Morgunblaðið - 22.11.1987, Blaðsíða 8

8 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. NÓVEMBER 1987
í LEIT AÐ SKJÓLI
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Guðmundur L. Friðfinnsson:
MISLITT MANNLÍF. 103 bls.
Örn og Örlygur. 1986.
Unglinga- og fjölskyldusaga
stendur á titilsíðu þessarar bókar.
Það getur merkt að sagan sé ætluð
allri flölskyldunni til lestrar. En allt
eins má lfka skilja það svo að bókin
fjalli um unglinginn í fjölskyldunni:
bam og foreldri. Og þann skilning-
inn hyllist ég fremur til að leggja
í orðin. Þegar öllu er á botninn
hvolft eru þetta hreint engar bama-
bókmenntir. Þó aðalpersónan sé
drengur á bamsaldri og margur
bamaskapurinn sé framinn í sög-
unni hygg ég að það vaki ekki fyrir
höfundi að skemmta lesendum með
spennandi efni, síður en svo. Alvar-
an er þama með í dæminu; um það
er engum blöðum að fletta; málin
skoðuð frá sjónarhóli fullorðinna,
þeirra sem með forræði fara og
ábyrgð bera; og af sjálfu leiðir að
bókin mun þá einnig ætluð þeim til
lestrar.
Sagan segir frá einum einstakl-
ingi mest þó fleiri komi við sögu.
En málefnið — sé það skoðað ofan
í kjölinn — snertir þó allt eins heild-
ina. Þetta er saga úr borgarsam-
félaginu og sem slík, að mínum
dómi, býsna dæmigerð.
Drengurinn, aðalsöguhetjan, er í
vanda staddur. Og vandi hans fer
vaxandi eftir því sem á söguna
líður. Sjálfur á hann þó hreint enga
sök á því hvemig komið er. Því
veldur rás atburða sem hann getur
ekki haft nein áhrif á, hversu feg-
inn sem hann vildi, og þá fyrst og
fremst skilnaður foreldra og þar
með föðurmissir ásamt röskun
ýmiss konar sem þess háttar til-
stand hlýtur að hafa í för með sér.
Samband móður við aðra karlmenn,
eftir að faðirinn er horfinn að heim-
an, bætir ekki úr skák. Afleiðingin
verður sú að drengurinn fjarlægist
móður sína og einangrast meir og
meir; leitar þá í hópi félaga þess
skjóls sem hann áður naut hjá föð-
ur og móður sameiginlega, en
finnur sig hafa glatað eftir að föður
nýtur ekki lengur við og móðirin
verður ein að bera þá byrði að sjá
fyrir þessu afkvæmi sínu. En ör-
yggi það, sem félagamir veita,
reynist bæði fallvalt og varhuga-
vert.
Þegar svo sýnt þykir að móðirin
geti hvorki veitt drengnum þá vemd
né aðhald sem hann þarfnast er
gripið til gamals ráðs; að senda
drenginn í sveit. Að sönnu lendir
hann þar hjá góðu fólki sem sýnist
uppfylla flestöll skilyrði til að axla
þá ábyrgð sem því er á herðar lögð
með því að senda því slíkan hrakn-
ingsmann til uppihalds og umönn-
unar. En hjálpin kemur of seint.
Drengurinn er þá orðinn hijáðari
og tortryggnari en svo að hann
megi þýðast annað fólk, allt eins
þótt honum sé sýnd bæði nærgætni
og alúð. Hann stiýkur. En hvar
getur hann leitað afdreps í viðsjál-
um heimi? Strok hans hlýtur í raun
að verða ferð án fyrirheits. Einn í
framandi umhverfi er hann ráðvillt-
ari en nokkm sinni fyrr. En einmitt
þá — ótruflaður í skauti náttúmnn-
ar — fínnur hann skjól það sem
hann hefur þráð og þarfiiast, en
hvergi fundið annars staðar. Hann
hefur fundið sjálfan sig. Hann er
einn með víðáttunni, einn með sjálf-
um sér; sögulok.
Naumast leikur vafi á hvers
vegna höfundur tekur sér hér fyrir
hendur að segja sögu borgarbams;
höfuðstaðarbams: Vandi drengins
er einmitt af því taginu sem skap-
ast í fjölmenni, þéttbýlisvandamál.
Drengurinn verður útlagi mitt í allri
velferðinni og samhjálpinni. Sveita-
Guðmundur L. Friðfinnsson
samfélagið gamla (sem líka átti
sínar dökku hliðar) leysti sjálfkrafa
mál af þessu tagi. Með vinnunni,
stritinu, var hverri stund ráðstafað
eftir að bam komst á legg. Því
gafst ekki tóm, bókstaflega talað,
til að gera neitt af sér. í borginni
lendir bamið í reiðileysi á þeirri
stund sem foreldra, föður eða móð-
ur eða hvorra tveggja, nýtur ekki
lengur við. Kerfið getur að vísu
»ráðstafað« bami þegar í algert
óefni er komið. En það leysir ekki
tilfinningavandann. Bemskan og
æskan, sem annars getur verið og
á að vera bæði tilbreytingarík og
þroskavænleg, verður þá samfellt,
óþolandi tómarúm sem gerir bamið,
unglinginn, að utangarðsmanni, ef
til vill fyrir lífstíð! Og þá kemur það
svo sem af sjálfu sér að bamið
hreppir félagskap sinna líka, þeirra
sem eins er ástatt fyrir. Það er ekki
í annað hús að venda. Og þá er líka
komið upp hið margumtalaða ungl-
ingavandamál sem sérfræðingar
taka sér að því skapi oft í munn
sem þeim gengur báglegar að leysa
það.
Þó skoðunum sé ekki haldið á
loft í Mislitu mannlífí sýnist mér
mega lesa út úr sögunni að höfund-
ur líti svo á að hveijum og einum
sé hentast að leysa sín mál sjálfur,
hvemig svo sem til þeirra er stofn-
að. Þessi saga ber því með sér, ef
ég skil rétt, andblæ þeirrar ný-
einstaklingshyggju sem farið hefur
vaxandi á undanfömum ámm eftir
að heimurinn komst að raun um
að velferð og félagshyggja leystu
ekki sjálfkrafa öll vandamál.
Ekki er þetta besta saga Guð-
mundar L. Friðfinnssonar. En hann
hefur vandað til verksins. Og tekið
mannlega á málum eins og hans
var von og vísa. Auk þess að vera
bóndi og rithöfundur rak Guðmund-
ur lengi heimili fyrir þéttbýlisböm
þannig að hann veit hvað hann er
að segja.
ARISTON
Helluborð og
bökunarofnar
:p v p T';») r> »
Helluborð, verö frá kr. 9.170,-
Bökunarofnra, verð frá kr. 20.925,-
Hverfisgötu 37 Vikurbraut 13
ReyVjavík Keflavik
Símar: 21490, Sími2121
21846
Ævimiiiningar Péturs Ólafs-
sonar bónda á Hranastöðum
Bókmenntlr
Sigurður Haukur Guðjónsson
Hversu hollt er okkur ekki að
vera minnt á það annað veifíð, hve
hlýr og bjartur hann er dagurinn
er við lifum, ólíkur öllu því er fyrri
kynslóðir þessa lands máttu þola. í
gullahrúgunni sitjum við og rífumst
eins og kenjakrakkar um hver eigi
nú mest, hveijum beri arðurinn af
gjöfum landsins, arðurinn sem við
torgum þó ekki lengur, keymm því
á raslahauga og það í sveltandi
heimi. Það er ekki nema rétt rúmur
mannsaldur síðan dagur var allur
BILASTILLING BIRGIS, S: 79799
SMIÐJUVEGI 62, KÓPAVOGI
Allar almennar viðgerðir og þjónusta
Vélastillingar, verð frá kr. 2821
Hjólastillingar, verð frá kr. 1878
Ljósastillingar, verð kr. 375
Vetrarskoðanir, verð frá kr. 4482
10 þús. skoðanir, verð frá kr. 5000
Vönduð vinna. Kreditkortaþjónusta.
Viðurkenndur þjónustuaðili Toyota.
TOYOTA
ÞJONUSTA
annar. Einstæð móðir með tvo
drengi á höndum varð að fara bæ
af bæ í vinnumennsku, til þess að
sjá þeim fyrir mat og húsaskjóli,
varð meira að segja að halda skját-
ur sjálf og fela bami að reyta saman
í bithaga vetrarfóðrið. í íjárhúskof-
um lágu vergangsmenn um nætur
og betluðu mat hjá góðhjarta fólki
á daginn. Þá var leið miili sjúklings
og lyfsala stundum svo löng, að úr
Eyjafirði til Húsavíkur varð að fara
fótgangandi í kolaófærð, yfir óbrú-
uð fljót og eftir slóðum einum. Þá
var ekki sími til þess að hringja i
lækni og stundum var álagið á þeim
slíkt, að eftir þrotlausa baráttu all-
an daginn í sjúkraskýli, þurftu þeir
í svefti- og hvíldarstundum að
leggja í langferðir til sjúklings inn
f sveit eða afdal og komu þá líka
oft of seint. Við kvörtum yfir vegum
okkar, er þeir óvægið hrista til bif-
reiðar, en hvað máttu þeir segja er
hvoragt áttu, bíl eða veg. Okkur
þykir langt í búð að fara þurfi fyr-
ir næsta götuhom en hvað um þá
sem þurftu dagleiðir í næstu verzl-
un? Við kvörtum undan miklu
vinnuálagi en hvað hefðu þeir mátt
hrópa sem stóðu við slátt eða fiski-
drátt meðan þeir gátu staðið og það
fyrir mat aðeins? Þessar spumingar
og margar fleiri vöknuðu mér í
huga við lestur æviminninga Pét-
urs. Hann var ekki fæddur með
silfurskeið í munni, og lífíð fór ekki
mjúkum höndum um hann. Kom-
ungur missti hann föður sinn, hélt
með móður og bróður í skjól góðra
manna. En mótlætið varð ekki til
þess að beygja þennan gáfaða
dreng heldur herða hann og stæla,
þar til Eyfírðingar fundu í honum
góðhjarta öðling, sem þeir vildu
gjaman leita til ráða og hlýða hans
niðurstöðu. Já, það var varla sú
virðingarstaða til sem þeir kusu
hann ekki f.
Pétur bóndi á Hranastöðum varð
einn þessara máttarstólpa alda-
mótakynslóðarinnar sem bára
ísland út í sólskinið. Af eldlegum
áhuga gekk hann til félagsmála-
starfa, sem öll miðuðu að því að
leysa úr læðingi þau öfl, er ein
geta brotið vanans hlekki, samtaka-
mátt fólksins sjálfs, löngunina til
þess að ganga út úr skugganum,
út í sólskinið og leita þar að efnivið
í betri dag. Hann nefnir marga
kappa sem vora með honum í för
og bókin hlýtur því að vera þeim,
er sögu byggðar og lands unna,
gullnáma. Það er kostur hennar og
styrkur. Þá stóðu menn og féllu
með orðum sínum. Stjómmál vora
annað og meir en leikni í að blekkja
fólk undir klafa sérhagsmunahópa.
Þau vora barátta þjóðar til þeirrar
hagsældar er umlykur okkur nú.
Hversu stórt og mikið er ekki það
fjöregg sem aldamótakynslóðin
rétti okkur í hendur? En öll egg era
Pétur Ólafsson
brothætt, því skulum við aldrei
gleyma.
Leitt er að Pétur bóndi fann ekki
stundir til ritunar æviminninga
sinna fyrr en raun var á (1945 og
46) og sorglegt að sjá síðustu orð
hans, þar sem hann leggur frá sér
pennann því að hönd hans hlýðir
ekki hugsuninni lengur. Hversu
miklu misstum við ekki af? Og
hversu fjölbreyttari hefði þess bók
ekki orðið, ef honum hefði enst
heilsa til að draga til sögunnar
fleiri þræði. Þetta var aðeins byij-
un, drög, og það gerir söguna
einhæfari.
Mál bóndans er frábært, klið-
mjúkt og tært. Próförk er mjög vel
lesin og prentverk allt til mikils
sóma. Hafi útgefendur þökk fyrir
að bjarga frá gleymsku miklum
fróðleik.
li

Teppaverslun
Fridrik Bertelsen hf.f
Síðumúla 23, gengið inn frá Selmúla, s. 686266.