Morgunblaðið - 26.04.1988, Síða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 26. APRÍL 1988
S JÚKRAHÚS EIGA AÐ
VINNA FYRIR SÉR SJÁLF
En til þess þarf að endurreisa sj úkratry ggingar nar
eftir Ingólf S.
Sveinsson
Undanfamar vikur höfum við
lesið og heyrt um rekstrarörðug-
leika Landakotsspítala, sem farið
hefur 13% fram úr skammti svo-
kallaðs fjárveitingavalds meðan
aðrir spítalar hafa að jafnaði að-
eins 5% halla eða umframneyslu
eins og skömmtunarvaldið kallar
það.
Það kostar mannafla og fé að
annast veikt fólk og stjóm Landa-
kots hefur boðið upp á að minnka
reksturinn, loka hluta spítalans, til
að endar nái saman á þessu ári.
Eftir að fjármálaráðuneytið var
búið að skamma sjúkrahússtjóm-
ina talsvert fyrir frekju, bruðl og
eyðslusemi, hótaði það rannsókn á
starfsemi spítalans og rétti síðan
fram 26 milljónir af þeim 150 sem
á vantar með beiðni um að spítal-
inn „skæri ekki niður“ þjónustu
að svo komnu máli. Stjóm spítal-
ans mun hafa orðið við þessari
beiðni og fagnaði jafnframt vsent-
anlegri rannsókn. Hingað til hafa
sjúklingar því miður ekkert lagt
til þessara mála. þetta er því deila
milli heilbrigðlsstarfsfólks, sem
tekið hefur að sér að vera umbjóð-
endur sjúklinga, og stjómmála-
manna.
Áður var Landakot fjármagnað,
eins og aðrir spítalar voru þá, á
þann veg að sjúkratryggingar
sjúklinganna greiddu dvalarkostn-
að þeirra hvers og eins. Spítalinn
fékk frá sjúkrasamlagi sjúklingsins
greiðslu fyrir hvem dag sem sjúkl-
ingurinn lá inni — daggjald Sér-
stök nefnd, daggjaldanefnd, hafði
það hlutverk að reikna út hve hátt
daggjald skyldi vera á hveijum
spítala, enda eru spítalar misdýrir
í rekstri eftir tegund þjónustu.
Þetta fyrirkomulag var ekki
gallalaust, sérstaklega eftir að
nefnd þessari förlaðist sýn. Með
daggjaldafyrirkomulaginu var þó
viss möguleiki fyrir sjúkrahúsin að
vinna fyrir sér, hafa nýtingu
sjúkrarúma alltaf sem besta.
Nefndin reiknaði að vísu stundum
ekki rétt. Hún sat í miðju stjóm-
kerfinu, fór lítið um, hafði fátt
starfsfólk, bár fyrir sig verðbólgu
o.s.frv. Þar kom að nefndin fór æ
oftai að spyija fulltrúa fjármála-
ráðuneytisins hvem skammt skyldi
greiða. Þetta eru eðlileg örlög mið-
stýrðra nefnda.
Fyrir nokkram áram var ákveð-
ið í ráðuneytinu (og formlega á
Alþingi) að gefast upp á daggjalda-
kerfi og Landakot skyldi fara á
föst fjárlög. Neytendur og greið-
endur þessarar þjónustu þ.e.a.s.
sjúklingar vora ekki spurðir álits
og ekki heldur stjómendur Landa-
kots sjálfir. Þetta var ákveðið af
embættismönnmum með sígildu
viðkvæði þeirra „eina leiðin til að
átta sig á rekstrinum og spara".
Og þá eins og síðan hefur alltaf
gerst þegar sjúkrahús hefur verið
svipt fjárræði og sjálfræði á þenn-
an hátt, var fjárveitingavaldið afar
elskulegt fyrst í stað og borgaði
upp alla skuldahala.
En nú nokkurm áram síðar blas-
ir raunveraleikinn við: Þetta er
einfalt ríkisrekstrarfyrirkomulag,
skömmtun að ofan og allt í einu
er kominn svo myndugur fjármála-
ráðherra að hann heimtar að fjár-
hagsramminn haldi, skammturinn
dugi og hann bölvar öllum bak-
reikningum. Um þetta væri aðeins
gott eitt að segja ef þessi aðferð
við sjúkrahúsrekstur væri fram-
kvæmanleg. Svo er ekki.
Ríkisframfærsla sjúkra-
húsa er rugl
Landakot er ekkert einsdæmi
meðal spítala. Þar hefur að vísu
verið landlæg óvenjumikil hagsýni
miðað við sjúkrastofnanir, mest
vegna þeirrar sérstöku menningar
sem nunnurnar skildu eftir. Spítal-
inn er vinsæll sem vinnustaður og
þar hefur oftast verið meira en
fullur rekstur meðan aðrir spítalar
hafa af og til lokað fleiri eða færri
rúmum og deildum vegna starfs-
fólksskorts og dregið þá jafnframt
úr kostnaði og starfí. Þegar svona
er komið hjá öllum stærstu sjúkra-
stofnunum landsins skerðist þjón-
ustan við fólkið í landinu. Biðraðir
lengjast við dyr sjúkrastofnana.
Þótt þess sé þegar farið að gæta
hér er ástand okkar hátíð saman-
borið við það sem er í Svíþjóð,
Danmörku og Noergi, að ekki sé
talað um fyrirmyndarland áætlun-
arbúskaparins, Rússland, þar sem
segja má að biðröðin sé tákn ríkis-
ins. Opinber rekstur heilbrigðis-
mála hefur hvarvetna reynst fár-
ánlegt fyrirkomulag, auðmýkjandi,
treg og ill þjónusta við sjúklinginn
sem verður réttlaus þiggjandi. Sem
dæmi um þetta ástand má nefna
að. í Danmörku er tveggja til
þriggja ára bið eftir því að fá num-
ið bott ský af auga. Svipað ástand
er í Svíþjóð. Þetta er algengur
kvilli hjá eldra fólki sem veldur
„Sjálfstæðismál sjúkra-
trygg-ing-a og sjúkra-
húsa eru okkar eigin
öryggismál. í stað þess
að leggja niður sjúkra-
tryg&inga1* — láta ríkið
annast þær — þurfum
við að ef la þær, auka
sjálfstæði sjúkrasam-
laga í hverri byggð svo
að það mikla fé sem
fólkið greiðir nú ómælt
og óskilgreint til þess-
ara mála fari aldrei út
úr byggðinni.“
blindu. Hér er þessi aðgerð gerð á
Landakoti og hefur framundir
þetta vei'ið tæplega tveggja mán-
aða biðlisti. í dag fer efnaðra fólk
í Svíðþjóð hiklaust til Sviss og
greiðir 50-60 þúsund sænskar
krónur úr eigin vasa fyrir aðgerð-
ina. Þetta mega Svíar láta sér
lynda þrátt fyrir hæstu skatta í
heimi.
Hvar eru sjúkratrygg-
ingarnar okkar?
Þegar við blasir lokun á mikil-
vægum spítala koma upp spurn-
ingar: Hvar era sjúkratrygging-
amar okkar? Á ríkið þær nú orðið?
Era sjúklingar neytendur með rétt?
Eða era þeir þurfamenn ríkisins?
Flestir hafa sofíð vel án þess að
hugsa um þetta svo lengi sem
framboð þjónustu var nokkum
veginn nóg og þeir sjálfír hraustir.
En spumingin knýr fyrst á þegar
fjármagnið þrýtur, þegar stofnanir
loka, þegar sjúklinginn vantar
þjónustu. Hver er réttur einstakl-
ings? Spurningin um það hver eigi
trygginguna er fyrst og fremst
spurning um rétt og valfrelsi. Það
þýðir ekki lengur að koma á spítala
og segjast hafa borgað sjúkrasam-
lagsgjöldin sín alla tíð og síðar
skatta til ríkisins eftir að ríkinu
var illu heilli treyst fyrir innheimtu
þessara gjalda. Stofnun ræður því
ekki sjálf hvort hún veitir sjúklingi
þjónustu eftir að hún hefur misst
íjárræði og sjálfræði.
Segja má að það sé þorskurinn
í sjónum sem stjómi henni beint
með fjármálaráðherra sem millilið.
Enginn varasjóður, sem kallast
tryggingar, virðist lengur til.
Já, hvað varð um sjúkratrygg-
ingarnar? Era sjúklingar enn neyt-
endur með rétt eða réttlausir þiggj-
endur ríkisins? Er svo hrikalega
komið að skipulag sósíalismans,
ríkisforræðið, sé í höfn á íslandi?
Svo virðist þegar litið er á umræð-
Ingólfur S. Sveinsson
una um Landakotsspítala. Okkur
þætti ekki gott, ef við mættum úti
á flugvelli með greiddan miða,
þyrftum við að bíða bótalaust í
nokkra dag af því að flugfélagið
vantaði flugvélar. Við myndum
líklega velja annað flugfélag næst.
En sértu sjúklingur sem þarf
sjúkrahúsvist áttu einn rétt — þann
sem stóri bróðir skammtar. Þótt
það dugi kannski Rússum, Dönum,
Norðmönnum og Svíum að láta
koma fram við sig eins og sauðfé
fínnst manni einhvem veginn að
þetta passi _ ekki fyrir stoltan,
sjálfsstæðan íslending, jafnvel þótt
hann sé hálfslappur og lasinn.
Sjúkrasamlög eru ennþá til
Sjúkrasamlög era enn til. Þau
era í dag fjármögnuð þannig að
samkvæmt lögum skal ríkissjóður
greiða 85% af kostnaði vegna
þeirra en sveitarfélag 15%. Heil-
brigðisráðherra getur þó hreyft
tölurnar talsvert með því að hræra
í reglugerðum. T.d. greiðir
Reykjavíkurborg þetta ár vel yfír
30% af kostnaði Sjúkrasamlags
Reykjavíkur. Sjúkrasamlög annast
greiðslur sjúkradagpeninga og
greiða einnig meirihlutann af