Morgunblaðið - 16.01.1988, Blaðsíða 51

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. JANÚAR 1988
51
Ur
tónlistarlífinu
Sigrún Davíðsdóttir
utanfararsjóði fyrir tónlistarfólk."
En þú spilaðir ekki aðeins i hljóm-
sveitinni, heldur léntir inn í strok-
kvartett?
„Það var sannarlega ekki á dag-
skránni, en Daniel Fradkin, ísraelsk-
ur fíðluleikari úr Jerúsalem-sinfóní-
unni, kynntist Japana, sem starfar í
Amnesty International í Japan, á
fyrstu dögunum úti. Þeim kom sam-
an um, að úr því hljómsveitin ætlaði
að spila fyrir Barnahjálpina, færi vel
á að gera eitthvað fyrir japönsk böm.
A einni klukkustund eða svo skipu-
lögðu þeir kvartetttónleika á sjúkra-
húsi nokkru í Tókýó, stærsta
bamaspítalanum í borginni. En þá
var enn eftir að ná saman í kvart-
ett. Ég hitti Daniel fyrir á æfíngu,
þegar hugmyndin var nýfædd og
hann sveif á mig með þessa hug-
mynd, sem mér leizt strax vel á. Eg
hafði hitt þama kanadískan víólu-
leikara, systur gamallar vinkonu
minnar, og stakk upp á henni. ísra-
elsmaðurinn hafði kynnzt brasilísk-
um sellóleikara og þá var kvartettinn
kominn. Þar með styttust hléin okk-
ar, því þau voru notuð til æfínga svo
og aðrar lausar stundir. Fyrsta æf-
ingin varð strax endaslepp, því þegar
við drógum okkur út í hom í hlénu,
var strax komið fólk í kring að fylgj-
ast með og japanska sjónvarpið vildi
vita allt um hvað stæði til, fylgdu
okkur svo eftir á sjúkrahúsið, tóku
allt upp, mér skilst að kvartettinn
hafí komið tvívegis í fréttimar.
Reyndar fylgdist sjónvarpið þama
með öllu starfí hijómsveitarinnar af
miklum áhuga. Franska sjónvarpið,
sem gerði heimildarmynd um starf
hljómsveitarinnar, gerði kvartettin-
um líka góð skil.
Á efnisskrána settum við svo Eine
kleine Nachtmusik Mozarts, hæga
þáttinn úr Ameríska kvartettinum
eftir Dvorák og þátt úr Haydn-
kvartett, sem heitir Reiter, reiðmað-
urinn og er lýsing á reið, verkin valin
með böm í huga. Þrátt fyrir alla
tónlistarskólana í Tókýó, tókst okkur
ekki að verða okkur úti um nema
raddskrá verkanna, ekki nótur fyrir
einstök hljóðfæri, svo það var ekkert
annað að gera en ljósrita og svo
sátum við fram á nótt við að klippa
og líma upp. Æfingamar gengu vel,
en vom oftast í styttra lagi...
Þó þetta framtak okkar væri utan
dagskrárinnar, tóku skipuleggjend-
umir það strax upp á arma sína.
Þegar við spiluðum, átti hljómsveitin
að vera í myndatöku, en því var
breytt. Bamadeildin var á þremur
hæðum, enginn sameiginlegur salur,
svo við spiluðum efnisskrána í gegn
á öllum hæðunum. Bömin hlustuðu
á, stillt og prúð, en sum þeirra vom
vissulega átakanlega á sig komin.
Þama var deild fyrir böm með
krabbamein og þar var dapurlegt um
að litast. En yfirlæknirinn, sem bauð
okkur í mat á eftir, sagði okkur að
fyrir miklar framfarir í læknavísind-
unum, ættu mörg bamanna aftur-
kvæmt út í hversdagslífíð. Eftir
tónleikana vomm við svo leyst út
með gjöfum."
Eftir svona mikla og góða sam-
vem hlýtur að vera dauflegt að
kveðjast?
„Vissulega var dapurlegt að sjá á
eftir þessari skemmtilegu vinnu og
góða hóp. Við fundum öll fyrir því.
En það var mikið talað um að á 10
ára afmæli hljómsveitarinnar 1995
kæmu allir, sem hefðu tekið þátt í
henni, saman í New York. Það er
óljóst hvað verður gert og hvemig,
en einhvern veginn lá þessi hugmynd
í loftinu. Það væri sannarlega gaman
að hittast aftur.
Andinn í hljómsveitinni var af-
bragðs góður. Það var verið að
gantast með, að eitthvað hlyti að
ganga á, þegar þama spiluðu ein-
göngu leiðandi hljóðfæraleikarar,
sem væm vg.nir að hafa síðasta orð-
ið í sínum hópi. Reyndin varð þó allt
önnur, kannski einmitt vegna þess
að þama höfðu allir skilning á hvem-
ig fólk ætti að haga sér í hóp. En
það dró ömgglega enginn af sér. Ég
hef aldrei áður spilað í hljómsveit,
þar sem strengimir vom beðnir að
spila heldur veikar, því þeir yfír-
gnæfðu blásarana!
Þegar við héðan hittum fólk úr
öllum heimshomum, þá rennur sann-
arlega upp fyrir manni, hvað okkur
er gjarnt að hugsa aðeins um næstu
nágránna okkar, þennan vestræna
heim. Ég kynntist þama fólki frá
Sri Lanka, Filippseyjum og Tyrkl-
andi, svo eitthvað sé nefnt. Það er
hollt að rifja þau kynni upp, þegar
er hlustað á kvartið og kveinið hér,
því á þessum stöðum em allar við-
miðanir lífsgæðanna allt aðrar.
Okkur hljómsveitarfólkinu vom lagð-
ir til ríflegir vasapeningar þama, sem
áttu að vera fyrir mat, en við fengum
alltaf mat á æfíngum, svignandi borð
af kræsingum, borinn fram af bros-
mildum, japönskum konum. Vestflr-
Evrópubúamir og Bandaríkjamenn-
imir notuðu þessa peninga því bara
sem eyðslufé, keyptu fyrir það, en
það fór ekki framhjá okkur, að ýms-
ir aðrir héldu peningunum saman og
fóm ömgglega með þá heim, sem
góða búbót. Fatnaður fólksins frá
ýmsum af þessum fátæku löndum
var líka annar sen sá sem við eigum
að venjast og sumir illa búnir hljóð-
fæmm. Þó þetta fólk lifí þokkalega
heima fyrir, þá býr það þó við það
ófrelsi að geta ekki ferðazt, því pen-
ingar þess em nánast verðlausir utan
heimalandanna, að ekki sé talað um
í heimsborgum eins og Tókýó. Þessi
kynni vom kannski einna lær-
dómsríkust...“
í haust komu út fjögur kennslu-
kver fyrir byrjendur á píanó eftir
Snorra Sigfús Birgisson, eins og
áður hefur verið sagt frá hér á tón-
listarsíðunni. Næstkomandi þriðju-
dag, 19. janúar, kl. 20.30 verður
Snorri Sigfús með námskeið fyrir
píanókennara í notkun kveranna.
Námskeiðið verður haldið í félags-
heimili tónlistarmanna á Vitastíg
3. Sannarlega ástæða til að hvetja
kennara að mæta og kynna sér
Ljósmynd/Makato Tanaka, Tokýó
Einar Jóhannesson og Svíinn Steffan Scheja á tónleikum í Japan
sl. haust.
hann. Þá var ákveðið að fara á fund
hans og reyna að fá afgerandi svör.
Það var eins gott, því þegar menn
hittust, kom í ljós að nokkurs mis-
skilnings gætti hjá Japönunum.
Takemitsu hélt sumsé að við ætluðum
honum og Seibu að leggja út allan
kostnað við að fá ókunnuga Norður-
landabúa til Japan að spila ókunnuga
tónlist, að fyrirtækið héldi átta tón-
leika á eigin kostnað. Þegar Takem-
itsu heyrði að Norðurlöndin legðu í
púkk til að greiða ferðakostnað og
annað, hýmaði yfír honum. En enn
liðu mánuðir, næstum ár og skammur
tími til stefnu. Þá bárust hraðboð um
að átta tónleikar væru alltof mikið,
ólíklegt að hægt, væri að fylla tón-
leikasal átta kvöld með þessu efni.
Betra að stefna að fjórum tónleikum,
en þeir mættu ekki vera langir. Jap-
anir víluðu ekki fyrir sér að sitja,
þegar þeir væru komnir á staðinn.
Þá þurfti að fara að snitta efnið
ti! og auðvitað var það ekki sársauka-
laust. Á endanum var nánast allt
mælt með skeiðklukku, svo skiptingin
íslenzk tónlist á menn-
ingarkynningunni í Japan
Píanókennaranámskeið
á vegnm Musica Nova
boðskapinn, því það gerist ekki á
hvetjum degi að hér komi út
íslenzkt tónlistarrit.
Musica Nova stendur fyrir fyrir-
lestrum í vetur. Síðast talaði
Þorsteinn Hauksson tónskáld og
kennari við Tónlistarskólann. Þetta
er hið mesta þjóðþrifastarf, því fyr-
irlestrar hér um tónlist eru alltof
sjaldan í boði. Sannarlega lofsvert
framtak...
Það gerist tíðrætt um Japan hér á
síðunni. í haust var haldin þar fírna
mikil kynning á norrænni menningu
og listum undir nafninu Scandinavia
Today, japanska nafnið látið liggja
milli hluta, framhald s samnefndrar
kynningar í Bandaríkjunum 1982.
Það hefur heyrst lítið af þessari
menningarveizlu hér, enda vorum við
ekki líkt eins dugleg að nýta okkur
tækifærið og bræðraþjóðir okkar. í
viðtali við Bergljótu Jónsdóttur, for-
stöðúmann íslenzkrar tónverkamið-
stöðvar, í haust var drepið á þessa
kynningu í framhjáhlaupi. Mál til
komið að greina nánar frá henni.
Strax eftir norrænu kynninguna í
Bandaríkjunum var farið að ræða
hugsanlegt framhald á þessu sam-
starfí. Af hveiju Japan? Þegar við
upphaf kynningarinnar í Banda-
ríkjunum sýndu ýmsar þjóðir áhuga
á þessu efni og þeir þar á meðal. Það
var snemma ákveðið að vinna að
kynningunni í fyllsta samstarfi við
Japani sjálfa, þótti það sýnt að lítið
þýddi að reyna að troða upp á þá
einhveiju, sem þeir hefðu engan
áhuga á eða forsendur til að taka
við. í upphafi var stefnt að því hér,
eins og á hinum Norðurlöndunum,
að tækifærið yrði gripið til að halda
uppi áróðri fyrir íslenzkar útflutn-
ingsvörur og innlenda framleiðslu.
Sú viðleitni gekk ekki og dagaði uppi,
en Svíar og Finnar sóttu þar hressi-
lega fram. Eins og kunnugt er var
haldin listsýning og hönnunarsýning
innan ramma kynningarinnar og opn-
aði foseti vor þá síðamefndu. Þama
var svo kvikmyndahátíð með norræn-
um myndum og síðast en ekki sízt
tónlistarhátíð. Einn af islenzku tón-
listarfulltrúunum var Þorkell Sigur-
bjömsson tónskáld og það er hann
sem gefur okkur innsýn hér á eftir
í það, sem þama fór fram og undir-
búning þess ...
„Það var japanskt stórfyrirtæki,
Seibu-fyrirtækið, sem sá um undir-
búning heima fýrir og tók á móti
norræna tónlistarfólkinu. Fyrirtækið
rekur vöruhús og bókaútgáfu, svo
eitthvað sé nefnt. Eins og fleiri stór-
fyrirtæki þama, þá lætur það sér
fátt mannlegt óviðkomandi, sinnir
menningarmálum, ekki síður en við-
skiptum. Það er virt japanskt tón-
skáld, Tom Takemitsu, sem sér um
tónleikahald á vegum Seibu, heldur
meðal annars tónlistarhátíð á vegum
þess á sumrin. Japanir hafa þann sið
að sýna hver öðmm lotningarmerki
með bugti og beygjum eftir því sem
við á og Takemitsu var greinilega
hátt skrifaður, því landar hans marg-
hneygðu sig fyrir honum, hvar sem
hann birtist. Verk hans hafa verið
flutt víða, líka hér. Hann hefur sa-
mið kvikmyndatónlist, samdi meðal
annars tónlistina við Ran, mynd Ku-
rosawa. En við komumst líka að því
að heima fyrir er hann ekki síður
þekktur sem ljóðskáld. Takemitsu var
því sjálfsagður tengiliður Japana og
norrænu undirbúningsaðilanna.
Japanska útvarpið bauð til einna
Ljósmynd/Makato Tanaka, Tokýó
Einar Jóhannesson spilar í ein-
leiksverki á tónleikum i Japan.
hljómsveitartónleika. Þeir vom
haldnir 1. nóv. og áttu að sendast til
Norðurlandanna um gervihnött. Auð-
vitað vom allir norrænu fulltrúamir,
sem sáu um tónlistarmálin, jafn áfj-
áðir í að gera hlut síns lands sem
beztan, en takmarkað hvað gæti
komizt að á einum tónleikum. Það
varð úr að stjórnandinn yrði frá einu
landinu, einleikari frá öðmm og þá
eitt tónskáld frá hveiju hinna þriggja.
Finnski stjómandinn Jukka Pekka
Saraste hefur stjórnað töluvert þama
fyrir austan og verið vel tekið, svo
hann var sjálfsagður sem stjómandi.
Sænski píanóleikarinn Staffan Scheja
er líka þekktur þama, hefur oft kom-
ið þama í tónleikaferðir, svo það varð
úr að hann yrði einleikari.
Japanir sjálfír vom með ákafar
óskir um að þama heyrðist Grieg og
Síbelíus og helzt þeir aftur, Danimir
þá ögn daufir að hróður Nielsens
þeirra skyldi ekki hafa náð austur
eftir...
Píanókonsert Griegs varð ofan á.
Hér vom góð ráð dýr, því öll okkar
tónskáld jafn lítið þekkt austur þar.
Það lá beint við að mæta með Choral-
is eftir Jón Nordal, bæði því verkið
er til á plötu og eins hægt að benda
á að verkið var fmmflutt í Was-
hington undir stjórn ekki ómerkari
manns en Rostrópóvitsj. Bæði verkið
og saga þess gekk alveg í Japanina,
því þeir gerðu öldungis engar athuga-
semdir við val okkar.
Upphaflega var talað um að haldn-
ir yrðu átta kammertónleikar með
norrænum ogjapönskum flytjendum.
Það vom sendir titlar út, lýsingar og
jafnvel nótur, en svo leið og beið og
engin komu viðbrögðin að austan,
líklega vegna þess hve þetta var allt
framandlegt. Vorið 1986, þegar að-
eins var um eitt og hálft ár til stefnu,
var Takemitsu á ferð um Norðurlönd,
því það var verið að flytja verk eftir
yrði bróðurleg. Hugmyndin var að
hópamir, sem spiluðu, flyttu bæði
tónlist frá sínu landi, en líka frá hin-
um. Frá hinum löndunum komu
hópar, en héðan var valinn einn, auð-
vitað af hagkvæmnisástæðum, og þá
þurfti að fínna einhvem, sem gat
bæði spilað einleik en líka með öðr-
um. Valið var gott, því Einar Jóhann-
esson klarínettuleikari var sendur.
Okkur hér kemur ekki á óvart að
hann stóð sig með mikilli prýði og
leysti sitt verk frábærlega vel af
hendi.
Einar kom fram á öllum tópleikun-
um Qómm, flutti verk eftir Áskel og
Jón, Karólínu og mig, auk þess sem
hann spilaði verk eftir Danann Her-
mann Koppel, Finnann Heininen,
Svíann Sandstrom og Norðmanninn
Sandstrom. Ymist sólóverk eða hann
spilaði með Scheja. Auk áðurnefnds
verks eftir Jón Nordal, var flutt þama
eitt verk eftir Karólínu Eiríksdóttur
og tvö verk eftir Atla Heimi Sveins-
son, sem var í Japan á norrænu
tónlistarhátíðinni.
Á undan tónleikunum flutti Take-
mitsu stutta kynningu á tónskáldun-
um og kallaði til sín viðstadda
höfunda, til að eiga við þá orða-
skipti. Aðsóknin var rífandi góð. í
anddyri tónleikasalarins var komið
fyrir heilmikilli sýningu til kynningar
á tónlist landanna. Þar vom ljós-
myndir, bæklingar, nótur og plötur
frá Norðurlöndunum. Það er gaman
að geta sagt frá því að íslenzka ef-
nið hvarf í fyrsta hléinu eins og dögg
fyrir sólu, kannski vegna þess að
okkar tónlist var framandlegust, sú
sem þeir þekktu minnst. Vísast hefð-
um við getað komið frá okkur
ókjömm af efni, ef það hefði bara
verið til. Það var áberandi áhugi á
að tala við okkur, þó tungumálaörð-
ugleikar væm til trafala.
Það þarf ekki að hafa mörg orð
um að við mættum ótrúlegri gest-
risni. Við vomm gestir Seibu og
bjuggum á hóteli í eigu fyrirtækisins.
Otrúlegt að við eigum nokkum
tímann eftir að kynnast öðmm eins
þægindum og þar. Tónleikasalurinn
var á fyrstu hæð hótelsins og æfinga-
herbergi fyrir tónlistarfólkið, svo það
fór enginn tlmi til spillis í ferðir og
hægt að einbeita sér að æfingum og
undirbúningi. Aðbúnaðurinn á hótel-
inu var ævintýri líkastur, svo eftir á
skildum við betur áhyggjur Takem-
itsu yfír því að taka við helmingi
stærri hópi og halda honum uppi við
þessi kjör...
Um eftirleikinn er ekki gott að
segja en sjálfsagt að nefna að tón-
verkamiðstöðin hefur fengið fyrir-
spumir þama að austan. Það má
nefna að frændþjóðimar vom öllu
duglegri við að kynna sína tónlist en
við. Finnar efndu til á milli tuttugu
og þijátíu tónleika, sendu fólk og
leigðu japanska hljómsveit til að flytja
finnsk verk, auk þess sem þeir aug-
lýstu duglega Finn- hitt og þetta.
Allar hinar þjóðimar gerðu eitthvað
þessu líkt... nema við ...“