Morgunblaðið - 22.11.1987, Blaðsíða 4

4 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. NÓVEMBER 1987
Um þessar mundir halda
Sovétmenn hátíðlegt
sjötugsafmæli byltingarinnar
og á sama tíma heldur
ekkjufrú Skipwith upp á
áttræðisafmælið sitt á hinum
afskekkta stað, Bodmin Moor
á Cornwall-skaga á Englandi.
Hún er ein af fáum
Vesturlandabúum, sem voru í
Rússlandi þegar byltingin var
gerð, og raunar má með sanni
segja að hún hafí verið ein af
þeim sem byltingin snerist um.
Hún er ijóðleit og sterkbyggð;
mögnuð og skemmtileg
persóna. Erfítt er að gera sér
í hugarlund meiri andstæður
en það umhverfí sem hún
fæddist í og þær aðstæður sem
hún býr nú við í koti sínu.
Nýlega lét ríkisstjóri einn
bandarískur svo um mælt að
George Bush varaforseti væri
fæddur með silfurskeiðina svo
Sofka Skipwith (fædd Soffía Dogúrúkí prinsessa). Hún man eftir atburðunum 1917 og angan af víni.
.allaði mig „litla bolsévikkann"."
í Englandi seldi amman perlu-
bandið sitt (en samt færði hún sig
aldrei sjálf í sokka og skó svo lengi
sem hún lifði) og Sofka var send í
Queens-skólann í Harley-stræti.
Foreldrar hennar komu til Vestur-
Evrópu. Faðir hennar átti hús í
Rómaborg. Þegar Sofka var 14 ára
kynntist hún rússneskum strák sem
vann í enska bókasafninu við Piazza
di Spagna. „Ég var að lesa ein-
hvem þvætting eftir Zane Grey, en
strákurinn tók fyrir það og lét mig
fá bók sem var um rússnesku bylt-
inguna og hét „Blindur". Hún varð
til þess að opna augu mín.“ Seinna,
þegar hún var orðin 21 árs, varð
hún einkaritari hertogaynjunnr í
Hamilton sem var vinkona móður
hennar. Hertogaynjan átti soninn
Douglas (sem síðar varð sá Hamilt-
on-hertogi sem Rudolf Hess fór að
hitta) og þegar hann bauð sig fram
fyrir sameiningarsinna í Glasgow
árið 1929, og tapaði, hjálpaði Sofka
honum í kosningabaráttunni. Fá-
tæktin sem hún komst þá í snert-
ingu við gekk fram af henni. „Þegar
maður hefur horft upp á atvinnu-
leysingja á götunni og lífskjör
þeirra, þá heldur maður ekki áfram
að vera sameiningarsinni," segir
hún.
Hún var í þýzkum fangabúðum
i seinni heimsstyijöldinni og þar var
það sem hún gekk í kommúnista-
flokkinn. Þá var hún tvígift og
tvískilin. Fyrri maðurinn var bláfá-
tækur Rússi, af serbneskri kónga-
ætt, en sá seinni var Grey Skipwith,
sonur Sir Grey Humberston d’Esto-
ville Skipwith 11. barónett, en þau
skildu með vinsemd árið 1937. Fyr-
ir tilstilli hjálparstofnunar hafði hún
einnig verið einkaritari og hjálpar-
hella hjá Laurence Olivier fyrir
stríð.
Árið 1940 brá hún sér, að því
er hún ætlaði, í stutta ferð til París-
ar, en þar hremmdu nazistar hana
og sendu hana til Vittel. Skipwith
var í brezka flughemum og féll. í
fangabúðunum gat hún ekki betur
séð en kommúnistar væru þeir einu
kyrfílega í kokinu að kúbein
þyrfti til að ná henni út úr
honum. Það þurfti heila
byltingu til að ná skeiðinni út
úr ekkjufrú Skipwith.
KONGABARN
BYLIINGARENNAR
eftir
Michael Davie
Eg var tíu ára þeg-
arbyltingin hófst
í Pétursborg,"
segir hún í við-
tali við „The
Observer“. Ég
man að þegar
hitna tók í kolun-
um hnipruðum við okkur saman upp
að granítmúmum á brúnni yfír
Nevu, mín kæra ungfrú King og
ég, þar sem kúlumar hvinu yfír
höfðum okkar.“
Á þessum tíma var eklqufrúin
eitt tignasta bam í Rússlandi og
ungfrú King var ensk fóstra sem
sá um uppeldi hennar. Júsúpoff
prins, sá sem skaut Raspútín, var
tíður gestur í bamaherberginu. Hún
var prinse8sa og hét á þessum tíma
Soffía Dolgorúkí, komin af fursta-
ætt sem öldum saman hafði verið
nátengd keisarahirðinni. Einn for-
feðranna, Júrí Dolgorúkí, er talinn
vera „faðir Moskvu", en nýlega var
haldið hátíðlegt 840 ára afmæli
borgarinnar með skrúðgöngu og þvi
að slá upp balli á Rauða torginu.
„Móðir Júrís var dóttir Haralds
Englakonungs, sem ríkti árið 1066,
en bróðir hans var lávarður eða
eitthvað af því tagi í Blisland (í
þorpinu þar sem Soffía Skipwith á
heima). Þannig að ég er komin
beint af Haraldi konungi!"
Christopher Andrew, doktor og
umsjónarmaður sjónvarpsþáttar,
sem sýndur var í Bretlandi um dag-
inn og ijallar um goðsagnir er
myndazt hafa um byltinguna, held-
ur því fram að eitt sé það sem
rússneskir sagnfræðingar megi
ekki heyra nefnt, jafíivel ekki á
tímum glasnost, sé fylleríið í
vínkjallara Vetrarhallarinnar í Pót-
ursborg eftir áhlaupið sem var
hámark byltingaraðgerðanna.
Soffía Skipwith minnist þess að
áður en svo var komið hafði verið
gerð árás á aðsetur móðurfíölskyldu
hennar, Bóbrinski-höll, og hún man
eftir að hafa heyrt skothvellina og
„Marseilles" sunginn. Hún man líka
eftir blóðslettum í si\jónum og höf-
ugan ilm af rauðu víni og flöskunum
sem lágu eins og hráviði í hallar-
garðinum að morgni. „Það var ekki
síður vínkjallarinn sem þeir voru
að ráðast á en sjálf höllin."
Þegar spennan jókst tók ekkju-
drottning keisara allra Rússa sig
upp og hélt suður á bóginn. „Amma
mín var yfírhirðfrú þjá henni og
þar að auki náin vinkona hennar,
þannig að við fórum líka.“ Lífið á
höfðingjasetrunum við ströndina á
Krímskaga gekk sinn vanagang í
fyrstu og þar lékum við tennis og
fórum á hestbak. En smám saman
nálgaðist byltingin. Rauði herinn
kom og fór, og slíkt hið isama gerðu
Þjóðveijar. „Sovétin" voru stofnuð.
Dag nokkum bar uvo við að ung-
frú King virtist gengin af göflunum.
Hún stóð gargandi á r.völunum og ,
baðaði út Öllum öngum. Hún hafði
komið auga á brezkan fána, brezkt
flotalið var komið til að bjarga
ekkjudrottningunni. Og amman og
ungfrú King og Soffía prinsessa
fóm með henni. Því var það að
þegar Soffía Skipwith kom til Eng-
lands með brezku herskipi að fyrsta
manneskjan sem bauð hana vel-
komna í Portsmouth var Alexandra
drottning, systir keisaraekkjunnar,
og við komuna á Viktoríu-stöðina
í Lundúnum biðu George V., Mary
drottning og ungmennið sem þá var
prinsinn af Wales.
Og sjötíu ámm síðar er Soffía,
eða „Sofka", Skipwith styrktarmeð-
limur f Comwall-deild brezka
kommúnistaflokksins. Hvemig ætli
það hafí nú viljað til?
„Þeim fijókomum var sáð,“ segir
hún, „á Krím fyrir sjötíu ámm. Eg
var dálftið frábmgðin hinum kónga-
bömunum. Ég vingaðist við tvo
syni hÚBvarðarins og þeir vildu fá
skýringu á því af hveiju ég fengi
fræðslu hjá einkakennara á degi
hveijum þótt þeir væm greindari
en ég og hvemig stæði á því að
fjöiskylda mín ætti fleiri en einn
vagn en þeir ættu engan. Amma
Bem ynnu skipulega gegn Þjóðveij-
unum.
Dag einn var iiomið með 260
pólska gyðinga :iem höfðu fengið
suður-amerísk akilrfki og þannig
sloppið við gasklefana, en um þess-
ar mundir vom sögusagnir um
útrýmingarbúðir rétt að byija að
slæðast til Vittel. Sofka og félagat
hennar töldu fullvíst að skilríkin
væm einskis '/irði, en þó áleit hún
að einhver íhlutun að utan kæmi
til greina, þar sem Rauði krossinn
hafði þrátt fyrir allt aðgang að
búðum þessum sem reyndar voru j
landi þar sem fasistar fóm ekki
með völd. Sofku tókst að krota
nöfn allra gyðinganna á fáein vindl-
ingabréf sem síðan var smyglað út
úr búðunum í lyfíahylki sem læknir-
inn f búðunum bjó til.
Henni lánaðist líka að smygla
út bréfum þar sem hún bað um
hjálp og eitt þeirra komst loks í
hendur rétts viðtakanda, Jocks
Balfour (sem síðar varð Sir John),
en á þessum tíma starfaði hann í
brezka sendiráðinu í Moskvu.
„Þau héldu að þau væra óhult
en þau enduðu í útrýmingarbúð-
um,“ segir hún.
A. N. Oppenheim, sem vinnur
að rannsóknum við London School
of Economics, hafði samband við
Sofku Skipwith fyrir þremur áram-
Við athugun á slqalasafni brezks
utanríkisráðuneytisins hafði hann