Morgunblaðið - 04.07.1987, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 4. JÚLÍ 1987
17
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 394
í prentun síðasta þáttar féll
niður merkið < (= orðið til úr) í
eftirfarandi málsgrein: „Hún
[Þórunn Guðmundsdóttir] man
eftir orðinu úr Völuspá, úr bæjar-
nafninu Undirfell < Undomfell og
staðhæfir að undorn hafi verið
til í talmáli út 19. öld.“
★
Baldur Jónsson prófessor skrif-
ar mér svohljóðandi:
„Kæri Gísli.
Nýlega minntist þú á íslenskt
orð um „robot" í Morgunblaðinu.
Af því tilefni datt mér í hug að
senda þér ljósrit úr minnisbók
málstöðvarinnar. Þar höldum við
til haga hugmyndum um þýðingar
eða nýyrði sem við fréttum af eða
til verða í samskiptum okkar við
aðra og í dagsins önn hér í mál-
stöðinni.“
Um leið og ég þakka Baldri
bréfið og góðar óskir, birti ég hér
efni þess ljósrits sem hann sendi
mér:
„robot
Á fundi í orðanefnd Skýrslu-
tæknifélags íslands einhvem
tímann á árinu 1986 stakk Þor-
steinn Sæmundsson upp á því að
þetta yrði kallað á ísl. vélfæri, hk.
Jón Þorvaldsson, Auglýsinga-
stofunni Argusi, leggur til að
welding robot verði þýtt með
orðinu suðuþræll og robot verði
endranær þýtt með orðinu þræll,
a.m.k. í samsetningum. Hann
taldi að þá myndi vélfæri reynast
of langt.“
Þetta minnisblað var dagsett
8.5.1987.
Eg tek undir með Jóni að sam-
sett orð henta ekki í nýjum
samsetningum. Má ég enn biðja
menn að hugleiða orð eins og
mennill eða þjaki. Er nokkur leið
að endurvekja eins atkvæðis orðið
þý(þír) í þessari merkingu?
★
Þá er að svara Þórunni Guð-
mundsdóttur um húfinn, og
verður það að mestu samhljóða
því sem segir fyrr (272. þáttur).
Hvort heldur við erum heil á
húfi (hófi) eða mikið er í húfi,
þá held ég að_ hvort tveggja sé
sami húfurinn. í Lexieon poeticum
segir að húfr sá karlkynsorð og
merki „plankerække, den 3. og 4.
i skibets side fra kölen af (yfir-
húfr og undirhúfr)... ofte som
pars pro toto skibsiden eller hele
skibet", það er að segja „hluti
fyrir heild“ í merkingunni skips-
hliðin eða skipið allt. Síðan eru
þar tekin mörg dæmi úr fomum
kveðskap þessu til staðfestingar.
I Fritznersorðabók er húfr =
„Skibsidens Bug, hvortil höfuð-
bendur er fæstede". Vitnað er í
Flateyjarbók svolátandi: „Sig-
mundr þrífr upp fork einn, er lá
í skipi hans, ok rekr út í húfinn
á skipi þeirra svá hart, at því
næst horfði kjölrinn upp á skip-
inu; hann færði forkinn í þann
húf skipsins, er seglit hafði ofan
farit ok þagat hallaðist áðr.“
Blöndalsorðabók miðlar og
þeim fróðleik að verið hafi „ældre
Form hófur og til hafi verið hvor-
ugkynsmyndin húf. Merking er
annars að mestu greind eins og í
Lexicon poéticum, en við bætt í
yfirfærðri merkingu heill á húfi
(hófi) = „sund og rask“ og vera
í húfi (hófi) = staa paa Spil; það
er ekkert (mikið) í húfi = „der
er ingen Fare“. Vitnað er í ljóð
Stephans G. Stephanssonar:
[því] það setur enginn með almennings trú
þær elskuðu guðsgjafir þannig í húf.
[Bandinginn]
Að lokum er þar vitnað til bréfa
Jóns Sigurðssonar forseta, þar
sem orðasambandið að vera í
húfi merkir að vera í athugun.
Um uppruna orðsins húfur
held ég helst að rót orðsins muni
tákna eitthvað „hvelft eða bogið“.
Má í því sambandi minna á lat.
cupa = tunna eða eitthvert þvílíkt
ílát. Lýkur svo þessu húftali með
vitnun í Grím Thomsen:
. þáttur
Annað skip með ýta þjáða
upp hann tók á Bjargamiði,
fram þá rétti fætur báða,
fjutu þijú með sama sniði.
Öll þau lentu heil á hófí,
en - heldur sár var Þorbjöms lófí.
(Þorbjöm kólka)
★
Eftirtektarverður munur kom
fram í textaþýðingum frétta á
Stöð 2 annars vegar og í ríkissjón-
varpinu hins vegar kvöldið 27.
þ.m. Sagt var frá slysi í Banda-
ríkjunum, og á Stöð 2 var svo til
orða tekið í texta fréttamyndar-
innar að: „þrjár konur brunnu
illa“. Ljótt er að heyra. Það er
eins og verið sé að lýsa eldivið
sem illa logar f. Ríkissjónvarpið
má eiga það, að þar var betur og
rétt frá sagt: „Þtjár konur
brenndust illa.“
En Adam er stopull í þeirri
Paradís. Skömmu áður sagði
fréttamaður sjónvarpsins um
langa upptalningu: „frá a til z“.
Þetta er ekki íslenska. Þótt enska
stafrófið endi á z, höldum við ís-
lendingar áfram til ö. Vilji menn
taka þetta stafræna tal eftir en-
skumælandi mönnum, verðum við
a.m.k. að halda okkur við eigið
stafróf.
I dagskrárkynningu þótti mér
óbjörgulegt að heyra ungan og
stæðilegan mann komast svo að
orði, að hlusta mætti á „hefðar-
mærina". Menn hlusta annað
hvort á mey eða meyju.
Og enn verð ég að undrast
hversu furðulega mönnum gengur
illa að fara með jafneinfalt orð
og fyrirtækisheitið Höldur. Það
beygist nákvæmlega eins og hest-
ur: Höldur, um Höld, frá Höldi,
til Hölds. Menn fara út á Höld,
vinna á Höldi og tala máli Hölds.
P.s.
Eru það nokkrar fréttir að hey
skrælni? Er ekki hey skrælnað
gras? En það kunna að þykja
fréttir að gras skrælni vegna
þurrka á Suðurlandi.
ur H. Þorsteinsson sýnir íslenzkan
flugpóst í fímm römmum. Hann
sýndi einnig flugpóst á HAFNIU
76 og hlaut það safn silfurverðlaun.
Ekki veit ég, hvort nú er um sama
eða svipað safn að ræða og fyrir
tíu árum. — Jón Aðalsteinn Jónsson
sýnir Danmörku 1870 til 1904 í
fímm römmum, og er það í fyrsta
skipti, sem það safn fer á alþjóða-
sýningu. Það fékk silfur á FRIMEX
87 nú í vor. — Sigurður H. Þor-
steinsson á svo tvær bækur í
bókmenntadeild: Um frímerkja-
söfnun. Kennslubók fyrir safnara
og verðlistann íslensk frímerki
1987. — Þór Þorsteins sýnir nýút-
komna bók sína: Pósthús og
bréfhirðingar á íslandi, og Lands-
samband íslenzkra frímerkjasafn-
ara sendir tímarit sitt, Grúsk, í
bókmenntadeild HAFNIU.
Þjóðskjalasafn íslands og Lands-
bókasafn íslands sýna í boðsdeild
forfrímerkjabréf frá 1790 til 1869,
bæði innanlands og til útlanda. Eins
verða sýnd úr skjalasöfnum þessum
bréf frá danska tímabilinu 1870 til
1872 og svo íslenzk skildingaum
slög, bæði almenn og þjónustu.
Margt af þessu efni hefur aldrei
verið sýnt áður og raunar óþekkt
fram að þessu. — Þá verður safn
Hálfdánar Helgasonar af íslenzkum
bréfspjöldum í deild dómara og af
skiljanlegum ástæðum utan sam-
keppni.
Ég veit, að umboðsmaður HAF-
NIU 87 hefur áhuga á, að farin
verði hópferð íslenzkra safnara á
sýninguna í október. Mun hann
vera að athuga það mál um þessar
mundir, enda er tíminn fljótur að
líða til haustins. Ég vil benda þeim,
sem hug hafa á þátttöku í slíkri
hópferð, á að hafa samband við
Gunnar R. Einarsson, en heimilis-
fang hans er Kolgerði 1, 600
Akureyri.
Brids
Arnór Ragnarsson
Fjórir riðlar
í sumarbrids sl.
fimmtudag
53 pör mættu til leiks í sum-
arbrids sl. fimmtudag. Að venju var
spilað í 4 riðlum og urðu úrslit þessi:
A-riðill:
Vilhjálmur Sigurðsson —
Þráinn Sigurðsson 245
Sigríður Ingibergsdóttir —
Jóhann Guðlaugsson 238
Bragi Björnsson —
Þórður Sigfússon 236
Gunnar Þorkelsson —
Lárus Hermannsson 228
Björn Blöndal —
Guðmundur Pétursson 223
B-riðill:
Gróa Guðnadóttir —
Guðrún Jóhannesdóttir 194
Anna Þóra Jónsdóttir —
Hjördís Eyþórsdóttir 192
Árni Loftsson —
Sveinn Eiríksson 190
Anton R. Gunnarsson —
Guðni Sigurbjamason 185
Hermann Tómasson —
Jón Ingi Bjömsson 156
C-riðill:
Hulda Hjálmarsdóttir —
Þórarinn Andrewsson 133
Bernharður Guðmundsson —
Sigurður Karlsson 120
Erlendur Jnsson —
RagnarÖm Jónsson 111
Magnús Ólafsson —
Páll Þ. Bergsson 110
D-riðill:
Baldur Bjartmarsson —
Guðmundur Þórðarson 191
Einar Jónsson —
Steinberg Ríkharðsson 187
Gísli Stefánsson —
Oddur Jakobsson 173
Gylfí Ólafsson —
Kristján Ólafsson 171
Úlfar Guðmundsson —
Þorfinnur Karlsson 164
Karen Vilhjálmsdóttir —
Þorvaldur Óskarsson 164
Og eftir 14 kvöld í sumarbrids
er staða efstu spilara orðin þessi:
Jacqui McGreal 206
Sveinn Sigurgeirsson 200
Jón Stefánsson 181
Þorlákur Jónsson 178
Þórður Björnsson 124
Anna Þóra Jónsdóttir —
Hjördís Eyþórsdóttir —
Óskar Karlsson 122
Ragnar Jónsson 114
Anton R. Gunnarsson 105
Og sem fyrr, spilað er alla þriðju-
daga og fimmtudaga í Sigtúni 9 í
sumarbrids. Húsið opnar kl. 18
(tæplega þó) á þriðjudögum en kl.
17.30 á fímmtudögum. Um leið og
hver riðill fyllist, hefst spila-
mennska í síðasta lagi kl. 19.30.
Allt spilaáhugafólk velkomið meðan
húsrúm leyfír.
Heimilishorn
Bergljót Ingólfsdóttir
að er nú nokkuð um liðið síðan
að hér í Heimilishomi birtist
listi yfír nokkur almenn orð, sem
fínna má á matseðlum veitingahúsa
víða um heim, og íslenskum þýðing-
um þar á.
Margoft hefur sú ósk verið borin
upp við umsjónarkonu þáttarins að
listinn yrði birtur aftur, og verður
orðið við þeim tilmælum nú. Tíminn
ætti að vera heppilegur þar sem
vitað er, að margir eru að undirbúa
sumarleyfísferðir til fjarlægra staða
um þessar mundir, menn eiga því
fyrir höndum að þurfa að bjarga
sér á erlendum tungumálum á mat-
stöðum sem annars staðar.
a la mode: Þýðir í raun „í móð“.
Ábætisréttir „a la mode“ eru bomir
fram með ís. Kjöt „a la mode“ =
brúnað kjöt með grænmeti og sósu.
amandine: Matreitt með, eða borið
fram með möndlum.
au gratin: Réttir sem bakaðir eru
í ofni með brauðmylsnu eða osti
ofan á.
au jus: Kjöt „au jus“, safinn úr
kjötinu sem kemur við steikingu er
eina sósan, þ.e. kjöt í eigin safa.
au naturel: Maturinn tilreiddur og
borinn fram á einfaldan hátt.
bisque: Þykk matarmikil súpa oft-
ast búin til úr skelfiski en einnig
úr grænmetismauki.
blanquette: Kálfa-, lamba- eða
kjúklingakjöt í hvítri sósu ásamt
lauk og sveppum.
bombe: Frosnir ábætisréttir úr
formi, ís eða krapís.
brochette: Teinn, „en brochette“ =
matur matreiddur á teini.
cocotte: Ofnföst skál eða annað til
að setja í ofninn. Matur „en coc-
otte“ = réttur matreiddur í og
borinn fram í slíkri skál. Oft átt
við einstaklingsskammta.
ChantiIIy: Matur búinn til úr, eða
borinn fram með, þeyttum ijóma.
croute: Skorpa eða deigskel. Matur
„en croute" er bakaður með deigi
ofan á svo skorpa myndast.
deviled: Matur tilreiddur með
sterku kryddi, sinnepi, auðri papr-
iku o.fl. t—.
filet: Beinlaust kjöt /gsgáœ!
eða fiskur.
flambé: Matur, sem
borinn er fram logandi, þ.e. hellt
er líkjör eða víni á tilbúinn matinn
og kveikt í um leið og borið er
fram.
garni: Skreyting, það sem notað
er til skreytingar á mat.
gratiné: Réttir með rifnum osti
eða brauðmylsnu ofan á, bakað í
ofni.
jardiniere: Matur skreyttur með
grænmeti.
julienne: Oftast grænmeti skorið
í þunnar ræmur, t.d. í súpu.
Lyonnaise: Réttir lagaðir með
lauk.
medallion: Matur, oftast kjöt,
borið fram í kringlóttum eða egg-
laga stykkjum.
mocha: Með kaffí — eða kaffi-
og súkkulaðibragði.
Montmorency: Borið fram með
kirsubeijum.
mousseline: Sósa eða annað sem
þeyttur tjómi eða þeyttar eggja-
hvítur er settar í.
Parmigiana: Réttir með permes-
an osti í.
pilaf (eða pilau): Soðin hrísgtjón
með kryddi eða kryddjurtum.
Smátt brytjað kjöt oft með.
prosciutto: ítalskt reykt svína-
kjöt.
purée: Mauk eða súpa úr t.d.
grænmeti, soðið og sett í gegnum
sigti eða í blandara.
quiche: Botn úr bökudeigi með
eggjum og fleiru í fyllingu.
ragout: Smátt skorið kjöt og
grænmeti í sósu, oftast bragð-
sterkt.
roulade: Kjötrúlla með fyllingu
innan í. Sömuleiðis rúlluterta.
risotto: Hrísgijón brúnuð á pönnu
og soðin með kryddi.
scallopini: Þunnar kjötsneiðar
steiktar á pönnu.
scampi: Rækjur, — rækjur í
hvítlaukssósu.
smitane: Matur með sýrðum
ijóma í.
sub gum: Blanda af kínversku
grænmeti.
table d’hóte: Ákveðinn matseðill
á föstu verði, venjulega eru það
nokkrir réttir.
tempura: Japanskur matur,
grænmeti eða sjávarfang, difíð í
deigblöndu og síðan steikt.
iXái vinaigrette: Sósa
^ \ “r ec^'k’> °'1U °S
Vjn) kryddi. Aðallega á
salöt.
Fjallað um lífeyr-
issjóðamál opin-
berra starfsmanna
Hinn 1. júlí 1987 var haldinn
i Munaðarnesi sameiginlegur
fundur stjórnar BSRB og for-
manna aðildarfélaga bandalags-
ins. Fundinn sátu einnig fulltrúar
lífeyrissjóða opinberrra starfs-
manna. Til umræðu voru lífeyris-
sjóðamál opinberra starfsmanna.
A fundinum var einróma sam-
þykkt svofelld tillaga:
„Sameiginlegur fundur stjómar
BSRB og formanna aðildarfélaga
bandalagsins er samþykkur þeirri
ákvörðun stjórnar BSRB 25. maí
1987 að gera samkomulag um
frumvarp til laga um starfsemi
lífeyrissjóða, sem 17 mannanefndin
skilaði fjármálaráðherra 4. júní s.l.
Með hliðsjón af stöðu lífeyris-
sjóðamála opinberra starfsmanna
eftir samninga ASI og VSÍ í febrú-
ar 1986 og eftir að frumvarp 8
manna nefndar þeirra samtaka o.fl.
var lagt fram í 17 manna nefnd
20. nóvember 1986, telur fundurinn
að sú lausn sem bráðabirgðaákvæði
III í frumvarpinu gerir ráð fyrir,
sé sú trygging fyrir óbreyttum
lífeyrisréttindum sem viðunandi er.
Fundurinn samþykkir að kjósa 9
manna nefnd til þess að fylgja
lífeyrissjóðamálinu eftir við af-
greiðslu þess hjá ríkisstjórn og
Alþingi í samráði við stjórn BSRB
og aðildarfélögin.
Þá telur fundurinn stjóm banda-
lagsins og stjórnun einstakra
bandalagsfélaga að kynna stöðu
lífeyrismálanna á almennum fund-
um eftir sumarleyfístíma félags-
manna í sumar.“
(Frétlatilkynning)