Morgunblaðið - 13.05.1987, Qupperneq 40

40
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 13. MAÍ 1987

■s
Jón Þ. Árnason:__________________________________ Lífríki og lífshættir CXVin
Spurningin er: Getur hugsazt að unnt muni
verða að vekja til umhugsunar um alræði lög-
máls orsaka og afleiðinga?
Á því leikur naumast minnsti
vafi lengur, að burðarstoðir svo-
nefndra velferðarríkja síðari hluta
20. aldar hafa reynzt langtum
feysknari en almennt hafði verið
búizt við. Sömu sögu, ekki geð-
ugri, er að segja af hugmynda-
hrönglinu í kringum endanlegar
heimslausnir. Að því viðbættu, að
þar hefir skort allar rökskiljanleg-
ar forsendur.
Engri umtalsverðri furðu þarf
því að gegna, að ef eitthvað gæti
talizt skærara tákn tíðarandans
en hugsunarleysi og hugmyndaör-
birgð, kæmi ekkert annað til álita
en óbeizluð bjartsýni og draumór-
ar um fyrirhafnarlaust bruðllífi,
reist á sjálfvirkum, endalausum
hagvexti. Afleiðingar sanna, að
kínverski heimspekingurinn Lao-
tzu, er uppi var á 6. öld f. Kr.,
hafði rétt fyrir sér, þegar hann
mælti: „Sönn orð eru ekki fjöl-
skrúðug. Fjölskrúðug orð eru ekki
sönn. “
Hin mildu gildi
Það er einkum þrennt, sem hin
rótslitna manneskja á valdi véla-
trúar og peningahyggju á mjög
erfitt með að skilja, nefnilega: 1)
Vanhæfni sína til að geta bro-
tizt undan agavaldi náttúrulög-
málanna, 2) nauðsyn þess að
læra af reynslu og sögu og 3)
dugleysi sitt við að takast á við
verkefni og vandamál framtíð-
arinnar.
Ríkjandi heimsöngþveiti sýnir
þetta og sannar betur en nokkru
sinni fyrr. Örvæntingarfullir
raunsýnismenn hafa þegar Jýst
örlög jarðar ráðin og síðustu ár
mannkyns í nánd.
Löng þróun bendir hvarvetna
til þess, að manneskjan geri sér
hvorki rellu út af frumforsendum
tilveru sinnar né hafi skilning á
þeim. Hirðuleysi í þessum efnum
hefir farið vaxandi síðustu ár og
áratugi í kjölfar sóknar og sigra
hugsmíða um að allir jarðarbúar
geti fullnægt öllum veraldlegum
óskum sínum. í nokkum veginn
sama mæli og manneskjan hefir
ánetjazt órum hinna „mildu gilda“
hefir hún mokað ofan í upptök
lífshamingju sinnar og svæft
reynsluþekkingu. Hún lifir jafnvel
við þá trú, að hvort tveggja sé
orðið „úrelt" og hafí því enga
þýðingu framar. Aftur á móti
höfðu forverar okkar sæmilega
glöggar hugmyndir um lífsskilyrði
sín, og enn er á lífi allstór hópur
fólks, sem hefir varðveitt svipaða
lífssýn. Það kalla velferðarborgar-
ar gjaman „afturhaldsöflin".
Margt styður því þann leiða
gron, að velferðarborgari þekki
hvorki veröld sína né sjálfan sig.
Af því leiðir, að hann veit ekki
sérlega vel hvað hann í raun ger-
ir. Sér í lagi hvað hann gerir
sjálfum sér. Þar eð einstaklingur-
inn veit varla lengur hvað hann
eiginlega vill — annað en fleiri
peninga — hafa hagvaxtarspek-
ingar, sem flestir vilja líka fleiri
peninga, allar töskur fullar af
úrræðum handa „stjómmáia-
mönnum", er hafa boðizt til að
uppfylla allar óskir atkvæða
sinna.
Hagvaxtarfræðingar hafa allt
til þessa staðhæft, að þeir búi
yfir fúllnægjandi vizku til að eyða
öllum vandkvæðum á að allir geti
„haft það gott“, þar sem auðævi
jarðar séu ótakmörkuð. „Stjóm-
málamenn" fullyrða, að þeir séu
gæddir yfrið nægum krafti og
kunnáttu til að hrinda fyrirheitum
sínum í framkvæmd, þar sem
dómgreind og skilningi almenn-
ings séu ekki heldur nein takmörk
sett.
Eftir limum dansa
höfuð
Helzti munur þessara tveggja
úrvalsliða er að hagvaxtarmenn
sýsla í góðri trú; „stjómmála-
rnenn" velta slíku aldrei fyrir sér.
Tekjur þeirra eru undir því komn-
ar að segja ávallt það, sem flestir
vilja heyra. Hvorogt liðið gerir sér
ljóst, að ágimd fjöldans er tak-
markalaus. Alveg eins og trúgimi
hans.
Naumast verður því neitað að
óánægja, ótti og óvissa hafa heij-
að með hvað mestum hávaða í
þeim þjóðfélögum, þar sem mest
er gortað af framförom og vel-
ferð. Fæstir bijóta heilann um
orsakir. Breytingar á lifnaðar-
háttum og endaskipti á siðalög-
málum og sambúðarreglum hafa
orðið með of hröðum sviptingum
til að á færi nema fárra hafi ver-
ið að átta sig til neinnar hlítar á
hugtakabrengli og orðaflaumi
hins valddreifða heims. Þannigfer
jafnan, þegar menn hylla fávita-
skap, sem blómstrar i þeirri trú,
að dýrðarríkið hljóti að verða
veroleiki, ef atkvæðunum auðnast
að btjóta niður lögmál sáningar
og uppskero, orsaka og afleið-
inga, með sem skjótustum hætti.
Líklega verður hið ömurlega
skvaldur flokksmálamanna sterk-
asta vitnið um andlega niðurlæg-
ingu og sálræna eymd andspænis
kröfum tímans um nauðsynleg
andsvör við aðkallandi verkefn-
um. Það er yfirleitt þess eðlis, að
hugsandi fólki ætti að ofbjóða —
og víst gengur fram af sumum.
Þrátt fyrir „ræðumar" hefir fjöld-
inn, allt að 90% atkvæða, sem
lætur þær ganga yfir sig og fagn-
ar eins og dýrom perlum, greini-
lega ekki hót þroskaðri smekk eða
heilbrigðari sómatilfinningu. Að
öðrom kosti myndi hann ekki kok-
renna ósköpunum.
Skýringin gæti verið sú, að á
unga aldri hafi allur skarinn, lýð-
ur og leiðtogar, orðið fómarlömb
sams konar uppeldis og mátt þola
svipaða skólameðferð, sem að
meginmáli hefir verið heilahrist-
ingur um kaupgjald og vöroverð
og því vonlaust að búast við, að
hann þoli álag byltingarkenndra
og róttækra lífsháttabreytinga.
I kappakstri sínum á hrað-
gróðaveginum gafst bílaborgar-
anum ekkert tóm til að sinna öðro
en að verða ríkur fljótt. Ekki þó
af drengskap og skyldurækni.
Athyglisverð ágizkun
Ásamt náttúrohamförom, oft-
ast staðbundnum, hafa drepsóttir
valdið mannkyninu mestum ótta
og skelfingum, sem skráð saga
greinir frá. Með heljarafli geisuðu
þær í hvirfilbyljum með lengri eða
skemmri hléum, víðast um byggð
ból, og eyddu borgir og lönd án
manngreinarálits. í máttlausu
vamarskyni flýðu húsbændur og
hjú, kóngar og kotungar, á náðir
trúarsæringa og töfrakúnsta, því
að heitttrúaðir töldu að á ferð
væro svipur Guðs, sendar til að
refsa syndugu mannkyni. Af
blindum ofstopa gripu þær iðulega
inn í örlög þjóða og ríkja. Allir
viðnámstilburðir voro miskunnar-
laust brotnir á bak aftur, stór-
fenglegar fyrirætlanir að engu
gerðar, djarflegar tilraunir til yfir-
drottnunar ronnu út í sandinn.
Herstjómarsnilli og karlmennska
réðu ekki alltaf úrslitum í orr-
ustum og stríðum, heldur nóg-
samlega oft óútreiknanleg
árásarstefna drepsóttanna.
Á einskis manns valdi mun
vera að gizka með neinum líkind-
um á, hvort meira hefir ráðið um
rás atburðanna, sigrar drepsót-
tanna eða þijózkur viljastyrkur
læknavísindanna. Hugur manns-
ins skrifaði mannkynssögu með
reyrstilk og fjöðurstaf, drepsótt-
irnar strikuðu í með eitroðum
griffli. í samanburði við þær sýn-
ist stríðsguðinn, hið útvalda
uppáhald sagnaritara, í allri tign
sinni og veldi aðeins vera óþekkur
krakki. Saga, sem sneiðir hjá
mætti drepsótta og stríðinu gegn
þeim, hlýtur að verða að teljast
harla ófullkomin.
Sigrar, og nánast óskiljanleg
afrek læknavísindanna, verða
vissulega seint ofmetin. Þau hafa
linað þjáningar og bjargað lífi.
En þau hafa einnig framlengt
dauðann og ellibölið. Á þeirra
reikning skrifast því að hluta
milljónahundroð úrkynjaðra og
volaðra. Vísir fræðimenn hafa
gizkað á, að nú þegar íþyngi allt
að 2.000.000.000 of margir jafn-
ir“ framfærsluþoli jarðar.
Allt um það stendur að heims-
sýn lífvemdarfólks óhaggað: Það
er rétt, fagurt og gott að efla
jákvætt og heilbrigt líf; rangt, ljótt
og vont að rækta skrimt — ban-
vænt, drepandi líf.
Flestar skæðustu drepsóttir
veraldarsögunnar hafa verið send-
ingar frá Asíu og Afríku. Hlut-
skipti Evrópu hefir orðið að ráða
niðurlögum þeirra — og gefa
heiminum læknavísindin. Það ger-
ir hún og enn án afláts, vitandi
vits um þær ógnir, sem henni
standa af þeim sökum. Slík gjaf-
mildi kann að reynast hennar
eigin glötun.
' Svo má heita, að almennur ótti
við drepsóttir og skæða faraldurs-
sjúkdóma væri úr sögunni fyrir
áratugum. Fáum datt annað í hug
en að vísindi og tækni myndu
tryggja líf og heilsu, ef eitthvað
óvænt bæri að.
En allt í einu, öllum að óvörom,
kom AIDS, sem fjöldi færostu
sérfræðinga óttast að muni verða
hnattfeðm drepsótt. Landlæg
drepsótt er sýkin þegar orðin í
ýmsum nýfrelsislöndum, t.d.
Kenýa, Uganda, Ruanda, Bur-
uridi, Sambíu og Zaire; og breiðist
hratt út um önnur Afríkulönd,
s.s. Mosambík og Simbabwe.
Frá Afríku, um
Ameríku, til Evrópu
Nú hefir hins vegar ástundun
kærleiksríkra kynna borið þann
ávöxt, að á Vesturlöndum veldur
útbreiðsla AIDS sívaxandi
áhyggjum, m.a.s. svo mjög, að
þeir, sem enn hafa ekki smitazt,
ganga með AIDS á heiianum eða
samvizkunni, og ekki að ástæðu-
lausu.
Nýjustu tölur Alþjóðaheilbrigð-
isstofnunarinnar (WHO) frá í
nóvemberlok sl. taka af allan efa
um það:
• ÁIDS hefir greinzt í 110 lönd-
um jarðar.
• Minnst 100.000 manns þjást
af sýkinni á lokastigi.
• Röskar 10.000.000 manna ero
smitaðar af AIDS-virusi HIV.
• Eftir 5 ár munu að líkindum
allt að 100.000.000 AIDS-smitað-
ir ráfa um jörðina.
Fyrir næstum 60 árom hófu
vinstrisinnar opinskáar og blygð-
unarlausar árásir á siðalögmál og
sambúðarhætti vestrænna menn-
ingarþjóða. Formúlan var sótt til
kínverska hemaðarheimspekings-
ins Sun-tzu er fyrir nálega 2.500
árom hafði kennt lærisveinum
sínum:
„Spillið öllu, sem heUbrigt
er í löndum óvina ykkar. Æsið
æskuna til uppreisnar gegn
hinum eldri. Slævið vi(jastyrk
þeirra með lostafrekum ljóðum
og söngvum. Dragið arfleifð
þeirra og siðvenjur niður í svað-
ið.“
Allar götur frá Sun-tzu liggur
vinstrilínan hnökralaus til mið-
stjómar Kommúnistaflokks Ítalíu,
sem í leynilegum fyrirmælum til
erindreka sinna árið 1970 lagði
þeim að hjarta (sbr. heimildasaf-
nið „Sex als politische Waffe“,
Bensheim 1971):
„Hvers vegna ættum við, í
nafni siðgæðis flokks okkar, að
spyrna fótum við áframhald-
andi hnignun borgarastéttar-
innar? Verkefni okkar felst i
því, að styðja þessa ábyrgðar-
lausu, klámfengnu kaupmang-
araiðju með vel grunduðum
ráðum í verki og hefja hana til
vegs sem æðsta markmið hins
fortakslausasta listræna frels-
is. Þannig flýtum við með
áhrifaríkum hætti fyrir rotnun
borgarastéttarinnar."
Reyndar gerist þess ekki þörf
að leita vitna utan landsteina um
fúllífisáhuga vinstrafólks. Hreyf-
ing þess hafði ekki fyrr bundizt
skipulögðum samtökum en hafizt
var handa og allt síðan iðjað af
kappi. Ég minni aðeins á, að eitt
fyrst ritverk, sem samtökin komu
á prent var „Fijálsar ástir"
(Reykjavík 1931) eftir Katrínu
lækni Thoroddsen (1896-1970),
er um áratugi var prímadonna
allra vinstrisafnaða.
Einnig hér er línan órofin. Fyr-
ir fáum árom hélt 5. persónan á
framboðslista Alþýðubandalags-
ins í Reykjavík við Alþingiskosn-
ingamar 25. f. m., ásamt
fiölmennri ritstjóm unglinga,
mánuðum saman úti greinaflokki
í viðhafnarbúningi í „ÞV“. Yfir-
lýst markmið var að leiða böm
og unglinga á sósíalskar brautir
til „fijálsra ásta“.
Og hvergi er hopað. Á sjálfan
kjörklefadaginn, hinn 25. f.m.,
birti „ÞV“ innrammaða grein til
að vekja athygli á „lista- og menn-
ingarviku" (!) kynvillinga, eina
hálfsíðu klámmynd og ástríðu-
þrongna ritgerð eftir einhvem
kennara (þó það nú væri!), þar
sem m.a. er borin fram krafa um
„frelsi manneskjunnar undan
hefðbundnum kynhlutverkum".
Allir árgangar „ÞV“ og forvera
hafa verið til vitnis um eindregna
samhyggju vinstrimanna með
ólifnaðarfólki af öllu tagi. Sérs-
taklega þó með kynvillingum. Svo
langt hefir verið gengið, að á
stundum hefir legið við, að ástæða
væri til að grona, að blekdvergum
þætti naumast nógu langt gengið
með að þjóðfélagið liði og leyfði
kynvillu, heldur kynnu að gera
kröfu til að hún yrði lögskipuð.
ÚR VOPNABÚRI VINSTRIMENNSKU:
„Þannig flýtum við með áhrifaríkum hætti fyrir rotnun borgarastéttarinnar."
Reikningiir frá vinstri
Hagvöxtur Vel plægð- Djúpar rætur,
í hugsunarleysi ur akur löng lína