Morgunblaðið - 26.04.1988, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 26. APRÍL 1988
Hamlet sem ljómar af dirfsku
LeikMst
Hávar Sigurjónsson
Leikfélag Reykjavíkur sýnir:
Hamlet eftir William Shakespe-
are
Leikstjóri: Kjartan Ragnarsson
Þýðing: Helgi Hálfdanarson
Leikmynd og búningar: Grétar
Reynisson
Lýsing: Egill Örn Ámason
Tónlist: Jóhann G. Jóhannsson
og Pétur Grétarsson
Leikgerð: Leikstjórinn og hóp-
urinn
Það fyrsta sem slær áhorf-
andann er hann gengur í salinn
á Hamletsýningu Iðnó er gjör-
breyttur salur. Sviðið teygir sig
fram eftir áhorfendasalnum í
langri, mjórri tungu svo áhorf-
endur sitja til sitt hvorrar hlið-
arinnar, aftan við, einnig upp
á svölum og gott ef ekki upp á
gamla leiksviðinu líka. Leik-
félagsfólk hefur reyndar geng-
ið langt áður í því að brjóta upp
hið hefðbundna form leikhúss-
ins gamla í Iðnó, en svona langt
hefur aldrei verið gengið og
merkilegt nokk; Hamlet hefur
nálgast uppruna sinn, sviðsetn-
ing Kjartans Ragnarssonar og
Grétars Reynissonar byggist á
sérstaklega hugvit samlegri
notkun á rými og á vissan hátt
minnir form þessa leikpláss á
leiksvið meistarans sjálfs. Þar
endar reyndar samlíkingin og
sýning Leikfélags Reykjavikur
á Hamlet tekur við.
Það hefur áreiðanlega vafíst
fyrir mörgum í gegnum tíðina við
sviðsetningu á Hamlet að þar er
kannski fyrst og fremst verið að
segja sögu. Meira að segja spenn-
andi sögu. í hugum margra er
Hamlet svo merkilegt leikrit, svo
djúpt og flókið, persóna Hamlets
sjálfs svo margslungin og meiri
háttar að ef þetta kemst ekki allt
til skila, er sýningin einskis virði.
Það er alveg rétt, hræðslan við
efniviðinn getur borið þassa ein-
földu staðreynd um leikritið Ham-
let ofurliði; að segja þessa spenn-
andi glæpa- og átakasögu á ein-
faldan, skýran og skemmtilegan
hátt. Þetta fínnst mér Kjartani
Ragnarssyni og liði hans hafa
tekist að fiestu leyti og um leið
sýna þau frammá að stórverk leik-
bókmenntánna eru akkúrat stór-
verk leikbókmenntanna vegna.
þess að það er meira í þau varið
en hin smærri verk.
Þröstur Leó Gunnarsson er
Hamlet í þessari sýningu. Þröstur
fer sérstaklega skynsama leið að
þessa erfica hlutverki - kannski
er það einkum erfítt fyrir það
hvað allir halda að það sé erfitt
- hann ryðst ekki um með offorsi
en beitir stillingu og undirtónum
af kunnáttu. Hættan er vafalaust
sú að ætla að taka áhorfendur
með trompi, arga þá í kaf, og um
leið gera sýninguna að einhvers
konar tæki þessa eina leikara til
að sýna stjömuleik. Kjartan
Ragnarsson hefur farið rétta leið
að verkinu í þeim efnum og um
leið Sétt byrðinni af Þresti, áhersl-
an er ekki alfarið á Hamlet, þó
sjónir beinist að honum. Þröstur
Leó vinnur hér leiksigur, einhvem
vepinn fínnst manni blasa við af
hversu mikilli einlægni og virð-
ingu hann hefur nálgast hlutverk
sitt; án þess að ofmetnast, án
þess að láta hugfallast og útkom-
an er fullkomlega trúverðugur
Hamlet sem gengur á vit örlaga
sinna vegna þess að aðrar leiðir
virðast ekki færar. „Að vera eða
ekki vera“ er þekktasta upphaf
ræðu í leikriti - þeir eru sennilega
færri sem þekkja framhaldið - og
þegar ungum leikara tekst að
blása iífí í þessa gömlu ræðu,
þannig að maður trúir því að ver-
ið sé að segja hana í fyrsta skipti,
þá... ja, þá er maður einfaldlega
á réttum stað það kvöldið.
Kjartan Ragnarsson leikstjóri
fer mjög ákveðna leið að þessari
uppsetningu. Hann hefur greini-
lega haft sterka hugmynd í upp-
hafi og verið samkvæmur sjálfum
sér allt til loka. Sýningin er því
vel unnin, myndræn og lifandi og
hlaðin hugvitsamlegum og ein-
földum lausnum. Lýsing Egils
Ámasonar er knöpp og nákvæm,
verulega áhrifamikil á köflum, en
sum staðar full brött og þröng til
að þjóna grundvaUartilgangi
sínum; varpa ljósi á leikendur.
Þetta er þó ákvörðun leikstjórans
og ekki við Egil að snkast. Leik-
hljóðum -tónlist - er beitt af
dirfsku, sumstaðar sem eins konar
undirspili annars staðar til áhrifa-
auka. Hvoru tveggja gengur og
er upprisa draugsins t.d. mjög vel
útfært og áhrifamikið atriði. Svið-
setningin gerir miklar kröfur til
áhorfenda, sjónlínur em nýttar til
hins ýtrasta og hugsanlega um
of frá stöku stað séð. Kjartan
nýtir sér nálægð við áhorfendur
á hófsaman hátt, hvergi er geng-
ið of nærri, né er áhorfendum
ofboðið. Þessi sviðsetning á Ham-
let er í leikskrá kölluð leikgerð.
Það er vegna þess að leikritið
hefur verið stytt, sumu er sleppt,
öðru þjappað saman. Hér má
spyija hvort leikstjóranum hafi
verið svo mikið í mun að fella
verkið að hugmjmd sinni að verk-
ið hafí orðið að láta undan, eða
hvort um vantraust á leikritið í
sínu upprunalega horfí sé að
ræða. Flestar breytingamar horfa
að vísu aðeins til styttingar verks-
ins og er það saklaust, en þegar
sviðsetningin gerir eina fallegustu
ræðu verksins óviðeigandi, þá má
gera athugasemd. Hér er ég að
tala um ræðu Geirþrúðar drottn-
ingar um dauðdaga Ófelíu. Þá er
ég einnig ósáttur við að fella nið-
ur atriðið milli grafarana tveggja
sem og útstrikun persónunnar
Fortinbras. Hvoru tveggja þjónar
þeim tilgangi að opna sýn til
stærri veraldar en húshaldsins í
Elsinóru kastala og innkoma Fort-
inbras b lokin bendir til framtí-
ðarskipunar mála. Með því að fella
þetta burt er verkinu lokað, það
verður hringlaga og satt best að
segja; það verður lítilfjörlegra en
ella.
Svartur litur er ráðandi í leik-
mynd og búningum. Ekki virðist
mér fullkomlega ljóst hvaða hug-
mynd er að baki þessu einhliða
litarvali. Svart er táknrænn litur
sorgarinnar, valdsins og illskunn-
ar. Þetta rennur á köflum út í
eitt og ekki ljóst hvað á við hvað.
Laertes og Hamlet í kröppum dansi. Þröstur Leó og Valdemar
Öm Flygenring.
V
Gítartónleikar
í Þorlákskirkju
GÍTARLEIKARINN Símon H.
ívarsson heldur tónleika í Þor-
lákskirkju í Þorlákshöfn á
morgun, miðvikudaginn 27.
aprfl kl. 20:30.
Á efnisskrá tónleikanna eru
verk frá mismunandi tímabilum,
m.a. eftir J. Dowland, J.S. Bach,
F. Sor, I. Albeniz og John Speight.
Símon mun einnig verða með
hljóðfærakynningu fyrir nemend-
ur tónlistaskólanna í Þorlákshöfn,
Hveragerði og Selfossi. Ókeypis
aðgangur verður fyrir alla nem-
endur.
Símon H. ívarsson lauk kenn-
araprófí frá Tónskóla Sigursveins
D. Kristinssonar árið 1975 og
síðar einleikaraprófí við Tónlistar-
háskólann í Vínarborg. Símon
starfar nú sem kennari við Tón-
skóla Sigursveins. Hann hefur
haldið tónleika víðsvegar um
Iandið undanfarin ár og komið
fram í útvarpi og sjónvarpi, auk
þess sem hann hefur gefíð út
hljómplötu ásamt Dr. Orthulf
Prunner, með samleik gítars og
orgejs._________________
Símon H. ívarsson
HEIMSPEKI
Erlendar bækur
Siglaugur Brynleifsson
An Encyclopaedia of Philosop-
hy. General Editor: G.H.R. Park-
inson. Associate Editors: T.E.
Burke, J.G. Cottingham, M.A.
Proudfoot, J.E. Tiles, Routledge
1988.
Ritstjórinn skrifar í formála:
„Þessi alfræði heimspekinnar er
ætluð almenningi; þeim sem vilja
öðlast vitneskju um „hvað er heim-
speki?“; nemendum í menntaskól-
um, einkum þeim sem hafa hug á
að kynna sér þetta efni nánar og
nemendum í heimspeki í háskólum,
sem fá hér yfírlitsrit um helstu við-
fangsefni heimspekinnar. Einnig
getur þessi bók orðið þeim sem
lengra eru komnir í faginu hentug
uppflettibók."
Alfræðiorðabækur í vissum
greinum hljóta að vera yfirgrips-
miklar og alhliða. Útgáfa slíkra
bóka takmarkast oftast við stærð
og útgáfukostnað, því verður að
koma sem mestu lesmáli í sem styst
mál. Alfræðin verður því takmörk-
uð og í þessari bók eru upplýsing-
amar bundnar nútima heimspeki
og stöðu greinarinnar nú, en auð-
vitað er tekið fullt tillit til heim-
spekisögunnar. Fyrri tíma heim-
spekingar, sem snerta nútíma
heimspeki eru teknir með, annars
juði þessi bók skrípamjmd af heim-
spekinni, ef höfundar fíölluðu ein-
göngu um nútímann, enda kæmi
engum óvitlausum manni slík fjar-
stæða í hug, nema ef vera skyldi
þeim, sem eru haldnir þeirri fírru,
að nútíminn hafí byijað 1945 og
fjasa stöðugt um nútímalegar skoð-
anir og virðast álíta að hver kjm-
slóð og meðvitund hvers tíma sé
afskorin frá allri fortíð.
Ritstjóri þessa rits skrifar: „Það
er skoðun mín, að viðfangsefni
nútíma heimspeki eigi sér rætur í
fortíðinni og geti best skilist með
þvf að rekja þær til þeirra róta,
aftur á móti mun ekki verða fjallað
um efni sem eru algjörlega tíma-
bundin fortíðinni. Þau efni eru
mörg þess eðlis, að vera óviðkoip-
andi höfuðviðfangseftium jheim-
spekinnar á öllum tímum og þeir
sem ræddu þau, eru grafnir og
gleymdir."
Engil-saxnesk heimspekiarfleifð
er um sumt frábrugðin heimspek-
iarfleifð meginlandsins. Áhersla á
viss meginatriði er mismunandi og
sumir þættir heimspekiskóla meg-
inlandsins eiga ekki upp á pallborð-
ið hjá engil-saxneskum og þá eink-
um enskum heimspekingum. Rit-
stjóri nefnir í þessu sambandi fyrir-
bærafræði Husserls og Brentanos
og framvindu kenninganna um
greiningu og takmörkun vitund-
alffsins hjá Heidegger og Merleau-
Ponty. Einnig nefnir hann málví-
sindi struktúralismans og þær
heimspekikenningar sem þaðan eru
ættaðar, poststruktúralisminn er
látinn liggja á milli hluta, hvað þá
gerviheimspeki „deconstruktional-
ismans" sem er nýr af nálinni og
gætir einkum í bókmenntum.
Greinarnar eru skrifaðar frá
sjónarmiðum enskrar heimspeki og
snerta heimspekiarfleifð megin-
landsins að svo miklu leyti sem sú
arfleifð snertir breska heimspeki.
Að þessu lejrti er ritið ekki fullnægj-
andi. Með því að taka fullt mið af
hvoru tveggja hefði bókin orðið
allt of löng og krafíst viðameiri
undirbúnings og fleiri höfunda.
Ejnnig ,er sleppt austurlenskri
heimspeki.