Morgunblaðið - 27.05.1988, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 27. MAÍ 1988
Stórmerkileg sýning
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
„Börn hafa hundrað mál“
nefnist stór og mikil sýning er
gistir Kjarvalsstaði fram til 29.
maí. Við heiti sýningarinnar bæt-
ist raunar einnig þessi eðlilega
setning; „en frá þeim tekin nítíu
og níu“.
Hvort tveggja má að miklu leyti
til sanns vegar færa því að það
er alveg víst, að tilfinninga- og
skynsvið bama er mjög víðfeðmt
og að þau missa heilmargt af uppr-
unalegum kenndum sínum gagn-
vart umheiminum við að komast
í snertingu við „siðmenninguna“.
Þetta gerist í öllum tilvikum ef
þess er ekki gætt í almennu skóla-
námi að viðhalda og helst þroska
enn frekar þessar náttúrulegu
kenndir. Um leið og bamið lærir
að lesa þá opnast að vísu alveg
nýr heimur fyrir því, en um leið
glatar það smám saman hæfileik-
anum til að tjá sig hreint og um-
búðalaust í hvers konar mynd-
táknum og litum. Bamið virðist
hafa innbyggða tilfinningu fyrir
línum, lit og formi svo og uppruna-
lega skipulagsgáfu, sem það á
auðvelt með að þroska.
Línan er mjög tilfínningarík og
ræðst m.a. af geðshræringum
bama og hjartslætti í frum-
bemsku, segir þannig mikla sögu
af sálarástandi bamsins. Línan er
þannig einmitt, eins og Henri
Matisse skilgreindi svo réttilega:
„hin teiknandi hendi listamanns-
ins, er framlenging sálarinnar."
Litir bama em samræmdir þann-
ig, að litafræðingar gætu vart
gert betur og þessu fylgir næm
tilfínning fyrir hrynjandi, þýðingu
hlutfalla og frásagnargildi stærð-
arhjutfalla.
Öllu þessu viðheldur hinn fmm-
stæði maður, svo sem við getum
séð á híbýlum þeirra, klæðum, trú-
arlegum táknum og listsköpun,
sem tengist helgiathöfnum, hind-
urvitnum og hvers konar dagleg-
um athöfnum svo og gerð brúks-
hluta.
Hér er um að ræða þörfina fyr-
ir það að komast af — lifa. Sömu
þörf og gerir t.d. hreiður fuglsins
að listaverki — hlýtur því að telj-
ast frumhvöt.
Þá er og mjög merkilegt til at-
hugunar, að þegar tengsl manna
við allt tillært hafa verið rofin,
t.d. við sinnisveiki, þá vakna þess-
ar tilfínningar oft aftur, enda er
list geðsjúkra merkilegt rannsókn-
arefni og nú á dögum víða mikil-
vægur þáttur í endurhæfíngu
þeirra.
Það má og alveg álykta það,
að mörg af þeim skilningarvitum,
sem vísindamenn nútímans eru að
rannsaka hjá dýrum og okkur
þykja stórmerkileg og torráðin,
hafi maðurinn haft til að bera í
árdaga — annars hefði hann ein-
faldlega ekki komist af. Og skyldi
það sem við nefnum ófreskigáfur
ekki einmitt vera leifar þessara
skilningarvita?
Álykta má, að þessu hafí mað-
urinn smátt og smátt tapað með
tilkomu siðmenningarinnar og að
hann tapi því með meiri hraða en
áður, á örtölvuöld spymi hann
ekki við fótum.
Allt þetta sjáum við í hnotskum
er böm okkar setjast á skólabekk
og glata á fáum árum heilmiklu
af þessum hrífandi og uppruna-
legu kenndum sínum, sem ég skil-
greindi hér áður. Fari þau svo
seinna í listaskóla eru þau í mörg
ár að tileinka sér það með miklum
erfíðismunum, sem þeim var full-
komlega eðlilegt í æsku — og svo
á þessi þróun að nefnast menntun
og þroski!
Þetta allt hefur mönnum verið
kunnugt lengi, og því eru forskól-
amir tilkomnir og allur hinn mikli
fjöldi tilraunaskóla um skapandi
kennslu. í stað þess að búa til
miðstýrt hegðunarmynstur hefur
verið leitast við að opna umhverf-
ið fyrir baminu og gera það að
sjálfstæðum, hugsandi og fullgild-
um þátttakanda. En að sjálfsögðu
hefur einnig verið reynt að búa
til annað og engu minna miðstýrt
mynstur undir nafni nýrra kenn-
inga og frelsis, en það er annað
mál, sem ekki skal farið inn á
hér. Mikilvægast er að hér hefur
verið unnið mikið og merkilegt
starf á undanfömum árum og
gegna hér forskólamir mikilvægu
hlutverki en eru þó ekki algild
lausn.
Sýningin „Böm hafa hundrað
mál, en frá þeim tekin nítíu og
níu“ var upprunalega sett upp í
Modema Museet í Stokkhólmi árið
1981. Hún ijallar einmitt, svo sem
segir í sýningarskrá, um með-
fædda getu og hæfileika bama til
að lesa umhverfí sitt með öllum
skilningarvitunum og afla fróð-
leiks og þekkingar, sem er margf-
alt meiri og flóknari en almennt
hefur verið talið.
Efni sýningarinnar var sótt í
myndlistarvinnustofur bamaheim-
ilanna í Reggio Emilia í Norður-
Ítalíu og vakti undrun og aðdáun
sýningargesta. Hvemig gat það
staðist, að svo ungar manneskjur
gátu skapað hluti, sem voru ein-
stakir að Qölbreytileika og listræn-
um gæðum og sýndu þekkingu á
viðfangsefninu, sem er óvenjuleg
á þessum aldri. Öll verkin báru
vott um næman skilning bamanna
og ljóðræna mýkt, sem sameinað-
ist óheftri og kraftmikilli sköpun-
argleði.
Víst er þetta framtak í Reggio
Emilia merkilegt, en á þó ekki að
koma á óvart, því að löngu er við-
urkennt að böm hafa þetta allt í
sér, svo sem ég vék að, og þannig
séð kemur þessi sýning mér á
engan hátt á óvart. Hér kemur
einungis fram það, sem margur
hefur vitað, en vanrækt hefur
verið og víðast hvar mjög svo gróf-
lega með ómældu tjóni fyrir
þroska einstaklingsins og þjóð-
félagsins um leið.
Hér má og einnig koma fram,
að nýjar rannsóknir vísindamanna
hafa leitt í ljós að skynsvið ung-
bama er öllu meira en álitið var
áður — þetta hefur bamið þó löngu
gefið til kynna í rissum sínum eins
og margur hefur vísað til.
Og hér vil ég enn einu sinni
benda á hin vísu orð Plató, að
grundvöllur allrar menntunar væri
„að ala upp í list“ og meinti hann
þar, að listin væri grundvöllur
menntunarinnar.
Þetta voru forréttindi hinna
efnameiri um aldir en gleymdist
fullkomlega að tengja almennu
skólakerfí eftir iðnbyltinguna með
skelfilegum afleiðingum fyrir ein-
staklinginn, sem smám saman
varð að ósjálfstæðum og sinnu-
lausum múg.
Sýningin „Böm hafa hundrað
mál“ á erindi til allra hugsandi
manna í öllum skilningi. Á henni
er ótal margt sem gleður augað
og maður staldrar við og því er
farsælast að gesturinn gefi sér
góðan tíma til skoðunar hennar.
Hún er þörf og brýn áminning
fyrir ráðamenn skólamála um að
gefa meiri gaum að skapandi at-
riðum í menntakerfínu.
Þetta er ekki einasta stórfalleg
sýning og merkileg heldur meiri
háttar viðburður — hún er í senn
fróðleg og uppbyggjandi jafnt fyr-
ir hinn almenna sýningargest sem
skólafólk.
Barna-
heimilið
Mar-
bakki
Sköpunargleði
Myndgerðarsam-
keppni á tækniári
í tengslum við sýninguna „Böm hafa
100 mál“, en þó sjálfstætt framtak, er
sýning Bamaheimilisins Marbakka í vest-
ari gangi Kjarvalsstaða.
Þar hóf starfsfólk þemavinnu með böm-
unum í anda starfseminnar í Reggio Em-
ilia í febrúar á þessu ári og var hér Ragn-
heiður Sigurðardóttir, fóstra, sérstakur
leiðbeinandi.
Þemavinnan er öll í kringum einn kött,
sem fenginn var í heimsókn og markmiðið
var að kynnast honum frá mörgum sjónar-
homum og urðu menn margs vísari um
hegðun hans. Bömin áttu að setja sig í
spor kattarins og hegðunarmynstur hans
— hvemig hann borðar, hreyfir sig og
þetta leikið eftir. Skoðuð voru augu hans,
eyru, rófa, loppur, klær o.s.frv. og ýmsar
ályktanir dregnar af þeirri rannsókn.
Að öllum þessum flóknu málum athug-
uðum var svo köttuinn færður yfir í mynd-
mál — teiknaður, málaður og mótaður og
það gert á hinn fjölbreytilegasta hátt og
allur efniviður notaður, sem hendi var
næst.
Hér var um að ræða mjög ung böm
og hlýtur þetta tímabil að hafa verið þeim
mikið ævintýri og víst er það að árangur-
inn er hinn skemmtilegasti til skoðunar —
einungis hefði sjálf sýningin mátt vera
sett dálítið betur upp.
Af slíkum vinnubrögðum má draga
mikinn lærdóm en til að forða misskiln-
ingi skal þess getið, að slíkur lestur á
umhverfið í gegnum myndmál er af miklu
eldri toga en svo að eiga upphaf sitt í
Reggio Emelia. Á borði mínu er t.d. bók
sem ég eignaðist upp úr 1970, sem nefn-
ist „Vorschulkinder" (Forskólaböm) og var
gefin út í þriðja upplagi árið 1970 af for-
lagi Emst Klett Stuttgart. Man ég að ég
skrifaði grein um bókina hér í blaðið, því
að hún hafði vakið mikla athygli ekki síður
en sýningin „Böm hafa 100 mál“.
Það skiptir nú ekki höfuðmáli heldur
sú staðreynd að hér er farið rétt að og
meðal þess sem lærist án nokkurra erfið-
leika og án þess'að bömin átti sig á því
er móðurmálið, þ.e. orðaforðinn eykst til
muna ásamt skilningi á almennum hugtök-
um, sem er þrautinni þyngri að kenna
beint.
Á þessu vildi ég vekja sérstaka athygli
auk skemmtilegrar sýningar.
Það var árið 1986 að Norðurlandaráð
og iðnaðarráðherrar Norðurlanda ákváðu
að árið 1988 skyldi tileinkað tækninni og
nefnast Norrænt tækniár 1988.
Eitt helsta markmið Tækniársins er að
efla þekkingu á tækni og auka skilning á
mikilvægi tækniþróunar. Þessu markmiði
hefur verið reynt að ná á ýmsa vegu og
dæmi um eina hlið viðleitninnar getur að
líta í eystri gangi Kjarvalsstaða og nefnist
sýningin „Myndgerðarsamkeppni á
Tækniári".
Aðdragandi sýningarinnar er sá, að í
janúar sl. hófst samvinna Norræns tækni-
árs, Skólaþróunardeildar menntamála-
ráðuneytisins, Samtaka myndmennta-
kennara og Félags íslenzkra móðurmáls-
kennara um að efna til myndgerðarsam-
keppni í ij'órða bekk grunnskóla (10 ára
böm) og ritgerðasamkeppni í sjötta bekk
grunnskóla (12 ára börn).
Kennarar þessara árganga voru beðnir
um að stuðla að samkeppni og senda í
hana tvær ritgerðir og myndverk, er þeir
teldu að ættu þangað erindi.
Þátttaka var mjög góð og í eystri gangi
Kjarvalsstaða getur sem sagt að líta nokk-
ur sýnishom af því sem barst í keppnina.
Hvað myndgerðarsamkeppninni viðvíkur
var viðfangsefnið „Tækni framtíðarinnar".
Markmiðið var að örva hugarflug bam-
anna og fá þau til að lýsa í mynd þeirri
framtíðarsýn sem þau hugsuðu sér að
yrði raunveruleiki fólks sem lifði á 21.
öldinni eða síðar, — t.d. borgir, samgöng-
ur, heimili eða skóli. Mátti vinna myndirn-
ar sem einstaklingsverkefni eða hópverk-
efni og tækni var frjáls. Hér var gott
tækifæri til að gefa ímyndunaraflinu og
sköpunarþörfunni lausan tauminn.
Það er skemmst frá að segja að 130
nemendur úr 13 skólum í öllu fræðsluum-
dæminu tóku þátt í samkeppninni. Mynd-
imar vom mjög margar og vel unnar og
sýndu ríkt hugarflug. Dómnefndinni var
því nokkur vandi á höndum að velja sýnis-
hom mynda á þessa litlu sýningu.
Allar fyrrgreindar upplýsingar em sótt-
ar í skýrslu um sýninguna og skal sérstak-
lega taka undir það, að sýningin er lítil,
að mínu mati er hún alltof lítil, því að
kynningargildið hefði margfaldast ef hún
hefði verið stærri og hnitmiðaðra frá henni
gengið.
Eg tek undir það að erfítt hefur verið
fyrir dómnefndina að velja úr myndum,
hvað þá að finna verðlaunamyndina, því'
að hér komu margar til greina og einung-
is smekksatriði getur ráðið úrslitum í
slíkum tilfellum. Þannig sker verðlauna-
myndin sig naumast úr þó áhugaverð sé,
en hún er eftir einhvem meistara Albert
og ber hinn hugvitssamlega titil „Bólu-
hreinsarinn— sem tekur bólur og fíla-
pensla — líka spik og allt búið."
Hvað ritgerðarsamkeppninni viðvék þá
var viðfangsefnið „Tæknilaus dagur“, en
það skýrir sig nær sjálft.
Þó skal greint frá því að bömin áttu
að lifa sig inn í dag án tækni frá því að
þau vöknuðu að morgni og þar til þau
sofnuðu að kvöldi. Mörgum mun hafa
brugðið við að setja sig inn í slíkan dag,
svo sem auðséð er af ritgerðunum og vissu-
lega hefur þetta aukið skilning þeirra á
þýðingu tækninnar í daglegu lífi. Þannig
sofnaði verðlaunahafinn, Eyrún Edda
Hjörleifsdóttir, út frá kertaljósi og í al-
gerri þögn en vaknaði við hljóð í bílflautum
og skallapoppi — og virtist bara fegin!
Á þennan hátt er hægt að lifa sig inn
í tækni og hávaða, að tæknilaus veröld
og þögn virki sem martröð.
Áð öllu samanlögðu prýðilegt fram-
tak...