. 1965 var Yakovlev
orðinn fyrsti aðstoðarráðuneytis-
stjóri áróðursráðuneytisins og
gegndi því starfi til 1970 þegar
hann var settur ráðuneytisstjóri.
Sendur úr landi
Sagt er, að snemma árs 1970
hafí Yakovlev tekið undir þá skoðun
annarra háttsettra embættismanna,
að sovéska áróðursvélin gæti betur
treyst stöðugleika í landinu og graf-
ið undan andófsmönnum, ef hún
sýndi meiri sveigjanleika og virtist
víðsýnni. í nóvember 1972 birtist
grein eftir hann í bókmennta-viku-
ritinu Literatumaya Gazeta, þar
sem hann gagnrýndi mildilega
stór-rússneskan þjóðrembing, en
hann hefur um aldir einkennst af
andúð á gyðingum og fólki af Asíu-
ættum.
Greinar af þessu tagi birtast ekki
nema þær hafi verið samþykktar
af einhveijum Kremlarbúa. Engu
að síður vakti ritsmíð Yakovlevs
umtal og deilur meðal þeirra, sem
stóðu nærri Leonid Brezhnev,
flokksleiðtoga. Sagt er, að einkum
hafí Mikhail Suslov, hugmynda-
fræðilegum yfírvarðmanni þess
tíma, verið misboðið. Fór svo að
Yakovlev var látinn hverfa til ann-
arra starfa en á sviði hugmynda-
fræði og áróðurs og var hann
skipaður sendiherra í Kanada 1973.
Hann dvaldist nær 10 ár í
Kanada, þar til snemma sumars
1983. Þótti Yakovlev dugmikill
stjórnarerindreki, sem ætti auðvelt
með að ná samböndum við Vestur-
landabúa. Við heimkomuna var ekki
aðeins litið á hann sem sérfræðing
í áróðursmálum á heimavelli heldur
einnig gagnvart Bandaríkjunum. í
því sem hann sagði og skrifaði opin-
berlega um vandamál Norður-
Ameríku var ætíð grunnt á mikilli
andúð á Bandaríkjunum.
Vinur Gorbachevs
í maí 1983 fór Mikhail Gorbach-
ev til Kanada. Svo virðist sem hann
hafí hrifist af hæfilekum Yakovlevs,
sem var kallaður til starfa í Moskvu
skömmu síðar. Var hann þá skipað-
ur forstöðumaður hinnar virðulegu
stofnunar, IMEMO, sem fjallar um
alþjóðleg efnahagsmál og stjóm-
mál, stofnunin er tengd alþjóðadeild
kommúnistaflokksins. Undir hand-
aijaðri Yakovlevs hófst áróðurs-
herferð gegn Ronald Reagan,
Bandarílq'aforseta, í sovéskum blöð-
um. Um mitt ár 1985 lýsti hann
yfír því, að Reagan-stjómin útilok-
aði ekki árásarstríð á hendur
Sovétríkjunum og fylgirílqum
þeirra. Sætti hann gagnrýni fyrir
þessi ummæli jafnvel meðal lítils
hóps sovéskra embættismanna.
Endurspegluðu þau þá grundvallar-
skoðun hans, að Bandaríkin ógni
heimsbyggðinni.
Svo virðist sem Gorbachev hafí
talið nauðsynlegt á árinu 1986 að
endurskipuleggja þær stofnanir,
sem sinna virkum aðgerðum á veg-
um Sovétríkjanna. Til að gera þær
öflugri fékk hann til liðs við sig tvo
sérfræðinga í málefnum Norður-
Ameríku: Anatoly Dobrynin, fyrr-
um sendiherra í Bandaríkjunum,
sem var skipaður yfirmaður al-
þjóðadeildar miðstjómarinnar í
marz 1986, og Yakovlev sem var
fyrst skipaður ráðuneytisstjóri
áróðursráðuneytisins og síðan ritari
miðstjómarinnar í áróðursmálum.
Verksvið áróðursdeildarinnar var
aukið, þannig að nú sinnir hún einn-
ig málum utan Sovétríkjanna; hefur
henni verið falið það sérstaka hlut-
verk út á við að draga upp nýja
ímynd af hinu sósíalíska þjóðfélag-
skerfí Sovétríkjanna og þeim, sem
því stjórna. Á miðstjómarfundinum
á dögunum komst Yakovlev síðan
í hóp æðstu stjómenda Sovétríkj-
anna; hann er kominn í fordyri
stjómmálaráðsins og líklega bíður
Gorbachev færis á að veita þessum
bandamanni sínum og vini atkvæð-
isrétt í ráðinu og þar með hlutdeild
,í úrslitavaldi Kremlveija.
25
Vanunu
skað-
aði hags-
muni
Isra-
elsríkis
Jerúsalem. AP.
YFIRVÖLD í ísrael viður-
kenndu sl. fímmtudag að
Mordechai Vanunu, kjarn-
orkutæknifræðingur, er áður
starfaði fyrir ísraelska ríkið,
hefði skaðað öryggishagsmuni
ríkisins er hann veitti breska
blaðinu The Sunday Times
upplýsingar um nýtingu ísra-
elsmanna á kjamorku.
Vanunu situr nú í fangelsi í
ísrael ákærður fyrir njósnir
og að hafa aðstoðað aðila er
ísraelsmenn eiga í stríði við,
en tæknilega séð eiga þeir í
stríði við flest Arabaríkin í
nágrenni við sig. Hámarksr-
efsing við þessu broti er
dauðadómur.
ítölum
fækkar
Rómaborg.Reuter.
ÍTÖLUM fækkaði fyrrihluta
síðasta árs, í fyrsta skipti síðan
farið var að skrá fæðingar og
dauðsföll þar í landi. Sam-
kvæmt tölum er Tölfræði-
stofnun ríkisins birti í gær
fækkaði fæðingum úr 10,2% á
hveija þúsund íbúa árið 1985,
í 9,6%. Dauðsföllum fjölgaði
úr 9,9% (1985) í 10,1% af
hveijum þúsund. Skilnuðum
fjölgaði um 12% og voru þeir
flestir í norðurhluta landsins.
Þrátt fyrir andstöðu Róm-
versk-kaþólsku kirkjunnar,
sem er mjög áhrifamikil á ít-
alíu, eru skilnaðir löglegir og
fóstureyðingar einnig.
Dregið úr
olíufram-
leiðslu
Norðmanna
Osló. AP.
NORSKA ríkisráðið staðfesti
í gær ákvörðun ríkisstjórnar-
innar frá 12. janúar sl. þess
efnis, að draga eigi úr olíu-
framleiðslu um 7,5 % frá 1.
febrúar til 30. júní. Sagt var
í olíu- og iðnaðarráðuneytinu
í Osló í gær að samdrátturinn
verði visst hlutfall af af olíu-
framleiðslu á Norðursjávar-
svæðinu, nema þremur
svæðum í eign Phillipsfyrir-
tækisins.
Bandaríkin;
Heimilislaus-
ir aðstoðaðir
Washington. AP.
Öldungadeild Banaaríkjaþings
samþykkti seint á fimmtu-
dagskvöld 50 milljón dollarar
(um 2 milljarðar ísl.kr.) auk-
afjárveitingu til aðstoðar
heimilislausum. Fulltrúadeild-
in hafði áður samþykkt
frumvarpið, en vegna breyt-
inga er öldungadeildin sam-
þykkti þarf það að fara aftur
fyrir þá deild. 70 milljónum
dollara hafði þegar verið varið
til þessa verkefnis, en slæmt
veður í mörgum ríkjum að
undanfömu hefur gert þörf
fyrir aðstoð af þessu tagi
brýnni en ella.