Morgunblaðið - 23.04.1988, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. APRÍL 1988
Inga Bima Jónsdóttir skrifar frá Danmörku:
Mahab harata
Tiu tima leikhúsverk.
Samið hefur: Jean-Claude
Carriére.
Leikmynd: Chloé Obolensky.
Leikstjóri: Peter Brook.
Hetjukvæðið Mahabharata er
lengsta kvæði veraldar 220.000
verslínur, átta sinnum lengra en
Ódysseifs- og Ilionskviða tl samans.
Höfundurinn Vyasa var upp 400
árum fyrir Krists burð, en kvæðið
fjallar um atburði, sem ætlað er að
hafi gerst fyrir meira en 3000 árum.
Efnið er valdabaráttan á milli
tveggja bræðrahópa. þeir eru ann-
ars vegar fímm synir Pandusar
konungs, en hinn hópurinn er 100
synir hins blinda Dhitarashtra.
Bræðumir fimm flæmast í útlegð
vegna þess, að sá elsti, fmmburður-
inn Yudhishthira, er haldinn spila-
fíkn og tapar ríki sínu og öllum
eigum til sonanna 100. Eftir 13 ára
útlegð í skógum Norður-Indlands
leita synir Pandusar heim á ný og
styijöldin milli bræðrahópa hefst.
Því lýkur með ósigri 100-bræðra.
Yudhisthira verður á ný vitur og
góður konungur.
Þessi sígilda saga um valdabar-
áttu, bræðravíg og mannlega veik-
leika var upphaflega munnmæla-
saga, en hin andlega yfirstétt Ind-
lands, Brahmanamir, hagræddu
henni að eigin smekk og aðlöguðu
hana að eigin hugmyndaheimi. Þess
vegna er þessi kvæðabálkur ein als-
heijar alfræðibók um gamla ind-
verska menningu.
Þekktasti hluti kvæðisins heitir
Bhagavadgita. Holdtekja guðanna,
Krishna, tekur sér mannsmynd til
að geta stýrt stríðsvagni hins
frækna Pandussonar „Aijuna" í
baráttu hans við hina illu 100 bræð-
ur. Þetta er líkt og Óðinn gerði,
þegar hann dulbjó sig sem ökumað-
ur Haralds konung í Brávallaor-
ustunni, sem Saxo Grammaticus
segir frá. Sumir fræðimenn álíta,
að þetta sé sama goðsögnin og hin
ævafoma goðsögn Mahabharata,
sem er goðsögn í arískum sið fyrir
meira en 3000 árum.
Mahabharata er af mörgum talið
vera merkast indverskra bók-
mennta og Bhagavadgita má líkja
við Nýja testamentið.
Peter Brook er heimsþekktur
breskur leikstjóri. Hann blés nýju
lífí í „Théatre des Bouffes du Nord“
í París. Hann gagnrýndi leikhús
almennt fyrir að vera „drepandi" —
„hið drepandi leikhús", en það er
það leikhús, sem þrátt fyrir góða
leikara og texta er hundleiðinlegt,
stirðnað og án lifandi sambands við
eftirFriðrík
Eysteinsson
Eins og flestum er kunnugt er
nú til meðferðar í Alþingi frum-
varp til laga um virðisaukaskatt.
í athugasemdum við fmmvarpið
em taldir upp helstu kostir virðis-
aukaskattsins þegar hann er bor-
inn saman við söluskatt. Tveir af
þessum kostum eru sá eiginleiki
skattsins að mismuna ekki fram-
leiðslugreinum og bætt samkeppn-
isaðstaða íslenskra fyrirtækja
gagnvart erlendum samkeppnisað-
ilum.
Þegar frumvarpið er skoðað
virðist sem þessir tveir eiginleikar
fái að njóta sín. Ein atvinnugrein
virðist þó eiga að bera skarðan
hlut frá borði. Hér er um að ræða
veitinga- og gistihús. í frumvarp-
inu er gert ráð fyrir því að virðis-
aukaskattur verði lagður á leigu
áhorfenduma — tilverugrundvöll
sinn. Þessi gagnrýni, sem hófst í
maí 1968 leiddi af sér, að Peter
Brook fékk tækifæri í París til að
gera tilraunir með leikhús. Franska
ríkið léði honum yfírráð yfír gömlu
verksmiðjuhúsi í París, Brooks-
miðstöðinni. Margir menningarsjóð-
ir studdu þessa tilraunastöð. Form-
lega var svo „Hin Alþjóðlega Leik-
hústilraunastöð" stofnuð 1. nóv-
ember 1970. Meðal þeirra tilrauna,
sem stöðin hefur framkvæmt eru:
1) Hetjukvæðið Orghast eftir
enska skáldið Ted Hughes, flutt á
þar til gerðu nýju tungumáli (Org-
hast) í Persepolis 1971. 2) Þriggja
mánaða ferðalag í Landroverbif-
reiðum um Norður og Vestur-
Afríku. 3) Ferð um þver og endi-
löng Bandaríkin 1973. Þær leik-
hússýningar, sem tilraunastöðin
hefur staðið fyrir hafa vakið mikla
athygh hvarvetna og sumar hveijar
hlotið stór verðlaun. Mahabharata
er nýjasta sýningin, sem Peter
Brook og samverkafólk hans standa
að.
Peter Brook og franska skáldið
Carriére fóru til fransks sérfræð-
ings í sanskrít og næstu mánuðina
fór hann með þetta gífurlega hetju-
„Eins o g sagði í upp-
hafi þá er undirritaður
í megindráttum fylgj-
andi virðisaukaskatti
en eins og bent hefur
verið á eru ýmis atriði
frumvarpsins sem
skoða þarf nánar.“
hótel- og gistiherbergja. Ennfrem-
ur er gert ráð fyrir að fyrirtæki
geti ekki dregið innskatt af risnu
og gistingu frá útskatti sínum.
En lítum á hvort atriðið fyrir sig.
Sala á þjónustu til útlendinga
telst til útflutnings alveg eins og
sala á vörum. Sala á vörum til
útlanda verður skattlaus en skatt-
leggst svo auðvitað í viðkomandi
kvæði fyrir þá. Hugmyndin um leik-
sýninguna fæddist. Þeir lofuðu að
ræða aldrei tvennt: 1) Lengd sýn-
ingarinnar, 2) Frumsýningardag-
setninguna. Þetta var árið 1975.
Þeir fóru margar ferðir til Ind-
lands, síðast 1985. Frumsýningin
fór fram á Listahátíðinni í Avignon
í Frakklandi. Gömul gijótnáma var
leiksviðið. Sýningin varð hápunktur
listahátíðarinnar.
„Maha“ þýðir stór. „Bharata" er
ættamafn. Saga Bharatanna. En
nafnið getur líka þýtt Hin mikla
mannkynssaga.
Það er sunnudagur 1 Kaup-
mannahöfn í lok marsmánaðar
1988. Miðamir að sýningunni Mah-
abharata kosta 715 danskar krónur
stykkið. Allt er löngu uppselt fyrir-
fram.
Gamal gasstöðin í austurhluta
Hafnar er troðfull af fólki. Bygging-
in er hringlaga, móðir bekkir mynda
þríhymdan áhorfendasal inni í
hringnum. Fólk hefur tekið með sér
púða, teppi, mat og hitabrúsa. Sýn-
ingin hefst klukkan 13 og henni
lýkur kl. 23 f kvöld. Það eru tvö hlé.
Sviðið er hringlaga með smátöm
og ársprænu. Tónlistin hefst. Þessi
tónlist er svo undurfögur og full
landi. Samkeppnisaðstaða vömút-
flytjenda mun því í flestum tilfell-
um batna við upptöku virðisauka-
skatts. Sérstaklega á þetta við ef
skattprósentan er lág (það verður
nefnilega að hafa í huga að at-
vinnugreinar sem ekki þurfa að
skila virðisaukaskatti fá ekki að
draga innskattinn af sínum að-
föngum frá útskattinum sínum,
hærri skattprósenta hér en hjá
samkeppnisaðilum okkar er því
óhagkvæm fyrir útflutningsat-
vinnuvegina). En seld þjónusta til
útlendinga á íslandi er líka í sam-
keppni við erlenda aðila. Þetta er
náttúmlega mest áberandi ef hátt
verðlag á þjónustu t.d. gistihúsa
verður til þess að útlendingar
koma hreint ekki til landsins.
Álagning 22% virðisaukaskatts á
gistingu mun gera samkeppnisað-
stöðu gistingar og ferðamannaút-
vegsins í heild til muna verri en
hún er nú og var þó varla á það
bætandi eftir breytingar á útreikn-
ingi söluskatts veitingahúsa. Það
af geðbrigðum, að skilningarvit
manns vakna hvert af öðm eins og
löngu gleymdir tónar hafí tekið sig
saman um að vekja þig — einmitt
þig — af svefni og doða, því nú
ætlar skáldið að segja þér sögu,
sögu mannanna. Á meðan sagan
er löðuð fram úr myrkri geymdar-
innar er stundum erfítt að greina
hvort tónlistin er indversk, evrópsk,
eða eitthvað annað. Danski tónlist-
armaðurinn Kim Menzer er eins
og töframeistari í snilld sinni hvort
sem hann leikur á strengjahljóð-
færi, sem maður hefur aldrei séð
áður eða blæs í „Sæsnigil Sjö Ut-
hafa“. Höfundur Mahabharata er
franskur, tónsmiðurinn er japansk-
ur og leikstjórinn er Breti. Leikend-
umir em frá ýmsum löndum.
Tungumálið er enska. — Þegar ígul-
kerið stóra með öldunið sjö úthafa
er blásið fer straumur hafs og vinda
í gegnum áhorfendur. Þótt ekkert
annað sæist á sviðinu en tónlistar-
mennimir sitjandi á hækjum sér á
indversku teppi, leikandi á framandi
hljóðfæri, sem þeir virðast gæla við
án nokkurrar áreynslu, væri
margra klukkustunda seta þennan
sunnudag þess virði.
Það, sem einkennir frásagnarstíl
þessara sýninga er svo kímnin.
Meira að segja Krishna, boðberi
kærleikans, er fullur af kátínu og
kímni mitt í moldviðri mánnlegra
samskipta. Skáldið, sem ekki kann
að skrifa, fínnur sér skrifara og
byijar með því að segja, að hann
sé eingetinn. Þetta skáld varð að
þola, að kona hans drekkti sjö af
bömum þeirra til að losa þau undan
þjáningu lífsins. Skáldið krafðist

Friðrik Eysteinsson
er þrennt sem veldur þessu. í
fyrsta lagi hefur gisting verið und-
anþegin söluskatti fram til þessa
og 22% virðisaukaskattur leiðir því
til beinnar hækkunar. í öðm lagi
þá er uppsafnaður söluskattur lítill
þess, að áttunda bamið fengi að
lifa, en þá yfirgaf konan hann.
Karlmenn spila fjárhættuspil og
það gerist iðulega, að þeir vinna
nýja konu í spilum, til dæmis dóttur
þess, sem tapar.
Atburðarásin nær yfír flölda-
mörg ár og það er ekki tími til að
bíða eftir meðgöngutíma og upp-
vexti afkvæma allra þeirra, sem
hlut eiga að máli. Þess vegna
spretta nýfæddu bömin upp strax
eftir getnaðinn, sem oft fer fram á
sviðinu. fullvaxta, og oft eru þau
stórt vandamál fyrir foreldra sína.
Skáldið eignast soninn Pandu.
Hann er hvítur sem mjólk af því
að móðirin féll í yfírlið á meðan á
getnaðinum stóð. Skáldið eignast
líka soninn Dhitarashtra, sem er
blindur af því að móðir hans var
með lokuð augu á meðan á getnað-
inum stóð. Það em svo synir þessa
bræðra, sem seinna berast á bana-
spjótum og allir 100 synir
Dhitarashtra em drepnir.
Athyglisvert er, að í þessum
kvasðabálki upp á 220.000 verslínur
em öll þau afkvæmi, sem getin em
og fæðast á meðan á sýningunni
stendur karlkyns. Stúlkur og konur
em leiddar fram á sviðið eins og
hvert annað kvikfé til afnota. Þegar
blindingjanum Dhitarashtra er færð
kona til eignar ákveður hún að lifa
í myrkri það sem eftir er ævinnar
og bindur fyrir augu sín. Þegar
bogfimi Pandusonur, Aijuna, kem-
ur heim með konu, sem hann hefur
unnið í fjárhættuspili verða bræður
hans fjórir líka að ganga að eiga
hana því ekkert má skilja þá að.
Þetta fjölveri gengur mjög vel.
Eins og áður segir er tónlistin
stærsta prýði þessarar gífurlegu
sýningar. Þar kemur, að Vishnu,
sem heldur vemdarhendi yfír jörð-
inni, boðar komu sína með flautu-
leik. Þrír guðir stjóma jörðinni:
Braham = skaparinn, Shiva = eyð-
andinn og Vishnu = vemdarinn.
Vishnu kemur til að aðvara menn-
ina og segir, að hroki þeirra (stolt)
muni eyðileggja tilvem þeirra.
Hann segir, að ef til styijaldar komi
geti hún skipt sköpum um það hvort
lífið á jörðinni muni líða undir lok
eða ekki. Hann er friðarboði.
Krishna er svo holdtekja þessa guð-
lega afls. Þeir kalla hann „ljós
heimsins". Einn hinna 100-sona
mótmælir og hvetur elsta son
skáldsins til að taka upp vopn. Þetta
endar með því, að Krishna drepur
þennan stríðsglaða mann með töfr-
um.
Teningaspil er undirbúið milli
bræðrahópanna. Hundrað-sona-
hópurinn hefur fengið atvinnuspil-
ara til að spila fyrir sig. Pandu-
bræðumir tapa öllu og em reknir
i útlegð. Tímabil hefndarinnar og
bardagans mikla hefst. Því lýkur
með fjöldamorðum. Milljónir farast
í þessari herleiðingu.
Þótt sjálf sagan og tónlistin og
herleiðingin heilli áhorfendur svo
mjög, að það þarf ekki að hringja
nema þegar um nýbyggingar eða
viðbætur er að ræða. Og í þriðja
lagi þá er gistingin að keppa við
gistingu í öðmm löndum sem búa
við mun minni neysluskatt (virðis-
aukaskatt eða söluskatt). Vömút-
flutningur kemur að þessu leyti
miklu betur út þar eð varan verð-
ur skattlögð í viðkomandi landi í
samræmi við skattprósentu þar.
Niðurstaðan er því sú að upptaka
virðisaukaskatts mun gera sam-
keppnisaðstöðu útfluttrar þjón-
ustu, sem neytt er á íslandi, til
muna verri. En snúum okkur nú
að innskattinum.
Gert er ráð fyrir því að fyrir-
tæki geti ekki dregið þann inn-
skatt sem þau greiða af risnu og
gistingu frá útskatti sínum. Ann-
ars er meginreglan sú að innskatt
af rekstrarkostnaði (aðföngum)
fyrirtækja megi þau draga frá
útskatti sínum. Með því að undan-
skilja risnu og gistingu er verð
þessara kostnaðarliða gert hlut-
fallslega hærra en verð annarra
aðfanga. Þetta samrýmist því ekki
hugmyndinni um að mismuna ekki
framleiðslugreinum. Þetta bann á
Virðisaukaskatturinn