Morgunblaðið - 10.11.1987, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 10. NÓVEMBER 1987
37
þjóð
r
andi. Innan embættismannakerfís
Svíþjóðar er enginn lengur fylgjandi
samþykktinni frá 1972. Hún var
mikil mistök sem eru orðin þjóðinni
dýr., Árið 1984 fékk flotinn eins
milljarðs skr. aukafjárveitingu sem
bæta átti fyrir gamlar syndir.
En slíkt tekur tíma. Það tók líka
sinn tíma að fá þessa fjárveitingu
í gegn. Enn sem komið er hefur
lítið borið á ákveðni og röggsemi.
Það að stjómvöld vilja ekki lýsa
þjóðemi kafbátanna yfír opinber-
lega þarf ekki að eiga sér jafn
alvarlegar ástæður og Leitenberg
heldur fram. Til að gefa út yfírlýs-
ingu þarf stjómin óvéfengjanlegar
sannanir. Meðan ekki tekst að
þvinga kafbát upp á yfírborð sjáv-
ar, sökkva honum eða ljósmynda
hann í þekktu umhverfí getur ein-
ungis leyniþjónustan sannað þjóð-
emið. Slíkum sönnunum hlutu að
fylgja tæknilegar upplýsingar um
getu þess sem þekkingarinnar afl-
ar, en það getur flotinn ekki sætt
sig við.
Það er einnig spuming hve lengi
þetta getur haldið áfram. Land-
helgisbrotin og yfírlýst óvissa
stjómvalda um hver að þeim standi
eyðileggja trúna á ríkisstjóminni
og landvömunum. Þetta heftir vald-
ið þeirri tilfínningu að ríkisstjómin
hafi eitthvað að fela. En einfaldasta
spumingin og jafnframt sú sem
erfíðast er að svara er þessi: Séu
kafbátamir ekki sovéskir, hvaðan
em þeir þá? Frá tunglinu?
Ef stjómin vill í alvöru forðast
að sökkva kafkbáti er eitt óljóst.
Það er rétt að skylda hersins er
fyrst og fremst sú að þvinga kaf-
bátana upp á yfírborðið. En þetta
eitt setur kafbátana í mikla hættu,
eins og Palme hafði sjálfur sagt.
Neiti kafbátur að yfírgefa bann-
svæðið er nauðsynlegt að gripa til
gagnráðstafana. Ákvörðun um þær
era teknar af flokksstjóra; á frið-
artímum er hér um lágt foringjastig
að ræða.
Væntanlega geta ábyrgir foringj-
ar ekki tekið þessa ákvörðun nema
á þann veg, að þeir fremji ekkert
afbrot ef þeir sökkva káfbáti. Eins
og málum er nú háttað í flotanum
er mjög ólíklegt að kafbátar séu
viljandi látnir sleppa.
„Við vitum að við eigum í stríði,"
segir yfírmaður strandhersins,
Claes Fomberg. „Við vitum að þeir
kafbátar sem við leitum geta varist
og að þeir gera það ef í nauðir rek-
ur.“ (Flotinn gefur ekki lengur upp
nöfn áhafnanna sem starfa við kaf-
bátaleit til að koma í veg fyrir
hræðslu fjölskyldna þeirra.)
Ekki einungis skipanir, heldur
einnig aðstæður hafa áhrif á fram-
kvæmdimar.
„En fyrr eða síðar mun
okkur heppnast það“
Það að enn hefur ekki tekist að
sökkva kafbáti eða þvinga hann upp
að yfirborði sjávar er eingöngu
vegna getuleysis hersins en ekki
vegna neins konar banns stjóm-
valda. Það er í sjálfu sér alveg nógu
slæmt fyrir trúverðugleika sænskr-
ar öryggismálastefnu.
Byijunaraðstaða flotans var verri
en Leitenberg virðist gera sér grein
fyrir. Það skorti ekki aðeins vopn,
heldur einnig þekkingu. Það var
fyrst eftir harmleikinn í Hársfjárd
að menn sáu að hér var við ný og
óþekkt vopn að eiga; smákafbáta,
báta sem notaðir era til að sökkva
skipum, kafara og móðurkafbáta
sem biðu utan landhelginnar. Einn-
ig nk. ökutæki sem ferðuðust um
hafsbotninn. Það var ekki fyrr en
þeir vissu hvers ætti að leita að
menn gátu farið að koma sér upp
njósnatækjum og vopnum og að-
ferðum sem við áttu. Það var
nauðsynlegt að byija frá granni.
Það hefur verið unnið gott starf.
Leitenberg minnist ekki einu orði á
rannsóknina á vegum Rannsókna-
stofnunar hafsins (FOA) sem hófust
fyrir hálfu öðru ári í samvinnu við
herforingjaráð flotans og vopna-
smiðju hersins. Skipulagningin
segir mikið, bæði um byijunarað-
stöðuna og um vilja yfírvalda til að
leysa vandann. Að verkefninu vinna
160 vísindamenn og það er það
stærsta á vegum hersins nú. Stjóm-
andi þess, Rolf Arremark segir.
Fyréta vandamálið er umhverfið.
Heilbrigð skynsemi leikmannsins
segir honum að það hljóti að vera
auðveldara að fínna kafbát í
þrengslum skeijagarðsins en í haf-
inu milli Noregs og íslands. En
þetta er alrangt. Grannsævið er
mjög erfítt umhverfí og af öllu erf-
iðu er skeijagarðurinn langverstur
viðureignar. Jámgrýtislögin í hafs-
botninum trafla segulsviðið. Hljóð-
merkin endurkastast frá grynning-
um og skeijum og einnig frá
yfírborðinu, en þar mætast ólíkar
gerðir vatns með mismunandi salt-
innihald og hitastig. Framkvæmdir
á landi hafa áhrif á titringsmælana,
og þannig má lengi telja.
i Hlustunar- og eftirlitstæki era
almennt ætluð til notkunar á stór-
um hafsvæðum. Hingað til hefur
lítill áhugi verið á eftirliti á grann-
svæði nema í Svíþjóð. Það er heldur
ekki mikla þekkingu að fínna í öðr-
um löndum. Að mörgu leyti er það
brautryðjendastarf að rannsaka
Eystrasaltið. Því betur sem hafíð
er kannað, því betra verður að fram-
leiða ný tæki og vinna úr upplýsing-
um frá þeim.
Hinn hluti verkefnisins er að
fínna upp nákvæm mælitæki.
Hlustunarbúnaður er yfírleitt mikil-
vægastur en í þessu tilfelli er ekki
hægt að reiða sig eingöngu á hljóð-
merki. Það þarf einnig að mæla
breytingar á segulsviði og sjávar-
hita. Segulsviðsbreytingar verða ef
málmhlutur fer gegnum sjóinn og
hitabreytingar verða þegar kaf-
bátur fer milli tveggja svæða og
skrúfan blandar saman heitum sjó
og köldum. Til dæmis era notaðir
sérstakir skjálftamælar, sem FOA
hefur framleitt til mælinga á kjam-
orkusprengingum. Það nýjasta er
leysigeislatækni.
Öll þessi tæki eiga sér takmörk.
Það er ekki hægt að búast við neinu
tæknilegu kraftaverki en allar end-
urbætur era spor í áttina, hve stórt,
er erfítt að segja til um. Þvi er
ómögulegt að fara að óskum stjóm-
málamanna og segja nákvæmlega
fyrir um hvenær fullnægjandi vam-
arkerfi verður sett upp.
Eins og nú er háttað, er ekki
búist við miklu af aðskildum vamar-
kerfum, heldur samtengingu þeirra,
svo hægt sé að vinna upplýsingar
frá þeim öllum samtímis í tölvu.
Það er einnig hluti verkefnisins
að framleiða ný vopn. Áhersla er
lögð á vopn til að granda skipum
og bátum.
Vísindamennimir era í tíma-
þröng. Árangur rannsóknanna er
tafarlaust notaður til að framleiða
ný tæki sem síðan era prófuð á
leitarsvæðinu.
Árangurinn má sjá á hegðun
óvinarins, ef nota má það orð. Hann
hefur verið varkárari. En það er
erfitt að segja hve mikill árangur
hefur nást til þessa.
„En fyrr eða síðar kemur röðin
að okkur, og þá mun ætlunarverk
okkar heppnast," segir Torbjöm
Hultmann, herforingi, sem jafn-
framt er yfirmaður þeirrar deildar
innan vopnasmiðja hersins sem sér
um neðansjávarvopn. Þann dag
mun stefna stjórnarinnar líka sanna
gildi sitt.
Hafa Svíar gefist upp?
í þau fímm ár sem liðin era frá
atburðunum í Hársfjárd hefur ekki
tekist að þvinga einn einasta kafbát
upp á yfirborðið. Fjölmiðlar hafa
tekið þetta óstinnt upp. Að hluta
má kenna getuleysi hersins um og
að öðram hluta fjárskorti.
Torbjöm Hultmann bendir á, að
jafnvel þótt rannsóknir flotans væra
fjármagnaðar og stundaðar af stór-
veldi væri samt ekki hægt að
ábyrgjast árangurinn. Svo erfitt er
þetta verkefni. Hultmann segir að
þó ekki hafí enn tekist að festa
hendur á kafbáti sé það ekki vegna
þess að verkefnið hafí mistekist.
Hins vegar væra það mistök að
nota ekki hvert tækifæri til tilrauna
og ef ekki væra allar mögulegar
leiðir nýttar til fjáröflunar.
Flest bendir til að enn sé langt
í land. Það er mjög eðlilegt. Málið
snýst um það að lítil þjóð, sem
reyndar býr yfir mikilli tækniþekk-
ingu, þarf að ná valdi á vissum
aðstæðum, sem stafa af tæknileg-
um stórárangri hjá stórveldi.
Höfundur er fyrrum forstjóri
sænsku utanrlkismálastofnunar-
innnr. Hsnn skrif&r nú fnsts tiÁlks
iýmis blöð á Norðurlöndum.
leita að ókunnum kafbátum inni í Karlskrona.
Morgunblaðið/Ólafur Bemódusson
Hópurinn sem synti 110 kílómetra í maraþonsundi. Inga Matthías-
dóttir sundkennari er fyrir miðju í fremri röð.
Skagaströnd:
Maraþonsund
krakkanna í
grunnskólanum
Skagaströnd.
KRAKKARNIR í 8. og 9. bekk
grunnskólans á Skagaströnd
lögðu að baki 110 km { mara-
þonsundi um næst síðustu helgi.
Höfðu krakkarnir tekið sig
saman og safnað áheitum
vegna þessa sunds.
Krakkamir, sem eru 16, syntu
saman tveir og tveir í 10 mínútur
í einu og reyndu að komast sem
lengst á þeim tímá. Að hverri 10
mínútna töm fengu þeir síðan
hvíld í rúman klukkutíma þar til
kom að þeim á ný. Fólk úr for-
eldra- og kennarafélaginu skiptist
á um að vaka með krökkunum
og telja ferðimar sem syntar voru.
Alls syntu krakkamir 110 km eða
8.800 ferðir í lauginni, sem er
ekki nema 12,5 m löng útilaug.
Krakkamir höfðu safnað áheit-
um eins og áður sagði, þar sem
algengast var að fólk lofaði einum
eyri á hvem metra sem syntur
yrði. Sumir lofuðu þó hærri upp-
hæð eða allt upp í 10 aura á
metrann. Söfnuðust með þessu
móti um 150 þúsund krónur en
þessa peninga ætla krakkamir að
nota til að kaupa keppnisbúninga
fyrir skólann.
Nokkur fyrirtæki studdu líka
þetta framtak krakkanna, t.d. gaf
Kaupfélag Húnvetninga Blöndu-
ávaxtadrykk, súkkulaði og súpur
I
Krakkamir, sem eru 16, syntu
saman tveir og tveir í 10 mínútur
í einu og reyndu að komast sem
lengst á þeim tíma.
til hressingar fyrir sundgarpana
meðan á sundinu stóð.
Að sundinu loknu voru krakk-
amir ánægðir en þreyttir og sögðu
að erfíðast hefði verið að synda á
tímanum kl. 3 til 6 aðfaranótt
laugardagsins.
- ÓB