Morgunblaðið - 31.01.1987, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 31. JANÚAR 1987
41
Kolfinna Magnús-
dóttir — Minning
Fædd 8. maí 1896
Dáin 21. janúar 1987
Þrátt fyrir að Kolfinna Magnús-
dóttir, eða amma Kolla eins og hún
var kölluð af svo mörgum hafi ver-
ið orðin háöldruð þegar hún lést
þá er samt erfitt að trúa því að hún
sé ekki lengur á meðal okkar. Hún
var svo sterkur og afgerandi per-
sónuleiki og hafði áhrif á alla þá
sem kynntust henni.
Hún var komin um áttrætt þegar
við kynntumst, en mikill aldurs-
munur kom ekki í veg fyrir að í
henni eignaðist ég traustan og trú-
an vin. Eg minnist allra stundanna
sem ég átti með henni yfir kaffí-
bolla, bæði í eidhúsinu á Vesturgöt-
unni og á Halldórsstöðum. Það kom
alltaf yfír mig ró og vellíðan þegar
ég horfði á Kolfínnu stússast við
stóna, eins og hún kallaði eldavél-
ina. Þá sagði hún mér oft af lífi
sínu og samferðafólki. Hún lifði
tímana tvenna og tókst á við sorgir
jafnt sem gleði í sínu lífí en lét aldr-
ei bugast. Hún opnaði fyrir mér sýn
inn í áður óþekkta veröld. Það var
ekki síður gaman að umgangast
ömmu Kollu í fjölmenni því hún var
mikil selskapsmanneskja og sjálf
einstaklega gestrisin. Hún hafði
líka til að bera skemmtilega lúmsk-
an húmor sem oft kom fram þegar
minnst varði.
En það sem mest áhrif hafði á
mig í fari hennar var hversu um-
hugað henni var um fjölskyldu sína.
Ekkert var nógu gott fyrir þá sem
henni þótti vænt um og alltaf hugs-
aði hún síðast um sig sjálfa, nokkuð
sem við sem lifum á þessum ein-
staklingshyggjutímum mættum
læra af.
Mig langaði með þessum fáu og
fátæklegu orðum að þakka ömmu
Kollu samfylgdina og það sem hún
kenndi mér.
Blessuð sé minning hennar.
Sólveig
Miðvikudaginn 21. janúar lést í
sjúkradeild Elliheimilisins Grundar
Kolfínna Magnúsdóttir fyrrum hús-
freyja á Halldórsstöðum í Laxárdal
í Suður-Þingeyjarsýslu.
Kolfínna fseddist á Halldórsstöð-
um 8. maí 1896 og ól þar mestan
sinn aldur. Hún var dóttir Magnús-
ar Þórarinssonar bónda þar og
uppfinningamanns og konu hans
Qpðnínftr Bjarnhéðinsdóttur (syst-
bf Bn'etar).
ffftlWðFSfttftðfthPimiliú v»f 4 þeim
tímft og |eng? sfðftn, ftð mörgn leyti
mjög séFstftkt. Magntís fsðtr Kol-
finnu hafði sigit ntftn Pg fevnnl SéF
ullarvinnslu. Heimkominn setti
hann upp kembivélar á Halldórs-
stöðum og voru þær starfræktar
þar um 40 ára skeið. Hann var
brautryðjandi hér á landi á þessu
sviði. Ull frá flestum heimilum í
sýslunni kom til vinnslu á Halldórs-
stöðum og af því leiddi að mikinn
fjölda gesta bar þar að garði yfír
vetrartímann. Segja mátti að Hall-
dórsstaðir væru í þjóðbraut frá því
sláturönnum lauk og fram á miðjan
vetur. Á Halldórsstöðum var þríbýli
er Kolfínna var að alast upp. Þar
bjuggu auk foreldra hennar Páll
föðurbróðir hennar og Lizzie kona
hans og svo Þórarinn Jónsson.
Merkilegt þótti við þetta heimili,
því oftast var þetta nánast eins og
eitt heimili, hve margt af fólkinu
hafði dvalist erlendis og ein hús-
freyjan var skosk, Lizzie, sem þekkt
varð fyrir söng sinn. Ekki er að efa
að kynni fólksins af erlendri menn-
ingu hefur víkkað sjónhring þess
og átt sinn þátt í þeirri víðsýni og
því menntandi andrúmslofti sem lék
um Haildórsstaði. Seinna bættist
svo í hópinn bændahöfðinginn
Hallgrímur Þorbergsson. Hann varð
tengdasonur Magnúsar, kvæntur
Bergþóru systur Kolfínnu. Með hon-
um kom einnig ferskur blær frá
útlöndum, einkum í ræktun búfjár.
Þannig var umhverfið sem mót-
aði Kolfinnu á uppvaxtarárunum.
En fjögurra ára gömul varð hún
fyrir því áfalli að missa móður sína.
Bergþóra systir hennar var þá átta
ára. En Magnús lét ekki hugfall-
ast. Hann hélt áfram sínu braut-
ryðjendastarfi og þær systur ólust
upp í skjóli Möngu gömlu, ráðskonu
Magnúsar. Þegar Kolfinna er um
tvítugt missir hún föður sinn. Hún
var þá við nám í Hvítárbakkaskóla.
Næstu árin er hún heima við en
1921 giftist hún Torfa Hjálmars-
syni frá Ljótsstöðum í Laxárdal.
Hann var sonur Hjálmars Jónsson-
ar, bróður séra Áma á Skútustöð-
um, og konu hans, Áslaugar
Torfadóttur Bjamasonar, skóla-
stjóra í Ólafsdal. Kolfinna og Torfi
hófu búskap á einum þriðja hluta
Halldórsstaða og bjuggu þar í tæp
fímmtíu ár. Þá sem fyrr var þríbýli
á Halldórsstöðum. Bergþóra og
Hallgrímur bjuggu á öðmm þriðj-
ungi og Páll og Lizzie á þeim þriðja
og síðar synir þeirra. Allt var þetta
fólk í mikilli frændsemi.
Á Halldórsstöðum var alltaf mjög
gestkvíemt. fijps vftr þftð þótt
kembivélarnar hyrfu af staðnum,
pp þftsr bFimmi Í98§: ÍPFminum
plgftði og þFPttmiWI æslfft ó* úr
grasi. Kolfmna og Torfi höfðu aldr-
ei stórt bú fremur en hinir ábúendur
staðarins. Þau urðu því ekki efnuð
á veraldarvísu. Metnaður þeirra lá
á öðrum sviðum. Hann lá í andlegu
atgervi. Þau höfðu mikið yndi af
samneyti við annað fólk og þátttaka
þeirra í félagslífí var jafnan mikil.
Kolfínna hafði ung hlotið tilsögn
í orgelleik. Hún var organisti Þver-
árkirlqu í marga áratugi og undir-
leikari var hún hjá Lizzie á
fjölmörgum tónleikum. Kolfínna
hafði til að bera ríkulega listagáfu.
Hrifnæmi hennar var mikil og oft
varð maður þess áskynja að tónlist-
in virtist flytja hana yfír í aðra
heima. Svo gersamlega var hún á
valdi hennar. Ég hygg líka að æðri
tónlist hafí skipað óvenju háan sess
á Halldórsstöðum. En stundir til
tónlistariðkunar hjá húsmóður í
sveit sem hafði um stórt heimili að
hugsa voru auðvitað ekki margar.
En þær voru skapaðar með sam-
hjálpinni. Torfí var líka mikill
unnandi góðrar tónlistar og handlék
fíðlu sína af sérstökum næmleik.
Mikil músík var einnig í hans ætt.
Hjálmar faðir hans var organisti
og bræður hans meira og minna í
tónlist þó þar beri hæst Ragnar
H. Ragnars. En þetta sama viðhorf
ríkti einnig til annarra listgreina,
bæði bókmennta og myndlistar.
Áður hefur verið vikið að þeirri
verkmenningu sem þar dafnaði.
Kolfínnu var það metnaðarmál að
böm hennar fengju að njóta þessa
alls. Hún kenndi þeim t.d. öllum á
hljóðfæri.
Afkoma íslenskra smábænda á
fyrri hluta þessarar aldar var oft
erfíð. Það reyndu þau Kolfinna og
Torfí með sinn stóra bamahóp. En
samhjálp fólksins var sterk. Ef eitt-
hvað bjátaði á vom Halldórsstaðir
alltaf sem eitt heimili og Laxdæl-
ingar sem ein fjölskylda. Ég sem
þessar línur rita var nokkur sumur
viðloða á Halldórsstöðum sem sum-
arstrákur hjá Bergþóm og Hail-
grími. Ég skynjaði Halldórsstaði
alltaf sem eitt heimili. Þó húsfreyj-
ur og húsbændur væm sitt með
hvom móti og heimilin að því leyti
p|iþ, vorp þ»u bVPFt wm sig þlutj
ftf bpildmfth BtHndiFfiftF á þvöldin,
þpgftF sftfnftst vftr sftmftn inni í bm
hjé Kolfinnn pg Tppfft, pfh églpym-
ftnlpgftF: Kolfinnft spttist við Prgelið
og ToFfi greip fjðluna, eða lesið VftF
úr bók og sögur sagðar. Þjóðmá-
laumræðan skipaði þar líka vegleg-
an sess. Ég veit ekki hvort Kolfinnu
fannst nokkum tíma truflun að
þessum solli, eins og unglingamir
vom gjaman nefndir, en hún vildi
hafa menningarblæ á samvemnni.
Þar vom þær systur kröfuharðar.
Hún hafði ákveðnar skoðanir á hlut-
unum og lá ekkert á þeim, eins
þegar hún sagði okkur unga fólkinu
til syndanna. En hún naut þess að
vera með ungu fólki, alltaf meðan
heilsan entist. Þessa nutu bama-
bömin þegar á ævina leið.
Kolfínna hugsaði alltaf meira um
aðra en sjálfa sig. Þó hljóta að
hafa verið erfíð umbrot í sálinni
fyrir jafn listrænan einstakling að
fá ekki að njóta til fulls hæfíleika
sinna og þroska þá. Slíkt var og
er reyndar enn hlutskipti margra.
Ég heyrði Kolfínnu aldrei kvarta
yfír því en henni var í mun að böm-
in og bamabömin nýttu þá hæfí-
leika sem þeim væm gefíiir. Hún
sparaði ekki sitt til að svo gæti
orðið.
I lok sjöunda áratugarins létu
þau Torfi af búskap og fluttu til
Reykjavíkur. Þá þegar var farið að
fækka mikið í Laxárdal, en þar
hefur byggðin grisjast mikið síðustu
áratugi. Bömin vom þá öll flutt til
höfuðborgarsvæðisins. En þótt Kol-
fínna teldi sig alltaf eiga heima
norður í Laxárdal átti hún enn eft-
ir mikið verk að vinna hér syðra.
Áslaug dóttir hennar missti heils-
una og varð að dvelja langdvölum
í sjúkrahúsi frá ungum bömum.
Eftir að Torfi lést 1972 dvaldi Kol-
finna löngum á heimili Áslaugar
og gekk bamabömunum í móður-
stað. Enn á ný kom fram þessi
sterki eiginleiki Kolfinnu að bugast
ekki heldur beijast áfram. Láta
ekki kringumstæðurnar knésetja
sig, svigna aðeins í verstu áföllun-
um en rétta sig jafnan aftur. Hún
hafði sjálf reynt móðurmissi ung
að ámm og vissi hve erfitt það var
ungum bömum að vita af móður
sinni langdvölum í sjúkrahúsi. Ég
hitti hana stundum á þessum ámm.
Hún hafði þá gaman af því f sínu
myndríka máli að riíja ýmislegt upp
frá liðnum tíma.
Þó hún væri þá orðin háöldmð
fannst mér merkilegt hve skilningur
hennar og samúð með unglingum
nútímans var mikill. Ég þakkaði
það því umhverfi sem hún ólst upp
í. Það víðsýni sem hún þá hlaut
entist henni til endadægurs. Hún
vissi að hjá dægurþrasinu yrði ekki
komist en það sem gæfi lífínu gildi
væri að lyfta sér yfír þrasið.
Kolfínna er í dag borin til grafar
3ð Þverft f Lftxárdftl þar sem aptt-
ÍHgjftr henpar bvflft. Sveit sinní HHHÍ
bHH n\jög og átti þftF FftHHftr ftlltftf
hPÍHift: f þpim sbilningi vpf hön
gestur syðra. Meðan hún VftF fPFÚft-
fftPF dvftldi hún heimp á Halldórs-
stöðum hvert sumar þó hún væri
flutt suður. Þar hafa bamabömin
reist afa og ömmu veglegan minnis-
varða með því að endurreisa gamla
bæinn og gera hann að sumarstað
fjölskyldunnar. Það sýnir þann hug
sem þau bera til afa og ömmu.
Með Kolfinnu er gengin sú kyn-
slóð sem gerði Halldórsstaði að
menningarsetri um langan aldur.
Við sem fengum að njóta samvist-
anna í skjóli þess þökkum af alhug.
Kolfinna og Torfi eignuðust sex
böm. Þau em: Magnús Þórarinn
hæstaréttardómari, kvæntur Sigríði
Þórðardóttur, Hjálmar Jón gull-
smiður, kvæntur Unni Pétursdótt-
ur, Ásgeir útskurðarmeistari,
kvæntur Hrafnhildi Ólafsdóttur,
Áslaug, lést af slysförum 1978, gift
Þorsteini Svani Jónssyni, Guðrún
húsmóðir, gift Andrési Magnússyni,
og Sigríður starfsstúlka röntgen-
deildar Borgarspítalans, gift Einari
Þorsteinssyni. Þau skildu. Þau eru
öll búsett í Reykjavík nema Guðrún
sem býr í Hafnarfirði. Bamabömin
og bamabamabömin era fjölmörg.
Þeim öllum svo og öðram ætt-
ingjum og vinum flyt ég innilegustu
samúðarkveðjur um leið og ég
þakka Kolfinnu gjöful kynni um
Íangan aldur.
Kári Arnórsson
Laxárdalur í Suður-Þingeyjar-
sýslu.
Eilíf sumur.
Haustaði aldrei minnir mig, þeg-
ar ég fór í sumarlok, ríðandi yfir
heiðina í veg fyrir rútuna og dagur-
inn varla byijaður, var eins ’ og
sólareldur á Þorgerðarfjalii og heið-
argróðurinn brann.
Þá var lokið sumardvöl við
kaupamennsku á Halldórsstöðum.
Þríbýli. Þijár ógleymanlegar hús-
freyjur. Nú er sú síðasta farin í
hinn dalinn, þar sem sólin sest aldr-
ei.
Kolfínna hét hún Magnúsdóttir.
Hinar vora Bergþóra, systir hennar
og hún Lizzie Þórarinsson, söng-
fuglinn ljúfí.
Kolfinna giftist Torfa Hjálmars-
syni, þau eignuðust 6 böm og era
5 á lífi.
Það var fjölmennt á Halldórs-
stöðum þegar mest var og þó að
sumum fyndist þá Laxárdalur dálít-
ið ósýnilegur, náðu ýmsir menning-
arstraumar heimsins þangað.
Listamenn gengu gjaman yfír
Hvítafellið úr Reykjadal, til þess
eins að setjast niður með þessu
fólki, sem var með á nótunum.
Þegar Kolfínna nú er farin, er
horfín síðasta sönnun þess að Hall-
dórsstaðir vora. í mörg síðustu ár
vftF méF núg ftð getft sfypþið hpnni
nm vanga á stórum stunúHm
sHyldunnar, þá vissi ég að lífið var"
§ahnlPihHF:
Nú pf ég pHHí viss:
Jónas Jónasson
Fiskibátaeigendur afthugið
— er þetta það sem þið leitið að?
Cygnus plastbátar:
• frá 3—50 tonn.
• til alhliða veiða, m.a. rækju-
veiða.
• með frábæra sjóhæfni og tog-
kraft.
• sem fullnægja kröfum Siglinga-
málastofnunar ríkisins.
• á verði sem kemur þægilega á
óvart.
NOTIÐ TÆKIFÆRIÐ OG UTIÐ VIÐ.
SPORTBÁTAÁHUGAMENN EIGA EINNIG ERINDI.
Ráðgefandi sérfræðingur
Cygnus verksmiðjanna bresku
verður hjá okkur dagana 31.1. — 4.2. 1987,
helgin meðtalin, ykkur til aðstoðar.
Atlas hf
Horuarlúni 24 — Sími 62 11 55
Pósthólf 8460 - 128 Reykjaxik