Morgunblaðið - 16.01.1988, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. JANÚAR 1988
_____________ feteíM wM
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 420. þáttur
Þórunn Guðmundsdóttir í
Reykjavík skrifar mér svo:
„Hr. Gísli Jónsson!
Þú baðst menn að segja álit
sitt á kyni nokkurra orða [sjá
415. þátt]. Ég nota þau í sama
kyni og þú. Regnskúrir voru
ætíð hafðar í kvenkyni á Vest-
fjörðum, þar sem ég ólst upp.
Ég nenni ekki að segja, að ég
hafí vaxið úr grasi, eins og nú
virðist orðið fast orðalag. í þessu
sambandi dettur mér í hug syk-
ur sem ég vandist að hafa
hvorugkyns. Mér fellur samt
betur að hafa sykur í karlkyni.
í sambandi við föl er sögnin
að fölva. Oft var sagt: það hef-
ur fölvað á jörð. Ætli þessi sögn
hafí verið notuð víða um land?
Mengun er nú mjög rædd, sem
von er. Ekki kann ég við, þegar
talað er um hávaðamengun.
Mér skilst að mengun 'þýði að
eitthvað blandist öðru til skaða,
en það á ekki við um hávaða.
Ég vandist að talað væri um
ærandi hávaða, þegar úr hófí
keyrði.
Mér fellur ekki þegar sagt er
að eitthvað sé í formi einhvers,
sem maður heyrir oft, í stað
þess að nefna hlutina beint. Til
dæmis: Ég sá kött á götu, og
segi þá: Ég sá dýr í formi kattar
á götunni.
I útvarpi heyrist oft talað um
að beijast í bökkum. Ég hefí
vanist að segja að berast í
bökkum, en er ekki alveg viss
um, hvað það merki. Ég hefí oft
hugsað um hvemig standi á mar
í orðinu martröð, ekki getur það
tengst sjó?
Eg þakka skemmtilega þætti
þína.“
★
Ég þakka Þórunni Guð-
mundsdóttur þetta bréf og önnur
fyrri. Ætla ég að víkja lítillega
að sumu því sem hún minnist á.
Sögnin að fölva hefur áreið-
anlega ekki verið notuð víða um
land. Hún er svo fágæt, að ég
fínn hennar ekki stað í þeim
orðabókum sem mér eru tiltæk-
ar, ef frá er skilinn Blöndal. En
dæmið, sem þar er tekið, tengist
ekki veðurlagi, heldur er sótt í
-mannlífíð. Aðeins er gefínn
málshátturinn fölvar hel, þótt
frítt sé. Það er svo þýtt á
dönsku: „Selv Skönhed blegner
í Deden", = dauðinn gerir jafn-
vel hinn fríðasta líkama fölan.
Um orðtakið að beijast í
bökkum (fremur en berast)
endursegi ég hér kafla úr bók
próf. Halldórs Halldórssonar um
íslensk orðtök (I, bls. 37—38).
Orðtakið merkir að „bjargast
áfram með naumindum, eiga
örðugt, einkum ijárhagslega“.
Það getur einnig verið ópersónu-
legt, og er merking þess þá
stundum önnur: það berst í
bökkum með þeim = „það er
lítill munur á þeim, þeir eru sem
næst jafnir."
Talið er að orðtakið eigi rætur
sínar að rekja til veðurfars, sagt
hafi t.d. verið: veðrið berst í
bökkum = „veðurhorfur eru
tvísýnar." Væri þetta komið af
bakki í merkingunni skýja-
bakki, enda talað um tveggja
bakka veður, „þegar tveir ill-
viðrisbakkar eru á lofti, svo að
tvísýnt er, úr hvorri áttinni ill-
viðrið kemur“. [Sbr. heiti á
ljóðabók eftir Matthías Johann-
essen].
Halldóri þykir sögnin að beij-
ast [ekki berast] eðlileg í þessu
sambandi, sbr. nafnorðið barn-
ingur. Er nú skammt yfír í
annað orðtak, þegar í harð-
bakkann slær = þar sem
harðbakki merkir víst skýja-
bakka sem boði illviðri.
í Blöndalsorðabók er líkingin
í orðtakinu að beijast í bökkum
talin dregin af reiðmanni sem
rejmir að bijótast áfram með
hest sinn upp brattan árbakka.
Martröð held ég að sé ekki
dregið af mar = sjór. Til var
fyrirbæri nefnt mara. Það var
ekki gott, einhvers konar
skrímsli sem lagðist ofan á menn
eða tróð á þeim. Mara í þessari
merkingu á sér samsvarandi
heiti í flestum öðrum germönsk-
um málum sem töluð eru um
norðvestanverða Evrópu, og
jafnvel þó lengra sé leitað. Ég
’trúi því í bili að orðið sé skylt
sögninni að meija og hvorug-
kynsorðinu mar sem henni er
skyldast. Geta má þess að til var
heitið Mörn. Hún trúi ég væri
tröllkona, og mun hafa verið
allillt að þola átroðslu hennar
og hennar líka.
★
Ég læt mengunarmál bíða um
sinn, en þótt dæmið um dýrið í
formi kattar þyki kannski fjar-
stæðukennt, þá minnist ég þess
að hafa heyrt í fréttum sagt frá
rækjum í frosnu formi. Ekki
man ég lengur hvort búið var
að slátra þeim eða ekki!
Hlymrekur handan kvað:
Jón sá kvikindi koma frá Stað,
í kattarins formi var það.
En hann slengdi að sér tækjum
og slátraði rælgum
og hjó þær og hakkaði í spað.
Og enn kvað hann:
Það er rysjótt hjá Róhtaívú,
jafnvel reimt á þeim miklabæ nú.
En þó ýmislegt fymist,
á hann allt sem hann gimist
nema síðbæra, gráa sækú.
★
Ég vil gjama hnykkja á því
sem Víkveiji segir um „snjó-
storm" hér í blaðinu 8. þ.m.
Þetta orð er að vonum ekki til
í íslenskum orðabókum. Enska
orðið snowstorm er í stóru
ensk-íslensku orðabókinni þýtt:
kafaldsbylur, stórhrið. Mér er
síðara orðið tamt, en íslenska á
mörg orð um þetta fyrirbæri sem
nærri má geta. Fer eftir atvikum
hvort er hríð, bylur, öskubyl-
ur, blindbylur eða þá það sem
ensk-íslenska bókin hefur. En
„snjóstormur" er ekki á íslandi.
Ekki hef ég fyrr skrifað þessi
orð en hver fréttamaðurinn eftir
annan á Stöð tvö segir frá snjó-
stormi!
Brids
Arnór Ragnarsson
Bridsfélag Kópavogs
N.k. fímmtudag 21. jan. hefst
sveitakeppni félagsins. Keppnin
verður með nýstárlegum hætti.
, Spilin verða tölvugefín og allir spila
sömu spilin en jafnframt verður
keppnin reiknuð út sem Butler-tví-
menningur. Verðlaun verða með
hefðbundnum hætti vegna sveita-
keppninnar en auk þess verða veitt
verðlaun fyrir hæstu skor f tvímenn-
ingnum.
Þátttaka tilkynnist Trausta Finn-
bogasyni í síma 32414 og 45441
og Hermanni Lárussyni í síma
41507. Spilað er í Hamraborg 11
og hefst keppnin kl. 19.45. Síðast-
liðinn fímmtudag var spilaður
tvímenningur í tveimur riðlum, 12
og 14 para. Úrslit verða tilkynnt
síðar.
Bridsdeíld Barðstrend-
ingafélag’sins
Staðan í sveitakeppninni eftir tvö
kvöld — 4 umferðir — er þessi:
Pétur Sigurðsson 93
Valdimar Sveinsson 89
Ragnar Þorsteinsson 78
Sigurður Isaksson 65
Halldór Kristinsson 63
Þorsteinn Þorsteinsson 62
Spilað er í Ármúla 40.
Bridsdeild Rangæinga-
félagsins
Staðan í aðalsveitakeppni deild-
arinnar eftir tvær umferðir:
Ingólfur Jónsson 49
Þorsteinn Kristjánsson 41
Lilja Halldórsdóttir 39
Sigurlejfur Guðjónsson 38
Amór Ólafsson 33
Næsta umferð verður spiluð 20.
janúar í Armúla 40. ,
Bridsfélag
Hornafjarðar
Síðasta keppni nýliðins árs var
tvímenningur og urðu úrslit eftir-
farandi:
Baldur Kristjánsson —
Jón Sk. Ragnarsson 87
Gestur Halldórsson —
Sverrir Guðmundsson 85
Sigfínnur Gunnarsson —
Ragnar Bjömsson 84
Magnús Jónasson —
Jón G. Gunnarsson 83
Ragnar Snjólfsson —
Om Ragnarsson 77
Svava Gunrtarsdóttir —
ÁmiHannesson 70
Ámi Stefánsson —
Jón Sveinsson 63
Bragi Bjamason —
Þorsteinn Sigjónsson 50
Guðbrandur Jóhannsson —
Ingvar Þórðarson 49
Meðaltalið 72
Stjóm félagsins var að mestu
endurkjörin. Jón Skeggi gekk úr
stjóm og í hans stað var kosinn
Árni Hannesson. Stjóm skipa: Ámi,
Auður, Guðbrandur, Magnús,
Svava.
Sjöunda janúar hófst tvímenn-
ingur, tveggja kvölda og eftir fyrra
kvöldið var staða efstu para þessi:
Sigfínnur Gunnarsson —
BjörnGíslason 140
Ámi Hannesson —
Hlynur Garðarsson 125
Kolbeinn Þorgeirsson —
Jón Gunnarsson 120
Svava Gunnarsdóttir —
Auður Jónasdóttir 114
Gestur Halldórsson —
Sverrir Guðmundsson 107
Guðbrandur Jóhannsson —
Ingvar Þórðarson 107
Meðalskor 108
Aðalsveitakeppni félagsins hefst
21. janúar. Vinsamlega tilkynnið
þátttöku til Guðbrands Jóhannsson-
ar Nesjaskóla fyrir 19. janúar.
Frá hjónaklúbbnum
Þann 5. jan. hófst Barómetertví-
menningur hjá félaginu, 40 pör
mættu en keppnisstjóm er í höndum
Ólafs Lámssonar sem nýtur aðstoð-
ar Jakobs Kristinssonar við útreikn-
inginn, hæstu skor náðu eftirtaldir:
Hulda Hjálmarsdóttir —
Þórarinn Andrewsson 159
Sigríður Pálsdóttir —
EyvindurValdemarsson 125
Dóra Friðleifsdóttir —
Guðjón Ottósson 106
Margrét Guðmundsdóttir —
Ágúst Helgason 95
Erla Siguijónsdóttir —
Kristmundur Þorsteinsson 87
Ingibjörg Halldórsdóttir —
Sigvaldi Þorsteinsson 58
Dröfn Guðmundsdóttir —
Einar Sigurðsson 43
Fiskur og grænmeti í súpu.
Fiskur í súpu.
Fiskur í súpunni
HeimilisKorn
Bergljót Ingólfsdóttir
Fiskurinn okkar er óviðjafnan-
legur, það er eiginlega sama
hvemig hann er matreiddur. Það
er með góðu móti hægt að mæla
með fiski í súpu og þá er ekki átt
við fískisúpu af gömlu gerðinni
(t.d. eins og lúðusúpu), sem börn
voru ekki sérlega hrifín af, ef
minnið ekki svíkur. Það kemur
góður kraftur af venjulegri soðinni
ýsu og hentar vel í t.d. tómatsúp-
ur- og sósur.
Fiskur í súpu
V4 meðalstór Iaukur,
V2 tsk. smjör eða smjörlíki,
V2 hvítlauksrif,
3/i tsk. karrí,
V4 ds. (ca. 100 gr.) niðursoðnir
tómatar í legi,
2V2 dl fískkraftur (eða ten. og
vatn),
150 g ýsu- eða þorskflak, roð-
flett,
3 matsk. niðursoðin maískom.
Laukurinn biytjaður smátt og
mýktur í smjöri í potti (eða pönnu),
hvítlaukurinn kreistur og settur
út í smjörið. Tómatar og lögur
ásamt krafti sett út í og látið sjóða
við vægan straum í 10 mín. Tómat-
amir teknir í sundur og fiskurinn
skorinn í lítil stykki áður en hann
er settur saman við með maískorn-
unum. Potturinn tekinn af um leið
og suða kemur upp, látinn standa
í ca. 5 mín. eða þar til fiskurinn
er soðinn í gegn. Súpan bragðbætt
að smekk. Skammturinn er ætlað-
ur fyrir einn.
Fiskur og grænmeti
í súpu
1 gott fískstykki (ýsa eða þorsk-
ur, roðflett flak),
300 g grænmeti, t.d. blanda af
eggaldin, púrru, sellerí, papriku
og brokkoli.
1 tómatur,
1 tsk. salt,
V4 tsk. pipar,
IV2 dl vatn,
V2 tsk. grænmetiskraftur,
rifínn ostur ef vill.
Helmingi saltsins stráð yfír físk-
inn. Grænmetið skorið í hæfílega
bita, sett í víðan pott, fískurinn
lagður ofan á. Grænmetiskraftur
og vatn soðið saman og hellt yfír
físk og grænmeti, kryddað að
smekk. Látið sjóða þar til græn-
metið er snöggsoðið (ekki meyrt)
og fískurinn nær gegnumsoðinn.
Rifnum osti stráð yfír og potturinn
látinn standa þar til osturinn er
hálfbráðinn. Skammturinn er ætl-
aður fyrir einn.
Fiskur og rækjur í
súpu
IV4 1 fískikraftur,
1 púrra eða laukur,
1 matsk. smjör eða smjörlíki,
1 hvítlauksrif,
1 matsk. tómatþykkni,
örlítill cayenna-pipar,
400—500 g fískur,
rækjur.
Púrra eða laukur er brytjaður
smátt og mýktur í smjörinu, kreist-
ur hvítlaukur og tómatþykkni sett
út á og látið malla með örstutt,
cayenna-pipar stráð yfír og fiski-
kraftinum hellt á. Suðan látin
koma upp áður en fískinum (í
hæfílegum bitum) er bætt í, soðið
í nokkrar mínútur. Rækjumar sett-
ar út í um leið og borið er fram.
Ætlað fyrir flóra.