Morgunblaðið - 26.04.1988, Side 24

Morgunblaðið - 26.04.1988, Side 24
24 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 26. APRÍL 1988 Skuldasöfnun opinberra aðila erlendis verður að stöðvast Nýskipan gjaldeyrismála eftír Vilhjálm Egilsson Nú liggja fyrir tölur um löng erlend lán þjóðarbúsins um sl. ára- mót. Þar kemur í ljós að skuldir þjóðarbúsins til lengri tíma en eins árs voru 88.050 milljónir króna, eða rúmar 1.300 þúsund á hveija Qög- urra manna fjölskyldu í landinu. Það kemur líka í ljós að þessar skuldir jukust um rúmar 7.000 milljónir á árinu 1987, eða um meira en 110 þúsund á hveija §ög- urra manna fjölskyldu. Opinberir aðilar skulda 90% langtímalána Við höfum heyrt því haldið mjög á loft að einkaaðilar með Qármögn- unarleigur í fararbroddi standi nú fyrir skuldasöfnuninni. En þegar tölumar eru skoðaðar kemur í ljós að opinberir aðilar skulda 62% af þessum lánum, eða 51.505 milljónir króna, og að skuldir hins opinbera á langtímalánum jukust um 1.000 milljónr króna á síðasta ári. Það kemur líka í ljós að langtíma- skuldir opinberra lánastofnana og viðskiptabanka eru 29,2% af öllum langtímaskuldum, eða 24.255 millj- ónir króná. Þessar skuldir jukust langmest í fyrra, eða um 5.445 milljónir króna, sem er yfir Vi af allri skuldaaukningunni. Þar af juk- ust skuldir viðskiptabankanna um 2.621 milljón króna og skuldir flár- festingarlánasjóða um 2.973 millj- ónir króna. Framkvæmdasjóður einn jók erlendar skuldir sínar um 1.495 milljónir króna. Langtfmaskuldir einkaaðila og þ.m.t. fjármögnunarleiga sem sagt er að hafi sett hér allt á hliðina eru hins vegar ekki nema 8,8% af heild- arskuldunum, eða 7.290 milljónir króna. Skuldir þessara aðila jukust um 639 milljónir króna sem eru ekki nema 9% af allri skuldaaukn- ingunni og hlutur einkaaðila af öll- um langtímaskuldunum er óbrejrtt- ur milli ára. Bannaðaðlána útlendingnm peninga íslendingum er nánast bannað að lána erlendum aðilum peninga. Kröfur okkar á hendur útlendingum eru fyrst og fremst gjaldeyrisvara- sjóður Seðlabankans, innistæður viðskiptabanka í erlendum bönkum og ógreiddur útflutningur. Meðan talað er hástöfum um þau vanda- NEFND á vegum heilbrigðis- ráðuneytisins leggur til að Ingi- mundi Bergmann bónda á Vatns- enda i Villingahoitshreppi, verði greiddar bætur fyrir þær birgðir af kjúklingum sem hann átti þeg- ar Hollustuvernd ríkisins setti framleiðslu búsins i sölubann eftir að Salmonella Thompson fannst i kjúklingunum. Birgðim- ar era geymdar i frystigeymslu og hyggst Ingimundur kefjast innsetningar til að fá úr þvi skor- ið hvort Hollustuverad ríkisins hafi lagaheimild til að leggja hald á þær. Guðmundur Bjamason heilbrigð- isráðherra sagði að nefndin legði til að ieitað verði eftir samkomulagi mál sem skuldasöfnun erlendis skapar er okkur bannað að kvitta á móti því sem þeir lána okkur. Þetta sýnir e.t.v. betur en margt annað raunveruleg viðhorf stjóm- valda til skuldasöfnunar erlendis. Er það kannski ekki dæmigert, að nú um hálfu ári eftir að það var boðað sem einn mikilvægasti þáttur í efnahagsaðgerðum stjómvalda að rýmka heimildir innlendra aðila til að lána útlendingum peninga, að nákvæmlega ekki neitt skuli hafa orðið úr framkvæmdum? Það er engin tilviljun að opin- berir aðilar, ríkið og ríkisfyrirtæki, opinberir Qárfestingarlánasjóðir og bankar í ríkiseign skuldi yfir 90% af lánum þjóðarbúsins til langs tima og að yfir 90% af skuldaaukning- unni í fyrra skuli skrifast á þessa aðila. En það er athyglisvert og lfka dæmigert að einkaaðilum sem skulda innan við 10% og áttu innan við 10% af skuldaaukningunni skuli aðallega vera kennt um vandann og að hugmyndir stjómvalda til þess að stemma stigu við innstreymi erlends lánsfjár skuli aðallega beint að þessum minna en 10% hluta. Einkaaðilar munu ekki fjár- magna viðskiptahallann Fýrirliggjandi spár um viðskipta- halla á þessu ári gera ráð fyrir að hann verði á 12. milljarð króna, sem þýðir skuldasöfnun upp á tæpar 180 þúsund krónur fyrir hveija fjögurra manna fjölskyldu í landinu eða ná- lægt þrennum mánaðarlaunum fiskvinnslukonu fyrir dagvinnu með bónus. En hver mun taka þau lán sem þarf til þess að fjármagna þennan mikla viðskiptahalla? Er liklegt að það verði einkaaðilar í gegnum flár- magnsleigur eða beinar erlendar lántökur til lengri tíma? Það fær ekki staðist því að heildarskuldir þessara aðila eru ekki nema rúmar 7.000 milljónir og þær munu ekki aukast ',vo neinu nemi. Er líklegt að verslunin íjármagni þennan viðskiptahalla með auknum vörukaupalánum? _ Það fær ekki heldur staðist. Öll vörukaupalán verslunarinnar voru um síðustu ára- mót 3.957 milljónir króna og höfðu aukist um 669 milljónir króna frá áramótunum þar á undan. Aukning vörukaupalána er ( nokkuð góðu samræmi við veltuaukningu ( inn- flutningsverslun. Jafnvel þótt heim- ildir til erlendra vörukaupalána væru alveg opnaðar, þá gæti þessi tala í mesta lagi hækkað um einn um að Ingimundur Bergmann fái að einhveiju leyti bætur vegna þess tjóns, sem hann varð fyrir þegar kjúklingaframleiðsla hans var stöðvuð. Ekki fæst gefið upp hvað tillagan gerir ráð fyrir háum bótum en Guðmundur viðurkenndi að um milljónir væri að ræða. „Með þessu er ekki verið að viðurkenna sök eins eða neins í þessú máli, heldur fyrst og fremst leitað eftir því að málið verði leyst með samkomulagi og að Ingimundur fái að einhveiju leyti aðstoð vegna þess tjóns sem hann varð fyrir. Ef það á hinn bóginn er spuming um hveijir eiga sök, þá er það dómsmál, sem ég ætla ekki að kveða upp um,“ sagði Guð- mundur. Hann sagði að leitað hafi Vilhjálmur Egilsson „Langftímaskuldir einkaaðila og þ.m.t. fjármögnunarleiga sem sagt er að hafi sett hér allt á hliðina eru hins vegar ekki nema 8,8% af heildarskuldunum, eða 7.290 milljónir króna. Skuldir þessara aðila jukust um 639 milljónir króna sem eru ekki nema 9% af allri skuldaaukningunni og hlutur einkaaðila af öll- um langtímaskuldunum er óbreyttur milli ára.“ milljarð til viðbótar þeirri lánaaukn- ingu sem fylgir almennri veltuaukn- ingu í versluninni. Það er Kka at- hyglisvert að vörukaupalánin eru innan við 5% af öllúm langtímalán- um. Einkaaðilar munu ekki taka þau erlendu lán sem þarf til þess að íjármagna viðskiptahallann. Lang- stæretur hluti hans mun verða §ár- magnaður með erlendum lánum opinberra aðila, þ.e. ríkisins, ríkis- stofnana, fjárfestingarlánasjóða, venð til flármálaráðuneytisins um aukafjárveitingu vegna bótanna en þeirri beiðni hafi verið vísað frá og er nú verið að kanna hvort aðrar leiðir séu færar. „Ég hef lagt fram kröfu til Bjarg- ráðasjóðs um bætur vegna tjónsins, sem metið var um 20 milljónir króna en henni var vísað frá á þeirri for- sendu að um deilumál væri að ræða. Ég hélt að það gæti ekki komið til, annaðhvort er matur eitraður eða ekki," sagði Ingimundur Berg- mann. Sagði hann að síðar í vik- unni yrði farið fram á innsetningar- aðgerð vegna kjúklinganna sem eru í geymslu en óljóst væri hvort Holl- ustuvemd ríkisins hefði lagaheimild til að leggja hald á þá. ríkisbanka og Seðlabankans. Þessir aðilar munu fyret og fremst standa fyrir þeirri sláttu uppá tæpar 180 þús. krónur á hveija fjögurra manna fjölskyldu sem fyrirhuguð er á þessu ári. Kostnaðarstig útflutnings- greinanna spennt upp Við skulum líka huga að öðru vegna þessa gífurlega viðskipta- halla. Eyðslustigið (landinu og þar með kostnaðarstig útflutnings- og samkeppnisgreina verður mun hærra en svarar ti þeirra tekna sem þessar greinar eiga möguleika á. Þessar atvinnugreinar eru dæmdar til taprekstrar. Hér er um að ræða gífurlegar upphæðir og stór hluti af þeim er- lendu lánum sem slegin verða á árinu munu beint eða óbeint stafa af hallarekstri útflutnins- og sam- keppnisgreinanna. Til þess að gera okkur grein fyrir því hvaða tölur verið er að tala um ( þessu sam- bandi getum við skoðað það að velta útflutnings- og samkeppnisgreina er á annað hundrað milljarða króna. Hvert eitt prósent af veltu í afkomu í þessum greinum gerir þess vegna á annan milljarð króna. Nærri má geta hvere konar þrýsting það setur á bankakerfíð og vexti, þegar af- koma þessara atvinnugreina breyt- ist til hins verra um nokkrar pró- sentur og eins hvaða áhrif það hef- ur til aukins spamaðar ( hagkerfinu þegar afkoma fyrirtækjanna batn- ar. Of hátt gengi þýðir of háa vexti Þegar afkoma útflutnings- og samkeppnisfyrirtækja verenar hef- ur það ekki einasta áhrif á banka- viðskipti fyrirtækjanna sjálfra. Keðja vanskila og fjárvöntunar myndast um allt efnahagslífið og bankakerfíð þarf að standa undir aukinni eftirspum eftir lánsfé með einum eða öðrum hætti. Það kom líka á daginn á árinu 1986 þegar sjávarútvegurinn fékk eitt gott ár og fékk að njóta ávaxtanna af því og viðskiptahallinn þurrkaðist út að ástandið á lánsfjármarkaðnum gjörbreyttist og bankamir fengu verulega aukningu innlána umfram útlán. Þá varð raunverulegur grundvöllur fyrir lækkun vaxta. Tapið á útflutnings- og samkeppn- isgreinunum er örugglega megin- ástæðan fyrir hinum háu vöxtum sem nú eru á íslandi. Það þarf ekki að tala lengi Við forráðamenn fískvinnslufyrirtækja til þess að komast að því að um og yfír 10% vanti á framlegðina borið saman við sama tíma fyrir ári. Þá var ástandið þannig að reksturinn skilaði hagnaði og fyrir- tækin gátu greitt niður skuldir. En til þess að skoða hvaða áhríf tapreksturinn ( sjávarútveginum hefur er hægt að Ifta til hvaða út- gerðaretaðar sem er. T.d. verða margir staðir með 300—400 millj- óna útflutningsverðmæti af sjávar- afurðum í ár. Það þýðir að banki á slíkum stað verður með einum eða öðmm hætti að standa undir 30—40 milljóna króna lánaaukningu til sjávarútvegsfyrirtækjanna á staðn- um. Slíkt setur svo allt annað at- vinnulíf á viðkomandi stað ( spenni- treyju. Gengið verður 18% of hátt um nœstu áramót Ég hef haldið því fram að sá munur sem hefur verið á verðbólgu hér á landi og erlendis frá því í ágúst í fyrra kæmi fyrr eða síðar fram í gengi krónunnar. í árebvijun þessa áre var þessi munur orðinn um 10% og um næstu áramót verð- ur hann oröinn um 18% m.v. 16% verðbólgu á árinu. Þá er ekki tekið tillit til þeirra frétta sem borist hafa af verðlækkun á sjávarafurð- um að undanfömu og ekki heldur Kjúklingabúið á Vatnsenda: Heilbrigðisráðuneytið vill greiða bóndanum bætur Bóndinn krefst innsetningar vegna birgða til þess að opinberar spár um verð- bólgu hafa verið að færast uppá við. Nú segja ýmsir að ekki sé unnt að láta gengið hreyfast vegna þess að þá hækki launin um leið og allur kostnaður líka. Við heyrum þessar röksemdir nú þegar við horfum fram á óbættan 18% mismun á kostnaðarhækkunum hérlendis miðað við viðskiptalönd okkar. Og í raun eiga þessar mótbárur alltaf við. Það er hægt að segja að laun hækki í kjölfar gengisbreytinga hvort heldur gengið er 18% of hátt, 28% of hátt eða 128% of hátt. Þegar menn hafa komið sér upp svona skotheldum rökum sem duga jafnvel þótt öll fyrirtæki í sjávarút- vegi og öðrum útflutningsatvinnu- vegum séu orðin gjaldþrota, þá er spuming hvort ekki sé komið yfír á svið trúarbragða og út fyrir þetta daglega basl sem lífið hér á norður- slóðum er. Gengisfelling virkar ef skuldasöfnun linnir Það sem skiptir mestu máli í því skyni að tryggja að gengisbreyting hafi tilætluð áhrif er að innstreymi erlends lánsfjár stöðvist á sama tíma. Þetta tvennt hangir saman vegna þess að eyðslustigið I landinu sem jafnframt ræður kostnaðarstigi atvinnulífsins getur einungis verið hærra en svarar til verðmætasköp- unar atvinnulífsins ef erlend lán eru tekin fyrir því sem umfram er. Það er innstreymi erlends lánsfjár sem skapar þá spennu sem leiðir til þess að hver gengisfelling kallar á aðra. Sé þessari spennu eytt eru miklar líkur til þess að unnt sé að ná verð- bólgu niður. Það sýndi sig a.m.k. á árinu 1986. En hvemig á þá að stöðva inn- streymi erlends lánsfjár geta menn þá spurt. Þarf að hefta frelsi manna og setja á boð og bönn? Til þess að svara þessari spumingu er rétt að minna aftur á þá staðreynd að einkaaðilar skulda innan við 9% af langtímalánum þjóðarbúsins og að öll vörukaupalán verelunarinnar eru innan við 5 milljarðar króna. Stað- reyndin er nefnilega sú að einkaað- ilar hafa takmarkað svigrúm til lán- töku erlendis nema með beinni eða óbeinni ríkisábyrgð, þ.m.t. ábyrgð ríkisbanka. Beinar lántökur einkaaðila til skemmri eða lengri tíam eru hverf- andi í samanburði við heildarlántök- ur þjóðarbúsins. Og með því að leyfa þessum aðilum að festa fé í útlöndum eins og er bannað nú væri líklegt að nettó lántökur einka- aðila erlendis yrðu sáralitlar og jafnvel engar. En það er oft eins og ráðamenn þjóðarinnar viti ekki hvort vandamál okkar snúast um of litlar eða of miklar erlendar lán- tökur. Opinberir aðilar hemji sláttugleðina Þær erlendu lántökur sem þarf að takmarka eru fyrst og fremst lántökur á vegum aðila sem starfa með beinni eða óbeinni ríkisábyrgð. Hér er ekki um að ræða að banna þurfí einstaka lántökur heldur að heildarumsvifin séu slík að skuldim- ar aukist ekki. í raun má segja að stefna stjóm- valda í gjaldeyrismálum hafi verið sú að setja beinar takmarkanir á erlendar lántökur einkaaðila en láta opinbera aðila beint og óbeint taka þessi lán. Stefnan hefur augljóslega ekki gengið upp þar sem við skuld- um alltof mikið í útlöndum og við- skiptahalli og innstreymi erlends lánsfjár hefur verið þrálátt vanda- mál. Markaðsskráning á gengi Því verður að breyta um stefnu. Gefa á einkaaðilum fullt frelsi til viðskipta með krónuna gagnvart erlendum gjaldmiðlum og skrá gengi hennar eftir markaðsaðstæð- um. Það er grundvallaratriði ef ná á þvf markmiði að stöðva skulda- söfnun erlendis, gefa útflutningsat- vinnuvegunum möguleika á því að afla þess gjaldeyris sem þjóðin vill eyða og leyfa atvinnulífi á lands- byggðinni að standa á eigin fótum. Höfundur er hagfrœðingur.

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.