Morgunblaðið - 05.01.1988, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 5. JANÚAR 1988
Svíþjóð:
Deilur um vistun alnæmis-
sjúklinga í lokuðu sjúkrahúsi
Sjúklingunum komið fyrir á eyju skammt frá Stokkhólmi
eftir Ron Laytner
í SVÍÞJÓÐ verða nú æ meiri
umræður um það, hvort setja
eigi alnæmissjúklinga, sem
taldir eru hættulegir umhverfi
sínu, inn á lokuð hæli. Beinist
athyglin einkum að eiturlyfja-
sjúklingum og vændiskonum.
Hefur ein kona þegar verið
sett í einangrun af þessum sök-
um. Þá eru uppi áform um að
setja á stofn lokað hæli á eyj-
unni Adelsö á vatninu Malaren
skammt frá Stokkhólmi, á
sveitasetri frá 16. öld sem nefn-
ist Stenby Gard.
„Þetta eru ekki fangabúðir,"
segir Anna-Lisa Jatko, sem er
einn helsti skipuleggjandi verk-
efnisins og upphafsmaður þess,
en hún er yfirmaður fíkniefna-
deildar Danderyd-sjúkrahússins í
Stokkhólmi. „Þetta eru sjúklingar
en ekki glæpamenn. Útrýmingar-
búðir voru notaðar til þess að
drepa fólk. Þetta fólk bíður reynd-
ar líka dauða síns, en það mun
falla fyrir banvænni veiru. Við eru
einungis að fylgja nýjum sænsk-
um lögum með því að einangra
smitbera. Við viljum bjarga
mannslífum."
Sjúklingamir munu búa í
einkaherbergjum í nýuppgerðu
sveitasetrinu. Fram til þessa var
hæli fýrir geðveik böm í húsinu.
Gert er ráð fyrir því að þeir,
sem vistaðir verða á hælinu, fái
ekki að snúa þaðan aftur. Skipu-
leggjendur og borgaryfírvöld í
Stokkhólmi, sem fjármagpia rekst-
urinn (í fyrstu verður 10 milljón-
um sænskra króna veitt til
hælisins a ári um 60 millj. ísl.
kr.), segja að fjölskyldur og vinir
vistmanna fái að heimsækja þá
en feija gengur á milli lands og
eyjar.
Svíar, sem vom í fylkingar-
bijósti kynlífsbyltingarinnar
svonefndu, á sjöunda áratugnum,
hafa ríkar áhyggjur af útbreiðslu
alnæmis. Samkvæmt skýrslu
framkvæmdanefndar Evrópu-
bandalagsins er fjöldi þekktra
alnæmistilfella í aðildarlöndunum
nú að nálgast 8.000 og er talið
að talan muni tvöfaldast á níu
mánaða fresti.
„Við emm að gera það, sem
verður að gerast," segir Jatko.
„Um það bil 1.750 Svíar em smit-
aðir af alnæmisveimnni og
tæplega 400 hafa þegar tekið
sóttina. Alnæmið kann að reynast
jafnhræðilegt og svarti dauði var
á miðöldum."
Ráðgert er að hælið hefiji starf-
semi sína í febrúar næstkomandi,
en þá verður fyrsta hópnum kom-
ið þar fyrir í reynsluskyni. í
honum verða 10 smitberar al-
næmis af báðum kynjum. Að sögn
þeirra, sem unnið hafa að undir-
búningi þessara mála, er nægt
rými fyrir fleiri byggingar á eyj-
unni, en hana og sveitasetrið á
Stokkhólmsborg.
Lögreglan hefur að undanfömu
handtekið vændiskonur og eitur-
lyflasjúklinga, sem deila með sér
sprautum, í helstu borgum
Svíþjóðar og er það gert sam-
kvæmt hinum nýju sóttvamarlög-
um landsins, sem samþykkt voru
1985. Þeim er ætlað að stemma
stigu við smitsjúkdómum og
spoma við alnæmi með því að
halda líklegum smitberum inni á
sjúkrastofnunum.
Samkvæmt sænskum lögum er
hægt að halda mönnum á sjúkra-
húsum eða hælum gegn vilja
sínum með dómsúrskurði, reynist
viðkomandi vera með alnæmis-
veiruna í blóði sínu og stunda
lauslæti. „Við verðum að halda
slíku fólki á Adelsö,“ segir Jatko.
„Venjulegir hommar og jafnvel
þeir sem eðlilegir teljast og haldn-
ir eru veirunni kunna að vera
settir í einangrun ef þeir eru laus-
látir í eðli sínu.“
„Við höfum sérlega hættulega
konu í einangrun í Huddings-
sjúkrahúsinu í Stokkhólmi," sagði
embættismaður, sem ekki vildi
láta nafns síns getið. „Við teljum
hana hættulega vegna óhemju í
kynlífí hennar og erum hræddir
um að hún muni halda áfram að
breiða út sjúkdóminn, verði henni
sleppt. Henni má ekki takast að
flýja, en við höfum ekki efni á
slíkum öryggisráðstöfunum vegna
aðeins eins smitbera. Þess vegna
þurfum við eyjarinnar með.“
íbúar Adelsö eru mótfallnir því
að eyjan verði notuð undir alnæm-
isnýlendu. „Við höfum áhyggjur
af bömum okkar, áhyggjur af
þeim sem tækist að flýja," segir
bamaskólakennarinn Meg Karl-
son. „Alnæmissjúklingur á flótta
yrði að fara fram hjá heimili mínu
til þess að komast að feijunni.
Nýlendan verður að algerlega
mannheld, en við munum alltaf
lifa í ótta.“
Annar íbúi Adelsö, Anders Lin-
gerson, bætti við: „Þeir munu
beita ofbeldi til þess að sleppa og
komast að eyjunni. Smitberamir
ættu að vera geymdir einhvers
staðar annars staðar, því Stenby
Gard er ekki nógu ömggur stað-
ur.“ Sagði Lingerson að í undir-
búningi væri að senda bænaskjal
til æðstu ráðamanna um að hælið
yrði ekki opnað þar á eyjunni.
Eyjarskeggjar em þó ekki einir
um að gagmýna áætlanir stjóm-
valda og á meginlandinu hafa
margir áhyggjur af skoðunum dr.
Litu Titling, sem er aðstoðarpró-
fessor við læknaháskólann í
Linköping sunnan við Stokkhólm.
„Eina leiðin til þess að halda
plágunni í skefjum er að fram-
kvæma skyldugt ónæmispróf á
allri þjóðinni," segir Titling. „Ég
myndi koma öllum þeim, sem
hafa jákvæða HlV-svömn, fyrir á
eyjunni í litlum samfélögum, svo
að þeir geti ekki smitað fleiri.
Hvað fjölskyldumar áhrærir,
myndi ég líka koma þeim fyrir á
eyjunni. Þær em að öilum líkind-
um líka smitaðar.
Sjúkdómar af völdum alnæmis
segja fyrst til sín í munni, hálsi
og vélinda. Þar sem ég er háls-,
nef- og eymalæknir, umgengst
ég mikið sýkt fólk og starfs-
bræður mínir, sem og tannlæknar,
em þeir, sem fyrstir uppgötva að
fólk er haldið alnæmi."
Hún varaði einnig við því að
læknavísindin gætu enn ekki
stemmt stigu við alnæmi. „Núver-
andi þekking á ónæmisaðgerðum
kemur ekki að neinu gagni, því
við getum einungis eflt vamar-
kerfi lfkamans, en á því þrífst
alnæmið." Hún sagði að upp-
götvun nýrra tegunda bólusetn-
inga gæti tekið meira en tíu ár.
„Það er engin önnur aðferð til
þess að beijast gegn alnæmi, við
höfum engan kost annan en að
öll ríki heims einangri smitberana.
Við höfum ekki nokkra hug-
mynd um hve margir hafa veiruna
í sér. Núverandi prófanir em held-
ur ekki nákvæmar. Smáræðissýk-
ing veldur ekki framleiðslu
mótefna í líkamanum, en eina leið-
in til þess að uppgötva alnæmi
er að leita að þeim. Prófanimar
verða þó bráðlega ábyggilegri og
niðurstöður þeirra kunna að vera
skelfilegar."
Titling sagði að vísindamenn
mættu ekki valda ótta almenn-
ings, en bætti við að þeir mættu
heldur ekki leyna staðreyndum.
„Ég er ekki þeirrar skoðunar að
alnæmi muni valda útdauða
mannkyns, en innan 40 ára mun
sjúkdómurinn verða gífurlega út-
breiddur og áhrifin eftir því. Hann
hefur verið til staðar í Afríku
undanfarin 25 ár með hræðilegum
afleiðingum. Við eigum eftir að
sjá hið sama í Evrópu og Afríku.
Mannkynið vill lifa af,“ sagði
hún einnig og lagði til að öll ríki
heims kæmu sér upp alnæmisný-
lendum. Sagði hún ljóst að eitt-
hvað yrði að gera, því annars yrði
afleiðingin sú að heilbrigt fólk
myndi safnast saman í samfélög-
um þar sem enginn væri haldinn
alnæmi, til þess að einangra sig
frá hinum smituðu umhverfis sig.
„Það þarf að framkvæma próf-
anir í stóru borgunum. Sænskir
borgarar, sem vita að þeir eru
ekki smitaðir, koma sjálfviljugir í
prófanir, en þeir sem eru líkast
til smitberar eru hræddir við að
fara í ónæmispróf.“
Sumir alnæmissérfræðingar í
Svíþjóð telja að tala smitbera þar
í landi kunni að vera allt að 6.000.
Frá nóvember 1986 og til október
1987 voru 243.000 Svíar mót-
efnamældir og reyndust 420 vera
haldnir alnæmi.
„Svíar hafa meira hugrekki en
aðrar þjóðir," segir Titling. „Við
getum hægt á útbreiðslu alnæmis
ef við viljum, en við erum mjög
fijálslynd í afstöðu okkar. Núver-
andi ríkisstjórn myndi ekki skylda
homma eða þá sem stunda laus-
læti, til þess að gangast undir
prófanir. Bæði læknar og stjóm-
völd á Vesturlöndum kenna svo
mikið í bijósti um alnæmissjúkl-
inga, að þeir gæta ekki hagsmuna
almennings. Það er allt of mikil
óskhyggja, sem umlykur alnæm-
isumræðuna, en eftir því sem
ástandið mun versna á næstu
árum mun almenningsálitið breyt-
ast.
Við verðum að framkvæma
skylduprófanir. Skoðanakannanir
sýna að 70% Svía vilja að skyldu-
prófanir séu framkvæmdar og nú
er stjórnin farin að heykjast á
fyrri afstöðu. Ég tel að Svíþjóð
verði fyrsta landið, þar sem öllum
verður gert að gangast undir próf-
anir — líklega snemma á næsta
ári.“
Linda Morseldt, sem er læknir
við Roslagpulls-sjúkrahúsið,
fremstu stofnun Svía á þessu
sviði, er formaður samtaka lækna
gegn alnæmi. „Enginn hinna 500
lækna í samtökunum myndi fall-
ast á að allir alnæmissjúklingar
yrðu einangraðir á eyju. Það er
von prófessorsins Litu Titling,
sem hefur alnæmi á heilanum, að
svo verði. Læknar vita að alnæmi
smitast ekki í daglegri umgengni,
en Titling er að vekja ótta almenn-
ings með hinum ákveðnu skoðun-
um sínum, sem við höfum
fyrirlitningu á. Fólkið, sem koma
á fyrir á Adelsö er harðsvírað og
hættulegt fólk, sem veit að það
er haldið alnæmi en heldur samt
áfram að smita fólk viljandi.
Hægt er að koma höndum yfir
fólk samkvæmt sóttvamarlögun-
um, en það er ekki hægt að halda
þeim lengi án réttarhalda. Sannað
hefur fyrir rétti að fólkið, sem á
að dveljast á Adelsö, hefur neitað
að nota smokka við kynlíf, þrátt
fyrir viðvaranir heilbrigðisyfir-
valda. Lagaheimildin hefur á hinn
bóginn ekki verið mikið notuð og
við getum ekki komið upp sérs-
takri kynlífslögreglu. Slíkt væri
ómögulegt og hið sama verður
upp á teningnum í öllum löndum
öðrum.
Lita Titling veldur miklu tjóni.
Vegna hennar hafa smitaðir
hommar verið hræddir við að leita
til okkar, til þess að gangast und-
ir mótefnamælingu. Hún er
altekin af alnæmishættunni og
málflutningur hennar hefur gert
iilt verra. Það er slæmt, því við
höfðum náð prýðilegum árangri
fram að því. Kynsjúkdómatíðni
meðal sænskra homma er orðin
nær engin, en hún var mjög mik-
il áður. Kynlífsbyltingunni í
Svíþjóð er lokið og henni lauk
fyrst á meðal homma. Það hefur
hægst um á kynferðissviðinu í
Svíþjóð og brátt verður sömu sögu
að segja alls staðar.
Það er nú í verkahring stjóm-
málamanna heimsins að safna
kjarki til þess að tala við fólk um
kynlíf, vara það við þessum far-
aldri og sannfæra það um að hafa
aðeins einn bólfélaga, sem má
treysta," segir Morseldt. „Annars
kunna verstu óttasemdir okkar
um Adelsö að rætast og breiðast
út til annarra landa.“
Höfundur er kanadískur blaða-
maður.
Séð yfir Stenby Gard á Adelsö.
Pressens Bild
Pressens Bild
Bóndinn Stefan Qviberg er einn þeirra íbúa Adelsö, sem ekki
vill að alnæmissjúklingar verði vistaðir þar á eynni.