Morgunblaðið - 11.09.1987, Page 25

24
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. SEPTEMBER 1987
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. SEPTEMBER 1987
25

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 600 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 55 kr. eintakiö.
Lausn
í sjónmáli
Viðbrögð Þorsteins Pálsson-
ar, forsætisráðherra, og
Halldórs Asgrímssonar, sjávar-
útvegsráðherra, við þeim tillög-
um, sem Bandaríkjastjóm
sendi þeim í fyrradag um lausn
á hvaladeilunni, benda til þess
að sameiginleg niðurstaða ætti
að nást. Steingrímur Her-
mannsson, utanríkisráðherra,
sagði í gær, að samkomulag
ætti að geta tekist á skömmum
tíma. Eyjólfur Konráð Jónsson,
formaður utanríkismálanefnd-
ar Alþingis, segir í Morgun-
blaðinu í dag: „Allan þann
hvalablástur og fímbulfamb
sem verið hefur í kringum þetta
mál leiði ég hjá mér. Síst af
öllu má blanda öryggi lands
okkar við mál af þessum toga.
En auðvitað gleðst enginn meir
en ég ef lyktir eru í sjónmáli
enda hefur þetta mál verið
unnið í samráði við utanríkis-
málanefnd Alþingis og þraut-
rætt á fundum hennar. Mál er
að linni."
Þessi ummæli og viðbrögð
íslenskra stjómvalda að öðru
leyti benda eindregið til þess
að lausn sé í sjónmáli á grund-
velli sáttatilboðsins frá Banda-
ríkjunum, sem sagt var frá á
forsíðu Morgunblaðsins í gær.
Þar er byggt á því, að vísinda-
nefnd Alþjóðahvalveiðiráðsins
fíjalli um rannsóknaáætlanir
Islendinga og við hlítum tillög-
um hennar. Viðskiptaráðuneyti
Bandarílganna ætli ekki að
senda svokallaða staðfesting-
arkæru til Bandaríkjaforseta
vegna vísindaveiða íslendinga
í ár, þótt veiddar séu 20 sand-
reyðar. Og sameiginlega vinni
fslendingar og Bandaríkja-
menn að því að koma þeirri
skipan á störf vísindanefndar
Alþjóðahvalveiðiráðsins, að
hún njóti trausts þeirra, sem
til hennar skjóta málum.
Ef litið er á málflutning
íslenskra stjómvalda í hvalmál-
inu undanfama daga, vikur og
mánuði, sýnast bandarísku til-
lögumar að sumu leyti beinlínis
sniðnar eftir yfírlýsingu ríkis-
stjómar íslands, sem var
aflient Bandaríkjastjóm 27.
ágúst síðastliðinn. Þar segir í
niðurlagsorðum:
„í trausti þess að tilmæli í
viðeigandi ályktunum Alþjóða-
hvalveiðiráðsins á síðasta
ársfundi verði ekki tilefni til
þvingunaraðgerða gegn ís-
landi, er fsland reiðubúið til
áframhaldandi samstarfs á
vettvangi ráðsins og til að taka
tillit til þeirra vísindalegu sjón-
armiða sem þar koma fram.“
En yfírlýsingu íslands frá 27.
ágúst lýkur með þeim orðum,
að íslensk stjómvöld séu reiðu-
búin til áframhaldandi við-
ræðna við stjómvöld annarra
ríkja um ákvörðun sína varð-
andi vísindaveiðar og um
vísindaáætlun sína í heild, þar
á meðal þátttöku í rannsókna-
starfínu.
íslendingar hafa ekki verið
andvígir því, að vísindanefnd
Alþjóðahvalveiðiráðsins fjalli
um hvalveiðar í vísindaskyni. Á
fundum Alþjóðahvalveiðiráðs-
ins hafa fulltrúar fslands
raunar barist fyrir því, að þetta
mál sé í höndum vísindanefnd-
arinnar en ekki ráðsins sjálfs.
Þá hafa fulltrúar íslands einnig
verið þeirrar skoðunar og Hall-
dór Ásgrímsson látið hana í ljós
oftar en einu sinni, að Banda-
ríkjamenn ráði miklu ef ekki
mestu um framgang mála á
fundum Alþjóðahvalveiðiráðs-
ins eins og það er skipað núna.
Þó ekki væri nema með hliðsjón
af því mati sjávarútvegsráð-
herra, ætti það að þykja
töluverður fengur, að Banda-
ríkjamenn bjóða nú samvinnu
um að auka traust manna á
vísindalegu hlutverki Alþjóða-
hvalveiðiráðsins. Öllum sem
bera hag þess fyrir bijósti er
ljóst, að uppákomur á þingum
þess eru oft fremur leikara-
skapur til að ganga í augun á
umhverfíssinnum og áhuga-
mönnum um náttúruvemd en
efnisleg og raunsæ málsmeð-
ferð. A málstaður þeirra, sem
af einlægni beijast fyrir vemd-
un hvala, annað og betra skilið
en þann skrípaleik.
Frá því að íslenska ríkis-
stjómin kynnti ríkisstjóm
Bandaríkjanna afstöðu sína
hinn 27. ágúst síðastliðinn hef-
ur mikil harka hlaupið í hvala-
deiluna á stjómmálavettvangi.
Á hinn bóginn hefur greinilega
verið unnið að efnislegri lausn
á bak við tjöldin án þess að
sambandið slitnaði milli ríkis-
stjómanna eins og frestun á
veiðum sandreyðanna sýnir.
Yfírlýsingin 27. ágúst var gefín
í trausti þess að samkomulag
tækist. Það er nú í sjónmáli og
sýnist jafnvel betra en hinir
bjartsýnu þorðu að vona. Morg-
unblaðið tekur undir með
Eyjólfí Konráð Jónssyni, for-
manni utanríkismálanefndar
Alþingis: Mál er að linni.
Evreka - Evróvisjón
eftir Steingrím
Gaut Kristjánsson
Á síðari tímum hefur misræmi í
tungumálakunnáttu, aukin ensku-
kunnátta ásamt hlutfallslegri
hnignun þekkingar á öðrum tungu-
málum og nærri algerri vanþekk-
ingu á fommálum, leitt til þess að
við ritun og framburð erlendra orða
og nafna gætir þess í vaxandi
mæli að enskur framburður og rit-
háttur sé lagður til grundvallar þar
sem ekki á við. Einkum gætir þessa
meðal blaðamanna og fréttamanna
útvarps. Dæmi um þetta eru: Túrín
fyrir Torino, Bavaría fyrir Bayem,
Munich [Mjúnikk] fyrir Múnchen,
Bmssels [Brössels] fyrir Bmssel
eða Bmxelles og jafnvel Gothen-
burg fyrir Gautaborg.
Surtur
Þegar loftárásir Bandaríkja-
manna á Líbýu stóðu sem hæst var
flóinn mikli sem gengur inn í norð-
urströnd Afríku stundum nefndur
Sirtuflói (Gulf of Sirte), en þeir sem
kunnugir em hefðbundnum latínu-
þýðingum og fomgrísku nefna
flóann Surt eða Surtana, þegar
rætt er um báða hluta flóans, sbr.
og hið arabíska nafn hans Khalij
Surt.
Mistök af þessu tagi hafa ekki
dregið dilk á eftir sér, enda hefur
fréttastofa útvarps lengst af haft
góða gát á þeim, þótt nálega allar
erlendar fréttir berist henni á
ensku. Dagleg mismæli af þessu
tagi í sjónvarpi hafa heldur ekki
fest villur í sessi.
Annarskonar mistök, en náskyld,
hafa reynst vafasamari, þar sem
em nöfn á alþjóðastofnunum, al-
þjóðasamtökum og alþjóðlegum
fyrirtækjum.
Heureka!
í ritinu De arcitectura eftir róm-
verska byggingameistarann Vitmv-
ius segir frá því að Arkimedesi var
falið að leiða í ljós hvort kóróna
Hioerons II. væri úr skíragulli eða
blöndu silfurs og gulls. Lausn gát-
unnar vitraðist honum í baðhúsi er
hann steig ofan í baðkerið og vat-
nið flóði yfir. í gleði sinni hljóp
hann nakinn heim á leið og hrópaði
í sífellu „heureka! heureka!" (= Ég
hef fundið það, með rithætti
nútímamála ,,eureka“). Uppgötvun-
in sem gladdi spekinginn svo mjög
leiddi til þess að hann setti síðar
fram Arkimedesarlögmálið: Hlutur
sem sökkt er í vatn léttist jafnt og
sá vökvi vegur sem hann ryður frá
sér.
Um það leyti sem Reagan Banda-
ríkjaforseti kynnti stjömustríðs-
áætlun sína fæddist hugmynd um
samvinnu Evrópuríkja og evrópskra
fyrirtækja á sviði hátækni. Frum-
kvæðið að stofnun samtakanna kom
frá Frakklandi, og þar varð nafnið
til. Það er einskonar skammstöfun,
„Eu“ fyrir „Europe, „re“ fyrir „re-
cherche" (= rannsókn), „c“ fyrir
„coopération", breytt í „k“ í virðing-
arskyni við Arkímedes, og „a“ fyrir
„action".
Tuttugu Evrópuþjóðir em nú
orðnar aðilar að samtökum þessum.
Evrópa og Evros
Fyrir nokkm var rætt um Evreka
samtökin í útvarpi. Tveir frétta-
menn og stjórnarráðsfulltrúi tóku
þátt í umræðunum. Öll nefndu þau
samtökin skýringalaust „Júreka".
Þjóðimar tuttugu sem standa að
Evreka áætluninni bera nafn henn-
ar fram hver eftir sinni málvenju
en hvorki ,júreka“ upp á ensku né
„öreka“ upp á frönsku, nema þær
sem mæla á þessar tungur. íslend-
ingar em aðilar að áætluninni1, og
þeir hljóta að bera sér nafn samtak-
anna í munn eftir íslenskri mál-
venju. Eins og við segjum Evrópa
en ekki „Júrópa“, þannig ættum
við að nefna samtökin Evreka.
Heiti álfunnar er ekki komið úr
ensku. Til þess er það of gamalt.
Evrópa var fönísk konungsdóttir.
Seifur felldi hug til hennar, brá sér
í nautslíki, tældi hana á bak sér
og synti með hana til Krítar, þar
sem hann gat við henni Mínos
Krítveijakonung, en drottning hans
gat síðar Mínótáros við nauti
nokkm. Á grísku nefndist (suð-)
austanvindurinn Evros, en fyrri lið-
ur orðsins Evrópa er talinn kominn
af semískum stofni (ereb, irib =
sólsetur) eins og fönískan, sem var
móðurmál Evrópu kóngsdóttur.
Evróvisión
Annað dæmi um einkennilegan
framburð er „Eurovision“, sem
fréttamenn bera fram ,júróvissjön“
eða eitthvað í þeim dúr. Hér er um
að ræða hliðstæð samtök við Evreka
samtökin. Árið 1950 var stofnað
Utvarpssamband Evrópu, sem
nefnist á ensku European Broad-
casting Union (EBU) og á frönsku
Union européenne de Radiodiffusi-
on et de télévision (UER), með
höfuðstöðvar í Genf. Árið 1954
efndu samtök þessi til sérstakrar
samvinnu sjónvarpsstöðva undir
heitinu Eurovision með höfuðstöðv-
ar í Brussel. Fyrri liður nafnsins
er, eins og áður greinir, grískur en
hinn síðari latneskur, þannig að
orðið er hvorki franskt né enskt,
heldur alþjóðlegt. Framburður er
mismunandi eftir þjóðum.
Englendingar bera orðið fram
ekki ólíkt framburði íslensku frétta-
mannanna. Frönskumælandi þjóðir
segja „öróvisjon" (eða svo gott
sem). Danir taka mið af grísku og
segja „öúróvisjón" o.s.frv. í sam-
ræmi við íslenska málvenju væri
eðlilegast fyrir íslendinga að bera
orðið fram Evróvisjón og jafnvel
að víkja við rithætti og skrifa Evro-
vision.
Fyrst eftir að Securitas fyrirtæk-
ið hóf starfsemi sína heyrðust
margir kalla það „Sekjúrítas" í
þeirri trú að orðið væri enskt. Það
er hinsvegar latneskt, borið fram
„sekúrítas“ og þýðir öryggi. Sam-
svarandi orð á ensku er security.
Evrótjekki — evrókort
Ég hef engan heyrt bera fram
Steingrímur Gautur Kristjánsson
„Daglega er rangt farið
með erlend nöfn í út-
varpi og sjónvarpi,
bæði vegna vanþekk-
ingar á erlendum
máium, þar á meðal
ensku, og íslenskum
málhefðum. Þetta er
fremur hvimleitt, en þó
skiljanlegt að frétta-
menn kunni ekki skil á
öllum heimsins tungu-
málum. Ef vilji væri
fyrir hendi væri þó að
mestu hægt að koma í
veg fyrir þetta.“
orðið „eurocheque", en væntanlega
hafa einhveijir fallið í sömu gryfju
við áð bera sér það í munn. Þetta
orð er franskt, borið fram „öró-
sjekk“ á frönsku, en t.d. Danir bera
það fram „öúrósjekk" að sínum
hætti, og ef þessir tékkar komast
í almenna notkun á íslandi virðist
eðlilegt að bera orðið fram „evró-
sjekk", eða jafnvel að tala um
evrótékka.
Eurocard er íslenskt greiðslu-
kortafyrirtæki, sem starfar í
tengslum við samtök evrópskra
banka með sama nafni. Síðari liður
orðsins er_ enskur, en heitið er al-
þjóðlegt. Á dönsku er framburður-
inn „öúrókard" og ætti í samræmi
við ofanritað að vera evrókard í
munni íslendinga. Mér virðist jafn-
framt eðlilegt að kalla kortið
evrókort til aðgreiningar frá vísa-
korti og öðrum greiðslukortum.
+
Islensk málhefð
og erlend nöfn
Daglega er rangt farið með er-
lend nöfn í útvarpi og sjónvarpi,
bæði vegna vanþekkingar á erlend-
um málum, þar á meðal ensku, og
íslenskum málhefðum. Þetta er
fremur hvimleitt, en þó skiljanlegt
að fréttamenn kunni ekki skil á
öllum heimsins tungumálum. Ef
vilji væri fyrir hendi væri þó að
mestu hægt að koma í veg fyrir
þetta. Þeir sem hafa hlýtt á útvarp
í þýskumælandi löndum eða horft
á þýskar kvikmyndir munu hafa
tekið eftir og undrast að erlend orð
sem fyrir koma eru borin fram með
kórréttum framburði þess máls sem
þau tilheyra samkvæmt þýskri mál-
venju og virðast Þjóðveijar ekki
eiga í neinum vandræðum með að
fá leikara sína og útvarpsmenn til
að fylgja þessari reglu. Framburður
erlendra orða í íslensku máli lýtur
íslenskum málreglum, og ef ekki
fínnst íslenskt nafn á stað í útlönd-
um, mun venjan vera sú að ganga
út frá framburði þess máls sem við
á en nota þau hljóð í íslensku sem
komast næst réttum framburði á
erlenda málinu. Þótt pottur sé brot-
inn í þessu efni er hitt þó sýnu
verra þegar alþjóðleg heiti íslenskra
fyrirtækja og stofnana, sem íslend-
ingar eru aðilar að og hér starfa
að meira eða minna leyti, eru af-
bökuð sökum fáfræði, og festast
þannig í málinu. Hér er verk að
vinna fyrir forstöðumenn fréttastof-
anna, málráðunaut ríkisútvarpsins,
stjómendur þáttanna um daglegt
mál og íslenska málnefnd. Áríðandi
er að útrýma ambögunum áður en
þær rótfestast.
Höfundur er borgardómari.
Kötturinn sem datt oná svölumar
eftir Eið Guðnason
Aðfaranótt 16. ágúst var ég á
leið til borgarinnar vestan af Snæ-
fellsnesi. Útvarpið var opið í bílnum
og ég var að rása milli næturstöðv-
anna þriggja, sem allar voru raunar
að leika samskonar tónlist. Þá gerð-
ist það að ungt fólk í gleðskap
hringdi á eina stöðina, að sögn plötu-
snúðar til að segja frá ketti. Af
frásögn þularins var hreint ekki ljóst
í upphafi hvort kötturinn hafi dottið
ofan á svalimar hjá unga fólkinu
eða ofan af svölunum. Það heyrðist
hreinlega ekki. En síðan talaði ungi
maðurinn sem stóð bullvaktina á
umræddri stöð að minnsta kosti tvi-
svar ef ekki þrisvar um „köttinn, sem
datt oná svölumar". Þá slökkti ég.
Einhvemtíma á dögunum til-
kynnti umsjónarmaður þáttar á Rás
2 að hann ætlaði að leika tónlist sem
væri „árásargjöm". Þá slökkti ég
líka.
Kannski finnst einhveijum þetta
smámunasemi. En ég get ekki leng-
ur orða bundist. Ég er þannig gerður
(kannski vegna þess að ég var svo
gæfusamur að njóta góðrarmóður-
málskennslu frá Grænuborg til
stúdentsprófs) að mér er ómögulegt
að hlusta á málvillur í útvarpi eða
sjónvarpi án þess að fá sting í eyr-
un. Undanfamar vikur hefur keyrt
um þverbak.
Ég hef orðað þetta við vini og
kunningja. Svona til að þreifa fyrir
mér um það hvort ég væri einn um
þetta. Svo er ekki. Otrúlega margir
hafa reynst á sama máli.
Nú er það mjög til siðs að bera
fram almenna gagnrýni án þess að
færa fyrir henni bein rök eða nefna
dæmi. Ég ætla ekki að falla í þá
gryfju, heldur nefna nokkra þá
eymaþyma sem mig hafa stungið í
sumar. .
„Tass-fréttastofan skýrði frá því
að nokkur hluti manna hefði farist
í slysinu." Bylgjan 7. ágúst.
„Aðilar báru saman bækur sínar
og lýstu sjónarmiðum hvors ann-
ars.“ Kvöldfréttir RÚV, 7. ágúst.
„Vopnabúr stórveldanna yrðu
dregnar inni í viðræðurnar." Sami
fréttatími RÚV.
„Verða felldir niður þau bifreiða-
gjöld." Sami fréttatími RÚV.
„Bæjarstjóri Kópavogar“ Marg-
endurtekið í fréttatíma Bylgjunnar
í fyrstu eða annarri viku ágúst.
„Hvort hjón fær ...“ Frétt um
greiðslur almannatrygginga í kvöld-
fréttatíma RÚV 25. ágúst.
„.. . Alfonsín sigri kosningam-
ar.“ Sjónvarpsfréttir RÚV 4. sept-
ember.
„Innbúið kostar milli fjögurra
og fimm milljóna." Fréttir á Stöð
2, 5. september.
....bannað var að leika þjóð-
sönginn til langs tíma.“ Fréttir á
Stöð 2, 7. september. Sama frétt var
flutt í sjónvarpsfréttum RÚV sama
kvöld, en þar sagði fréttamaður:
„... þjóðsönginn, sem um skeið var
bannaður í Vestur-Þýzkalandi." Góð
og gild íslenska.
„Þama er því um mjög viðkvæmt
vandamál að etja.“ Fréttir á Stöð
2, 7. september.
„Hvaða hópar eru það, sem helst
hafa tekið skoðanaskiptum?" Sjón-
varpsfréttir RÚV, 7. september.
Nær daglega er talað um að
„vinna leikinn", oft heyrist „að
versla mat“, „sprengingar
springa", og menn eru hættir að
Eiður Guðnason
taka þátt í einhveiju, nú taka menn
bara þátt.
í fréttatíma RÚV 1. september
var rætt við ungan nýbakaðan leik-
hússtjóra. Hann var að segja frá
verki eftir Strindberg, sem leikhúsið
hans ætlaði að sviðsetja. Hann sagði
áheyrendum að leikritið væri jafn
„aðkallandi", nú eins og þegar
Strindberg skrifaði það. Vafalaust
hefur maðurinn átt við að leikritið
væri jafn tímabært nú og þá, eða
að það ætti eins mikið erindi við
áhorfendur nú sem þá. Hann notaði
bara rangt orð.
Maður er nefndur Michael Jack-
son. Plötusnúðar kynna hann ærið
oft, sem „sjálfan Michael Jack-
son.“ Það er væntanlega til þess að
armir hlustendur haldi ekki að þeir
séu að hlusta á einhvem annan Mic-
hael Jackson. Þetta er auðvitað alveg
bráðnauðsynlegt. Steingrímur Her-
mannsson utanríkisráðherra fékk
sömu meðferð í morgunfréttum
RÚV 8. september, þegar sagt var
að hann ætlaði sjálfur til útlanda.
Öðm tel ég mig hafa tekið eftir
að undanfömu. Það er hve ótrúlega
algengt það er að fréttamenn mis-
mæli sig eða láti út úr sér ambögu
og leiðrétti ekki. Það er ekkert óeðli-
legt að mismæla sig. Það gerum við
öll. En mismæli á að leiðrétta. Þegar
það er ekki gert er bara tvennt til:
Viðkomandi veit ekki betur og held-
ur amböguna rétt mál, eða að hann
er alls ekki að hlusta á og hugsa
um það sem hann er að lesa.
Nú er mér það mæta vel ljóst að
þessi sparðatíningur er kannski ekki
fyllilega sanngjam. Dæmin frá RÚV
hér að ofan eru sjálfsagt of mörg.
Það er bara vegna þess að ég hlusta
lang mest á Ríkisútvarpið. Það verð-
ur að viðurkennast að ég er heldur
ónýtur að hlusta á Stjömu og Bylgju.
Það er eins víst að til séu þeir sem
telja ekkert athugavert við þau dæmi
sem rakin eru hér á undan. Til munu
þeir málvísindamenn, sem telja að
málið sé rétt eins og það er talað
hveiju sinni. Það á víst að bera vott
um víðsýni og umburðarlyndi. Mér
er hinsvegar ómögulegt að aðhyllast
slíka kenningu vegna þess að mér
var alla mína skólagöngu kennt að
til væri rétt mál og rangt og á þessu
tvennu væri reginmunur. Ég hef
ekki hugsað mér að láta af þeirri
skoðun.
Textaþýðingar í sjónvarpi em
kapítuli út af fyrir sig. Hjá Ríkisút-
varpinu em þau mál í allgóðu lagi.
Öðm máli gegnir um Stöð tvö, enda
þótt þar séu afbragðsþýðendur
stundum að verki.
í kvikmynd sem sýnd var í fyrstu
viku september (Flótti Eddie Macon)
vom þessar perlur: F.B.I. (Federal
Bureau of Investigation), bandaríska
alríkislögreglan, var embætti sak-
sóknara, „to assault an officer" var
að móðga lögreglumann og „my dog
is housebroken", hundurinn minn er
húsnæðislaus! Ekki hef ég nennu til
að telja upp fleiri dæmi, en það er
svo sannarlega af nógu að taka.
Ótrúlega margir málböðlar leika
nú lausum hala á öldum ljósvakans
og em þar til mikillar bölvunar.
Skylt er þess auðvitað að geta líka
að hjá öllum útvarpsstöðvum og
báðum sjónvarpsstöðvunum starfar
fólk sem vandar málfar sitt og er
til fyrirmyndar í þeim efnum. Böðl-
amir em bara því miður of margir.
Hér hefur ekkert verið sagt um
lestur, hreim eða hrynjandi. Mætti
þó margt þar um segja.
Hvað má oss til vamar verða? Því
er ekki einfalt að svara. Þrennt nefni
ég _að lokum:
Útvarps- og sjónvarpsstjórar:
Hafið málfarslegan metnað fyrir
hönd þeirra mikilvægu stofnana sem
þið stýrið. Gerið miklar kröfur til
þeirra sem flytja talað mál og þýða
texta. Bægið bógubósum og málb-
öðlum frá hljóðnemanum.
Flytjendur: Vandið mál ykkar.
Lesið góðar bækur. Það má mikið
læra af því að lesa góðan texta.
Leitið ráða hjá þeim sem betur vita.
Loks geri ég það að tillögu minni
að Ríkisútvarpið, Stöð tvö og út-
varpsstöðvamar taki höndum saman
og stofni til skólahalds með það að
markmiði að kenna þeim sem fram
koma í dagskrá að umgangast móð-
urmálið með þeirri virðingu sem það
á skilið.
Höfundur er þingmaður Aiþýðu-
flokksins fyrir Vesturlandskjör-
dæmi.
AF ERLENDUM VETTVANGI
Kólumbía:
eftir GEOFFREY MATTHEWS
Gengið í gin úlfsins
Hann kom tíl Bogota, höfuðborgar Kólumbiu, með farþegaþotu
frá Evrópu og hafði keypt farseðilinn undir fölsku nafni. Krag-
inn á tvíhneppta rykfrakkanum hans var brettur upp að eyrum,
og hann var að sögn viðstadds blaðamanns, „líkari Humphrey
Bogart en Enrique Parejo Gonzalez." Og eins og Bogart í gömlu
glæpamyndunum frá Hollywood var Parejo umkringdur þrekv-
öxnum lífvörðum, og gúlpandi jakkar þeirra sýndu ótvirætt að
þeir báru vopn innanldæða. Þótt honum svipi lítillega tíl Bog-
arts er Enrique Parejo Gonzalez hvorki leikari né bófi.en engu
að siður fastur fyrir undir niðri. Hann er virtur stjórnmálamað-
ur, fyrrum dómsmálaráðherra, og núverandi sendiherra lands
síns i Ungveijalandi. Lífverðir hans voru úrvals skyttur úr sveit-
um lögreglunnar sem yfirvöld höfðu falið að gæta hans.
Parejo er nú í fyrstu heimsókn
sinni til Kólumbíu frá því
hann tók við embætti sendiherra
í Búdapest í ágúst í fyrra. Bæði
leyndin sem hvíldi yfir komu hans
og sú stranga, jafnvel þrúgandi,
öryggisgæzla sem um hann hefúr
verið höfð undirstrika ógnvekj-
andi umfang „fíkniefna-stríðsins"
svonefnda gegn glæpasamtökun-
um í Kólumbíu sem ráða lögum
og lofun í kókaínviðskiptunum í
Latnesku Ameríku.
Dómsmálaráðherra
á aftökulista
Dómsmálakerfi Kólumbíu er í
fremstu víglínu þessa stríðs, eins
og Parejo veit öðrum fremur.
Belisario Betancur þáverandi for-
seti landsins skipaði Parejo
dómsmálaráðherra í maí 1984.
Tók hann við embættinu eftir
Rodrigo Lara Bonilla, sem leigu-
morðingjar kókaínmaftunnar
höfðu þá nýlega ráðið af dögum
í Bogota. Dómsmálaráðuneytið
féll í skaut Parejos — ásamt
líflátshótununum sem því fylgdu.
Ríkisstjóm Betancurs fór frá í
ágúst í fyrra, og nokkrum klukku-
stundum eftir að Virgilio Barco
hafði svarið embættiseið sinn sem
nýr forseti landsins var Parejo
lagður af stað flugleiðis til Ung-
veijalands. Hann hafði verið
skipaður sendiherra í Búdapest
samkvæmt eigin ósk þar sem
hann hélt að jámtjaldið væri bezta
vömin gegn því að einhver vitjaði
þeirra milljón Bandaríkjadala,
sem kókaín mafían hafði lagt til
höfuðs honum.
Þessi skoðun Parejo reyndist
til lítils. í janúar s.l. skaut spæn-
skumælandi leigumorðingi hann
fimm skotum í höfuð og háls af
stuttu færi fyrir framan sendi-
herrabústaðinn í Búdapest.
Það gekk kraftaverki næst að
unnt reyndist að bjarga lífí hans
eftir margra klukkustunda skurð-
aðgerð. Á andliti hans og hálsi
era örin eftir skotsárin. Skotsárin
ollu því að hann stamar nú litil-
lega, en kjarkurinn er óbugandi
eftir sem áður.
Þjóðhelja
Við komuna til Bogota var hann
hylltur í forystugrein dagblaðsins
El Tiempo, sem sagði hann „tákn
hugrekkis" í augum þjóðarinnar,
og talsmenn flokks fijálslyndra
reyndu að fá hann til að bjóða sig
fram til embættis borgarstjóra
höfuðborgarinnar í kosningunum
á næsta ári. Hann afþakkaði boð-
ið, sagði að enn biðu hans óleyst
verkefni í Ungveijalandi.
í orði kveðnu er hann í löngu
sjúkraleyfí frá störfum, en féllst
þó á að koma fram opinberlega
við eitt tækifæri — og það í Me-
dellín, annarri stærstu borg
Kólumbíu.
Blöðin lýstu þessari heimsókn
hans sem „göngu upp í opið gin
úlfsins", því ekki leikur vafí á því
að þær fjárfúlgur, sem lagðar
vora til höfuðs honum, koma frá
Medellín. Samkvæmt heimildum
bandaríska fíkniefnaeftirlitsins
ræður „Medellín-auðhringurinn“,
samtök fíkniefnaræktenda hér-
aðsins, yfír 30% allrar heimsverzl-
unarinnar með kókaín.
Parejo var boðið til Medellín til
að veita þar viðtöku verðlaunum
sem samtök borgarbúa hafa
stofnað til í minningu Rodrigo
Lara Bonilla og ætluð era til að
styrkja lögmæt yfírvöld og mann-
réttindabaráttu. Athöfnin var
liður í baráttu borgarbúa gegn
því óorði sem fíkniefnasalamir
hafa komið á Medellín og sýna
borgina í nýju ljósi sem miðstöð
iðnaðar og verzlunar landsins.
Parejo var bersýnilega snortinn
við komuna þegar þúsundir
manna söfnuðust saman á götum
úti og veifuðu til hans. Eins og
við var að búast flutti Parejo
hvatningarávarp til stuðnings lýð-
ræði, lögum og reglu.
Dómskerfi
í molum
En staðreyndin er sú að dóms-
valdið í Kólumbíu hefur farið úr
skorðum vegna miskunnarlausra
ógnana fíkniefnamafíunnar: þeg-
ar síðast var vitað höfðu leigu-
morðingjar glæpahringsins myrt
59 dómara, sem ekki hafði reynzt
unnt að kaupa eða ógna til hlýðni,
auk hundraða fyrirhugaðra vitna,
lögreglumanna fíkniefnadeildar,
lögmanna og blaðamanna sem
höfðu fordæmt fíkniefnasalana.
Þótt ríkisstjóm Barcos hafí aðeins
setið að völdum í eitt ár, er þriðji
dómsmálaráðherra hennar nú ný-
skipaður, en tveir þeir fyrri þoldu
ekki álagið og sögðu af sér.
Þar sem þessar miskunnar-
lausu þvinganir hafa gert dóms-
kerfí landsins ókleift að beijast
gegn glæpahringunum var eina
vopnið sem fíkniefnasamtökin ótt-
uðust samningur við Bandaríkin
árið 1979 um framsal glæpa-
manna sem miðaði fyrst og fremst
að því að koma alþjóðlegum fíkni-
efnasölum í hendur réttvísinnar.
Ákvæðum samningsins var
ekki beitt fyrr en eftir morðið á
Lara dómsmálaráðherra árið
1984, en þá fengu Parejo og
hæstiréttur landsins ákvæðum
samningsins framfylgt í fyrsta
sinn. Fyrir þremur mánuðum úr-
skurðaði hæstiréttur, lamaður
vegna stöðugra morðhótana, að
samningurinn samræmdist ekki
ákvæðum stjómarskrár landsins.
Þessi úrskurður hefur í raun gert
glæpamönnunum kleift að stunda
sina iðju hömlulaust.
Baráttunni gegn
kókaíninu
linnir ekki
Vegna þeirrar skelfíngar sem
ríkir vegna aðgerða glæpahring-
anna var Parejo spurður hvort
rétt væri að ætlast til þess af
starfsmönnum löggæzlunnar að
þeir hættu lífinu í baráttunni.
„Já,“ svaraði hann hiklaust,
„vegna þess að ef við ekki tökum
þessa áhættu neyðumst við fyrr
eða sfðar til þess að fóma því sem
er tilveru okkar og samfélagi enn
dýrmætara."
En hann var harður í andstöðu
sinni við tillögur um að beita
dauðarefsingu gegn fíkniefnasöl-
um.
Þetta ár sem hann hefur verið
Qarri heimalandi sínu hefur verið
veraleg aukning í aðgerðum
vinstrisinnaðra skæraliðahópa
sem vitað er að fá vopn og pen-
inga frá kókaínmafíunni. „Eg hef
alltaf borið virðingu fyrir ung-
mennum sem grípa til vopna
vegna hugsjóna sinna og vilja
koma á breytingum f þjóðfélagi
sem þau telja óréttlátt,“ sagði
Parejo. „Ég ber virðingu fyrir
þeim þótt ég sé algjörlega andvíg-
ur þeim aðferðum er þeir beita.
Það sem ég fæ ekki skilið er
hvemig þeir geta gengið í banda-
lag með einstaklingum sem era
mótfallnir hugsjónum þeirra."
Höfundur er blaðamaður hjá
brezka blaðinu The Observer.
Kókainframleiðsla Suður-Ameríu er gífurleg og fer mestmegnið
tíl Bandaríkjanna. í fyrra stöðvaði bandariska tollgæslan þessa
2,095 tonna kókaínsendingu i Miami og var verðmætí hennar á
götunni talið vera um 46 milijónir Bandaríkjadala. Þó nær toll-
gæslan ekki nema broti þess kókaíns, sem er í umferð, svo ljóst
er að um stóreflis atvinnuveg og arðbæran er að ræða.
Greinarhöfundur er blaðamaður The Observer.