Morgunblaðið - 04.07.1987, Blaðsíða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 4. JÚLÍ 1987
Kjamorkuvígbúnaður
o g herstöðin í Keflavík
Athugasemdir vegna Staksteinaskrifa
eftir Vigfús
Geirdal
Hr. aðstoðarritstjóri, Bjöm
Bjamason!
Tilefni þess að ég ávarpa þig
sérstaklega er að föstudaginn 5.
júní birtust í Staksteinum nafnlaus
skrif um öryggis- og vamarmál
þar sem vegið er að persónu minni,
orð sem ég hafði látið falla í við-
tali við Þjóðviljann deginum áður
skrumskæld og slitin úr samhengi.
Það hvarflar ekki að mér að væna
þig um að hafa skrifað þetta held-
ur viðist sem vankunnandi hlaupa-
strákur hafi að þessu sinni verið
settur í verkefni sem hann hafði
ekkert vit á. En þar eð þú ert
ábyrgur fyrir þeim málaflokki sem
hér um ræðir þá hlýt ég að bera
mótmæli mín fram við þig og fara
þess vinsamlegast á leit að athuga-
semdir mínar við þessi skrif verði
birtar.
„William nokkur
Arkin“
Staksteinahöfundur sér sérstaka
ástæðu til að riija upp umræður sem
hér urðu um kjamorkuvopn árin
1980 og 1984 eða öllu heldur í
byijun árs 1985. Segir hann her-
stöðvaandstæðinga hafa fullyrt að
kjamorkuvopn væru hér á landi en
þeir hafí orðið undir í báðum tilvik-
um.
í bæði þau skipti sem hér um
ræðir voru upplýsingar frá William
Arkin tilefni umræðanna. I fyrra
tilfellinu, 1980, sýndi hann fram á
að upplýsingarit „Vamarliðsins" í
Keflavík og skjal úr vamarmála-
ráðuneyti Bandaríkjanna sýndu það
ótvírætt að í Keflavíkurstöðinni
væru hermenn sem þjálfaðir væru
í að umgangast kjarnorkuvopn.
Arkin fullyrti aldrei að hér væru
kjamorkuvopn, eins og Morgun-
blaðið hefur þrástagast á. Hann
færði hins vegar sterk rök fyrir því
að bandariskum herstöðvum á Is-
landi væri ætlað hlutverk í kjam-
orkuhemaði á norðurslóðum og að
hér á landi væri aðstaða til að taka
á mót kjamorkuvopnum, nánar til-
tekið kjamasprengihleðslum. Þau
rök hafa ekki verið hrakin.
í desemberbytjun 1984 kom Will-
iam Arkin síðan hingað til lands
sem frægt er orðið. Hann afhenti
Geir Hallgrímssyni, þáverandi ut-
anríkisráðherra, og Steingrími
Hermannssyni, forsætisráðsherra,
ljósrit af skjali frá árinu 1974 sem
undirritað var af þáverandi Banda-
ríkjaforseta, Gerald Ford, og hafði
að geyma áætlun fyrir árið 1975
þar sem heimild var gefín til að
flytja kjamorkusprengjur til nok-
kurra landa ef hættuástand
myndaðist. Áætlun þessi gerði ráð
fyrir að hingað til lands yrðu flutt-
ar 48 kjamorkudjúpsprengjur sem
Orion—kafbátaleitarvélunum er
ætlað að nota.
Staksteinahöfundur segir: „Eftir
heitar umræður varð ljóst, að væru
slíkar áætlanir til í bandaríska
varnarmálaráðuneytinu yrði þeim
ekki hrundið í framkvæmd nema
að fengnu samþykki íslenskra
stjómvalda." (Leturbr. m’in.)
Þetta segir ekki einu sinni hálfan
sannleikann og það þarf ekki að
fjalla um tilvist þessarar áætlunar
í viðtengingarhætti. Það kom vissu-
lega fram við nánari eftirgrennslan
að ætlunin var að hafa „samráð"
við stjómvöld viðkomandi landa í
þann veginn sem kjamorkuvopnin
yrðu flutt þangað. Þetta er hins
vegar aukaatriði; meginmálið er:
Sameinað herráð Bandaríkjahers
hefur árum saman gert áætlun sem
á hveiju ári er undirrituð af prók
úruhafa forsetaembættis Banda-
ríkjanna, þar sem áætlað er að
flytja kjanorkuvopn til annarra
þjóðríkja á hættutímum. Það alvar-
legasta í þessu máli er síðan að
þessi áætlun hefur verið gerð alger-
lega án vitundar yfírvalda þeirra
ríkja sem hér um ræðir. Það er
skýlaust brot á sjálfsforræði
þessara þjóða.
Og vel að merkja úr því að Stak-
steinahöfundur minnist á „sam-
þykki íslenskra stjónvalda".
Islenska þjóðin hefur aldrei gefíð
stjómvöldum umboð til að sam-
þykkja kjamorkuvopn í íslenskri
lögsögu.
Bæði 1980 og 1984 var Bandarí
kjastjóm krafin svara varðandi
kjamorkuvopn hér á landi. í bæði
skiptin voru svörin á sömu leið og
út í hött: (1) Bandaríkin játa hvorki
né neita tilvist kjamorkuvopna (né
skjala er þau varða), (2) Bandaríkin
virða samþykkt NATO—leiðtoga frá
1957 sem segir að kjamorkuvopn
skuli ekki staðsett í neinu aðild-
arríkjanna án samráðs við viðkom-
andi stjómvöld og (3) Bandaríkin
virða í einu og öllu „vamarsamn-
ing" íslands og Bandaríkjanna.
Það sem „gleymist" að tiltaka í
þessu svörum er að Bandaríkjaher
áskilur sér fullan og óskoraðan rétt
til að flytja kjamorkuvopn og hafa
viðdvöl með þau í lögsögu annarra
ríkja. Árið 1984 reis nýlqörin ríkis-
stjóm Nýja Sjálands gegn þessari
stefnu og bannaði umferð kjam-
orkuvopna í nýsjálenskri lögsögu.
Viðbrögð Bandaríkjastjómar við
stefnu Nýsjálendinga eru öllum
kunn. 16. apríl 1985 gaf Geir Hall-
grímsson, þáverandi utanríkisráð-
herra, út yfírlýsingu sem var í sama
anda og stefna þeirra Nýsjálend-
inga, þ.e. að í samræmi við þá
stefnu að banna kjamorkuvopn hér
á landi og væri öll umferð þeirra í
íslenskri lögsögu sömuleiðis bönn-
uð.
Morgunblaðið brást dálítið und-
arlega við þessari skorinorðu yfír-
lýsingu utanríkisráðherra okkar
Islendinga; það sá nefnilega ástæðu
til að leiða fram norskan mann,
Ame Olov Brundtland, til að segja
okkur Islendingum hvað orð Geirs
Hallgrímssonar raunverulega
merktu, því að stefna okkar var að
sögn blaðsins hin sama og stefna
Norðmanna að það sé „óæskilegt,
að skip, sem koma til hafnar í Nor-
egi, beri kjamorkuvopn". Þetta er
auðvitað allt annað en stefna ís-
lendinga en það er athyglisvert að
Morgunblaðið telur samkvæmt
þessu alveg koma til greina að
kjamorkuvopn séu „flutt" hingað
til lands, jafnvel á friðartímum.
„Sagnfræðingoir her—
stöðvaandstæðinga“
kemur til sögunnar
Staksteinahöfundur skýrir frá
því að ég segi í viðtali við Þjóðvilj-
ann að dvöl Orion— flugvélanna hér
á landi sé skýlaust brot á stefnu
íslands um að heimila ekki kjam-
orkuvopn hér á landi. Hann hefur
það einnig eftir mér að „samkvæmt
skilgreiningu stórveldanna sjálfra,
seú þessar flugvélar kjamorku-
vopn“. Þetta þykir Staksteinahöf-
undi heldur vitlaus kenning því
„samkvæmt „skilgreiningu" geta
allar flugvélar borið kjamorkuvopn
og eru því kjamorkuvopn!"
Víkjum fyrst aðeins að hugtakinu
„getur borið kjarnorkuvopn". Hvað
merkir það? Með orðum Johns nokk-
urs Lehmans, fyrrum flotamálaráð-
herra Bandaríkjanna, er skip eða
flugv’el „nuclear capable" ef þau
eru „búin vopnakerfí sem beitt get-
ur kjamasprengju", þannig að
kjarnorkusprenging eigi sér stað.
Þetta merkir að til staðar eru við-
eigandi skotbúnaður „flutnins-
tæki“, tölvu— og fjarskiptabúnaður,
dulmálslyklar og sérstaklega þjálf-
aður mannskapur. Af þessu ætti
að vera ljóst að ekki „geta allar
flugv’elar borið kjarnorkuvopn" en
það er hins vegar staðfest að banda-
rísku Orion flugv’elunum er ætlað
það hlutverk (en ekki þeim norsku
og hollensku). Það er í rauninni
auka—atriði hvort þessar flugv’elar
flytja með sér kjamorkuvopn hing-
að til lands að staðaldri eða ekki.
Það skiptir máli að þeim er ætlað
að beita kjamorkuvopnum komi til
átaka og það er fráleitt að halda
þvi fram að þær hafi aldrei komið
hingað til lands með kjamorkuvopn
því að meðferð kjamorkuvopna
krefst flókinnar þjálfunar.
Þá er það „skilgreining stórveld-
anna“ á því hvað séu kjamorku-
vopn. Eins og þú veist manna best,
Bjöm, þá er það samkomulag
Bandaríkjanna og Sovetríkjanna,
bæði í SALT 1 og SALT 2, að þau
beiti eigin aðferðum til að hafa eft-
irlit með kjamorkuvopnum hins
aðilans. Samningar hafa aldrei
náðst um eftirlit á staðnum og því
er þetta eftirlit framkvæmt með
njósnahnöttum og ýmsum öðrum
búnaði. Af þessum sökum getur
eftirlitið ekki miðast nákvæmlega
við kjamaodda heldur einungis við
vopnakerfí sem „geta beitt kjam-
orkuvopnum". Samkvæmt þessari
skilgreiningu eru Orion— flugvél-
amar hér á Keflavíkurflugvelli
vissulega kjamorkuvopn. Ástæða
þess að ég minntist á þessa skil-
greiningu risaveldanna í viðtalinu
Vigfús Geirdal
„Sá orwellski
tvískinnungur sem ein-
kennt hefur málflutn-
ing íslenskra
ráðamanna um öryggis-
mál okkar Islendinga
er hættulegur lýðræði
okkar og sjálfstæði og
vissulega til þess fallinn
að grafa undan tiltrú
manna. Því miður virð-
ast Islenkir blaðamenn
upp til hópa ekki
’ahrifa þann faglega
metnað að setja sig
nægilega vel inn í þessi
mál til að veita stjórn-
málamönnunum það
aðhald sem lýðræðinu
er nauðsynlegt.“
við Þjóðviljann er einfaldlega sú,
að meðan Bandaríkin eru ekki til-
búnin til að gefa út ótvíræða yfirlýs-
ingu um að þessar flugv’elar beri
ekki kjamorkuvopn þá verðum við
Islendingar að nota þessa viðmiðun
þegar við ákveðum hvað séu kjam-
orkuvopn og hvað ekki.
Staksteinahöfundur vísar sérs
taklega í samninga á vettvangi
NATO og við Bandaríkin þar sem
viðurkennd eru full yfírráð íslend-
inga „í þessu efni“. Hér á hann
væntalega við tvö síðari atriðin í
svömm Bandaríkjastjómar sem ég
drap á h’er að framan. Því er fyrst
til að svara að í „vamarsamningn-
um“ er ekki minnst einu einasta
orði á kjamorkuvopn. Bandaríkin
hafa nýverið birt leyniskýrslur um
aðdragandann að gerð þessa samn-
ings vorið 1951. Þar er ekkert talað
um kjamorkuvopn. Islendingar
hafa enn ekki birt sínar skýrslur
um þennan sögulega samning. Þú
vilt kannski beita þér fyrir því,
Bjöm, að svo verði gert? E.t.v. kem-
ur þar eitthvað fram um full yfírráð
okkar Islendinga „í þessu efni.“
NATO—samingurinn frá 1957 fjall-
ar um varanlega staðsetningu
kjamorkuvopna en ekki umferð
þeirra eða viðdvöl eins og áður er
getið. Orion—flugsveitimar eru
ekki staðsettar hér í Keflavík heldur
hefur hver þeirra sex mánaða við-
dvöl hér á landi. Þá heldur hún til
heimaherstöðvar sinnar í Banda-
ríkjunum og önnur tekur við.
Orion—flugvélamar em þannig
ekki hluti af „vamarliðinu" heldur
sjálfstæð, hernaðarleg eining sem
væntanlega fellur ekki frekar undir
„varnarsamninginn" en t.a.m. her-
skip sem hingað koma í heimsókn.
NATO—samningurinn frá 1957
staðfestir hvorki eitt eða annað
varðandi þessar flugv’elar. En í ljósi
þeirrar stefnu Bandaríkjanna, að
flytja kjarnorkuvopn hvert sem
æUNBLABIÐ, FOSTllDÁUim 5. Jt'NI IW/
Við sama hey-
garðshomið
A árinu 1980 var deih
hiriuiegi um það hér á
landi, hvort lýarnorku-
vopn væru á Krflavíkur-
Dugvelli. Þi gvkk bópur
fólka dulbúinn á Hlemm-
torjfi og mótnuelti lýam-
orkuvopoum á lalandi i
tilefni af þvi ad 40 ár
voru lidio f ri þvi ad Bret-
ar bernámu ialand Urðu
alkmarpar umneður ||fTi
fuUyrðingar heratððva-
uxhtirðinga um kjarn-
orkuvopn á lalandi, wm
lyktaði með þvi að þeir
urðu undir. Sðmu aðgu
er að aegja um þá rimmu,
aem varð i deaember
1964, þegar WQliam
nokkur Arldn kom hing-.
að til IrimUi og fhitti þann
boðakap, f stxittu ináli, að
BandarOýaaýóra aetlaði
að hafa akoðanir íalend-
inga að engu og flytja
hingað lýarnorkuvopn á
ófriðartimum, hvort aem
lalendingar vildu það eða
ekld. Talaði hann um 48
djúpaprengjur til að
granda kafhátum i avo-
Orion-vélar
HrnMm
Keflavík er atómstöð
m

Gengið gndir fölsku flaggi
Svokallaðir herstöðvaandstæðingar ætla að ganga frá Keflavík
nú um helgina. Eins og kunnugt er vita þessir andstæðingar
ekki upp á hár um hvað þeir eru sameinaðir. Þeim er ekki held-
ur alveg Ijóst, hvernig þeir vilja búa um hpútana til að áfram
verði unnt að tryggja friö í okkar heimshluta, nái óljós stefna
þeirra fram að ganga. Til marks um veikan málstað og tilraunir
til hræösluáróöurs honum til framdráttar er sú árátta forkólfa
herstöðvaandstæðinga aö reyna að klína kjarnorkuvopnum á
Keflavík og ísland. Ein slík var gerö í Þjóðviljanum í gær. Er
rætt um hana í Staksteinum í dag.
anna sjÁIfra, aéu þnaar
flugvélar lýaraorku-
ið, þegar utanrfkiaráð-
berrar aðildarlanda
Atlantahafahandalagams
hittaat bér ( Reylqavfk I
PBnaln vilfil f ölluiTI þeim
yfirráða, aem eru aký-
lauat viðurkennd i
aamningum á vettvangi
Atiantahaf abandalagiíns
og við Bandarfldn aér-
þeim þóknist og hafa viðdvöl með
þau hvar sem þeim sýnist þá fer
ekki milli mála að dvöl Orion—
flugvelanna hér á landi brýtur
ótvirætt í bága við yfirlýsingu Geirs
Hallgrímssonar frá 16. apríl 1985.
Ekki aðeins það, hún er skýlaust
brot á yfírlýstri stefnu íslenskra
stjómvalda að heimila aðeins „vam-
arvopn" á íslensku landi. Orion—
flugv’elarnar verða ekki með
nokkra móti skilgreindar sem vam-
arvopn.
Hvað er kjarnorkuvíg—
búnaður?
Annars var það ekki aðalatriði í
vitaii mnu og Þjóðviljans hvort
kjamorkusprengjur væru í Keflavík
eða ekki. Keflavíkurflugvöllur er
kjamorkuherstöð hvort sem kjam-
orkusprengjur em þar eða ekki. Ég
lagði áherslu á að kjamorkuvíg-
búnaður væri miklu meira en bara
sprengihleðslumar; hann er allur
sá búnaður sem þarf til að gefa
skipun um að beita kjamorkuvopn-
um, skjóta þeim af stað, flytja þau
að skotmarkinu og setja af stað það
ferli sem þarf til að l’ata sprengjuna
springa. 48 kjamorkudjúpsprengjur
skipta í rauninni engu fyrir kjam-
orkuhemað Bandaríkjanna í norð-
urhöfum. Við verðum að gera okkur
grein fyrir að í höfunum umhverfís
Island em samankomin fleiri kjam-
orkuvopn en á nokkm öðm haf-
svæði. Við vemm að gera okkur
grein fyrir, að komi til átaka á
milii Bandaríkjanna og Sovétríkj-
anna þá munu eldflaugar og
landdrægar sprengiflugv’elar þess-
ara risavelda fara yfir norðurheim-
skautssvæðið. Öll helstu hemaðar-
mannvirki Bandaríkjanna hér á
landi, stjóm-, eftirlits-, fjarskipta-
og njósnastöðvar, em mikilvægur
hluti af þessum kjarnorkuvígbún-
aði.
Staksteinahöfundur nefnir það
máli sínu til stuðnings að „í öllum
þeim umræðum, sem orðið hafa um
kjamorkuvopn og fækkun þeirra á
undanfömum ámm, hefur ekki fyrr
verið minnst á Orion-flugvélar
Bandaríkjamanna ...“ Þetta er al-
veg rétt svo langt sem það nær en
það er ekki þar með sagt að ekki
s’eu þörf slíkrar umræðu. Vígvæð-
ing í sjóhemaði hefur einmitt átt
sér stað nær algerlega utan allra
samninga um takmörkun vígbúnað-
ar. Þetta er alvarlegt umhugsunar-
efni, ekki síst vegna þess að á
hveijum degi eru risaveldin í hættu-
legum eltingarleik út um heims-
höfín og það er álit margra
vígbúnaðarsérfræinga að á höfun-
um sé freistingin mest að grípa til
kjarnorkuvopna ef til átaka kemur.
Morgunblaðið hefur löngum verið
málsvari gangkvæmra afvopnun-
arsaminga og sjálfstæðismennimir
Matthías Mathiesen, utanríkisráð-
herra, og Eyjólfur Konráð Jónsson,
formaður utanríkisnefndar Alþing-
is, hafa öðmm fremur lagt áherslu
á kröfuna á kjamorkuvopnalaust
svæði frá Grænlandi til Úralfjalla,
þar með talin norðurhöf og Eystra-
salt. Geir Hallgrímsson beitti sér
sérstaklega fyrir því á sínum tíma
að gerð yrði alþjóðleg könnun á
vígbúnaðarkapphlaupinu á höfun-
um og leitað yrði ieiða til afvopnun-
ar. Mér fínnst af þessum sökum
að Morgunblaðið ætti að ganga
fram fyrir skjöldu og kreíjast þess
að helstu flotaveldi heimsins hefji
viðræður um gagnkvæma afvopnun
í sjóhemaði. Bandaríkin hafa gefíð
þá skýringu að ekki sé þjóðréttar-
legur grunnur til að byggja á
samninga um vígbúnað á höfunum
en þau hafa neitað hingað til að
staðfesta alþjóðahafréttarsáttmál-
ann sem er einmitt mikilvægur
gmndvöllur slíkra samninga. Er
ekki kominn tími til að við Islend-
ingar, með Morgunblaðið í broddi
fylkingar, beitum Bandaríkin þeim
þrýstingi sem nægir til að þau stað-
festi þennan sáttmála sem er okkur
svo mikilvægur.
Um hættulegan áróður
Staksteinahöfundur sér ’astæðu
til að benda enn og aftur á hversu
„þjóðhættulegur þessi áróður her-
stöðvaandstæðinga er“. Hann
grefur undan „tiltrú manna til fullra
yfírráða íslendinga í þessu efni“,
hann gefur þeim sem kynni að sjá