Morgunblaðið - 05.06.1988, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. JÚNÍ 4988
23
Þetta er bók sem höfundinn virki-
lega langaði til að skrifa og hafði
tækifæri til. Allir helstu kvik-
myndaleikstjórar hafa gert sam-
bærilegar kvikmyndir. Þessi verk
eru oft eins og langar ræður eða
fyrirlestrar. Gjaman eitt af bestu
verkum listamannanna." Þessi
kenning Wilsons um hið eina verk
hinna miklu meistara virtist heim-
asmíðuð og það var augljóst að
honum reyndist auðveldara að finna
henni stað í heimi kvikmynda en í
heimi bókmennta. „Mér finnst
Kristnihaldið vera fyndin bók —
kómedía," hélt hann áfram. „Hún
er ekki ærslaleikur og í henni er
ekki að finna aulafyndni. Hún er
gólitísk og heimspekileg kómedía."
Ég var e.t.v. eitthvað heimskulegur
á svip því hann hélt áfram fullur
glettni. „Láttu ekki svona! Það er
ekkert í þessum heimi sem er hijúf-
ara en íslensk frumspekileg
kómedía."
íslenskar kvikmyndir
illagerðar
Gerry líkar vel við persónur
Kristnihaldsins. „Mer finnst Jón
prímus vera idæll maður. Hann er
alls ekkert óvenjulegur, í rauninni
minnir hann mig talsvert á prest
sem ég kannaðist við í bemsku í
Kanada. Heillandi, léttur í sér,
furðulegur en samt raunverulegur."
Honum þótti Úa óraunveruleg og
aðspurður kvaðst hann ekki hafa
haft um það hugmynd að hún, né
aðrar persónur sögunnar, stæðu
fyrir eitthvað sér-íslenskt. „Það var
að sjálfsögðu ókostur að vera
ókunnugur því merkingarsviði sem
þessar persónur standa á fyrir aug-
um íslendinga en þar sem ég þekkti
ekkert til þess plagaði það mig
ekki neitt." Gerry sagði að það
hefði ekki verið erfitt að umskrifa
persónumar að öðru leyti en því
að þær væru svolítið naktar þar sem
þær spryttu ekki úr jarðvegi frá-
sagnarinnar eins og t.d. Bjartur í
Sumarhúsum í Sjálfstæðu fólki.
„Það er saga sem hefur geysilega
öfluga frásögn. Allar þjóðlegu,
pólitísku, trúarlegu og goðsögulegu
spumingamar eru samofnar at-
burðarásinni og persónumar vaxa
út úr þessum vef,“ sagði hann ákaf-
ur. „Rétt eins og í góðum vestra
eftir John Ford. Hann stöðvaði aldr-
ei atburðarás til þess að koma ein-
hveiju vitlegu að eða kynna persón-
ur. Hann óf þetta saman," hélt
Gerry áfram. Það var augljóst að
honum fannst Sjálfstætt fólk hafa
allt til að bera til að verða góð
kvikmynd, en þó ekki endilega vin-
sæl. Hann las þá bók 16 ára að
aldri og vom það hans fyrstu kynni
af Laxness. Geriy sagðist vita af
því að einhveijar sögur eftir Lax-
ness hefðu verið kvikmyndaðar en
hann hefði ekki séð neina þeirra.
Hann var þess fullviss að hefði
hann séð einhveija hefði það engu
breytt um meðferð hans á Kristni-
haldi undir Jökli.
Það er þó annar angi íslenskra
bókmennta sem Gerry hefur meiri
áhuga á að glíma við og semja
kvikmyndahandrit eftir. Það em
fombókmenntimar. Hann sagði að
þær væm í raun skráðir sjónleikir.
„Ég þrái að gera handrit eftir Egils-
sögu. Það er alveg einstakt hvemig
persónan Egill skapast í huga
manns og þróast og breytist við
hveija raun. Eins væri gaman að
glíma við Njálssögu," hélt hann
áfram eftir augnabliks umhugsun.
„Þennan harmleik þar sem örlögin
em kunn en enginn fær neinu
breytt og bmninn á Bergþórshvoli
virðist óumflýjanlegur." Hann
sagðist hafa séð einhveijar íslensk-
ar kvik- og sjónvarpsmyndir sem
byggðar væm á íslendingasögunum
þegar hann var í heimsókn á ís-
landi fyrir nokkram ámm. Hann
sagðist ekki muna eftir einstakri
mynd því að hann sá þær allar með
íslensku tali og ótextaðar. Honum
fannst þær allar eiga það sameigin-
legt að vera illa gerðar. „Það vant-
aði í þær allar stórbrotnar goðsagn-
ir og mýtur, svona eins og þú sérð
í klassískum vestmm. Það vantar
HALLDOR LAXNESS:
„Það er ekkert í þessum heimi sem er hijúfara en íslensk
frumspekileg kómedía," segir Gerald Wilson um Kristnihaldið.
Sigurður Siguijónsson
Helgi Skúlason
Kristbjörg Kjeld
Margrét Helga Jóhannsdóttir
Baldvin Halldórsson
PERSÓNUR OG LEIKENDUR:
Umbi — Sigurður Siguijónsson
Jón Prímus — Baldvin Halldórsson
Úa — Margrét Helga Jóhannsdóttir
Hnallþóra — Kristbjörg Kjeld
Godman Syngmann — Helgi Skúlason
allt samspil goðsagna, athafna og
persóna. Þú sérð aldrei goðsagnim-
ar vaxa upp af athöfnum persón-
anna."
Gerry Wilson þagnaði eftir þessar
fullyrðingar sínar. Þegar ég spurði
hvort þetta gæti stafað af því
hversu menningararfleið Islendinga
byggði mikið á ritmáli en ekki á
myndmáli sagði har.n að það gæti
svo sem verið. Hann bætti því síðan
við hugsi að sumpart gæti þetta
stafað af því að aðstandendur
myndanna væm um of bundnir af
hinu skráða orði. „Það er alveg á
hreinu að ekki er hægt að kvik-
mynda Egilssögu firá upphafi til
enda í bókstaflegri merkingu. Það
verður að finna kjama sögunnar
og vinna útfrá honum."
Geny sagði að sér hefði einhvem
tímann verið sýnt handrit af
íslenskri víkingakvikmynd sem hon-
um leist vel á. Eftir nokkra stund
komumst við að því að það hlyti
að hafa verið af kvikmynd Hraftis
Gunnlaugssonar, Hrafninn flýgur.
„Það var frábært," úrskurðaði
Geriy um það handrit. „Mig hefur
alltaf langað til þess að sjá þá
mynd og mér bámst fréttir af því
að hún hefði víða verið sýnd við
ágætar undirtektir. Höfundur þess
handrits bar gott skynbragð á lcvik-
myndir," sagði hann. Annars taldi
Gerry að það færi illa á því að hann
gagnrýndi íslenska kvikmyndagerð-
armenn því þegar hann heimsótti
ísland fyrir nokkm og flutti fyrir-
lestur varð honum það ljóst að flest-
ir þeirra vóm gamlir nemendur
sínir.
Úrvalsmyndir sjaldgæfari
og sjaldgæfari
Geriy Wilson varð daufur í dálk-
inn þegar tal okkar barst að núver-
andi ástandi kvikmyndaiðnaðarins.
Þrátt fyrir að myndir yrðu alltaf
dýrari í framleiðslu þótti honum
þær sífellt fara versnandi. „Kvik-
mjmdaiðnaðurinn núna er hræðileg-
ur,“ sagði hann. „Hann er heimsku-
legur. Það em komungir, fáfróðir
bókhaldarar sem ráða ferðinni.
Yfirmaður framleiðsludeildar Lor-
imar- fyrirtækisins er 28 ára gam-
all viðskiptafræðingur. Hann veit
ekkert um kvikmyndir og hann
hefur varla nokkum tímann séð
góða kvikmynd og honum fínnst
að gamlingjar eins og ég eigi heima
á elliheimili," sagði Gerry og það
kenndi beiskju. „Einn kvikmynda-
framleiðandi hjá öðm fyrirtæki,
sem ég hef haft tal af, man ekki
eftir að hafa séð eina einustu John
Ford-mynd og Psycho var eina
Hitchcock-myndin sem hann rámaði
í. Myndin Lethal Weapon með Mel
Gibson var að hans mati góð mynd.
Mér þótti hún hins vegar vera eins
og ósamstæður mslahaugur. Engin
persónusköpun — einungis fárán-
legt ofbeldi hannað fyrir fólk sem
ekki hefur hugarþrek til þess að
fylgja söguþræði." Gerry talaði nú
hratt og af miklum ákafa. „Colours
er ný mynd með Sean Penn og Bob
Duvall sem er smánarleg. Hún fjall-
ar um stríð bófaflokka í LA. Þessi
mynd er í alla staði hrikaleg. Hún
er full af kynja- og kynþáttafordóm-
um í versta skilningi þeirra orða
og er yfírfull af ofbeldi ofbeldisins
vegna," sagði hann og þagnaði.
„En,“ bætti hann við og dró seim-
inn, „hún mun mala gull.“
Geriy svaraði mér með þögninni
þegar ég fullyrti að það hlytu að
hafa verið framleiddar einhveijar
góðar myndir nú hin síðari ár. „Af
hveiju er Síðasti keisarinn frábær
mynd?“ spurði hann mig þegar ég
missti það útúr mér að hún hlyti
að vera frábær mynd. Ég stamaði
þá einhveiju á þá leið að hún væri
stórbrotin, glæsileg og vel gerð
epísk kvikmynd — sannkölluð stór-
mynd, rétt eins og Gandhi. Hann
sagðist þá vera sammála mér að
því marki að þessar tvær myndir
ættu margt sameiginlegt. Þær væra
báðar hundleiðinlegar og lítt áhuga-
verðar nema fyrir þá sem hafa gam-
an af því að sjá fallega kvikmynda-
töku, aðdáunarvert landslag og fal-
lega liti. Honum fannst þær báðar
holar að því leyti að þær glímdu
ekki við persónugerð aðalpersón-
anna. „Síðasti keisarinn er að sjálf-
sögðu góð mynd,“ sagði hann síðan.
„Mér líkar mjög vel við Bertolucci,
leikstjórann, bæði sem persónu og
kvikmyndagerðarmann. Hann er
virkilega vingjamlegur náungi en
Síðasti keisarínn er alls ekki frábær
mynd. Hún er að sjálfsögðu miklu
betri en Gandhi eða aðrar myndir
sem em vinsælar um þessar mund-
ir eins og Wall Street og Fatal
Attraction. Það em einkar léttvæg-
ar myndir, enginn tími gefínn til
þess að þróa persónur eða aðstæð-
ur. Annars er Fatal Attraction léleg
eftiröpun á Play Misty for Me, sem
Clint Eastwood gerði og lék í hér
um árið. Ég gekk þess vegna út
af sýningu á Fatal Attraction."
Gerry Wilson var berlega mjög
ósáttur við kvikmyndir þessa ára-
tugar. Ég bað hann þó um að nefna
eina nýlega mynd sem væri framúr-
skarandi. „Ég veit að ég hljóma
eins og gamall, fúll, nöldrandi
skijóður sem fordæmir allt en ef
ég á að segja eins og er þá verða
úrvalsmyndir alltaf sjaldgæfari og
sjaldgæfari og sjaldgæfari," sagði
hann og þagnaði. Hann var að
reyna að fínna einhveija nýlega
mynd sem hann væri ánægður
með. „Þú sérð hvemig ástandið er,
— ég á í miklum erfiðleikum með
að nefna eina almennilega mynd.“
Hann gafst að lokum upp á að reyna
að finna einhveija mjmd.
Tal okkar barst að leikstjómm.
„Ég tel að nú séu engir framúrskar-
andi leikstjórar starfandi,“ sagði
Gerry. „Vandinn er sá að nú á
tímum líta leikstjórar á sig sem
listamenn. Hinir miklu leikstjórar
fyrri ára eins og Minelli, Ford og
Hitchcock, svo einhveijir séu nefnd-
ir, sáu sjálfa sig alltaf sem fagmenn
sem gerðu einungis það sem þeir
vildu og þá langaði til að gera. í
dag em leikstjórar drýgindalegir
listamenn sem varla vita hvað snýr
fram og aftur á kvikmyndatöku-
vél.“ Hann hafði augljóslega ekki _
mikið álit á þessum mönnum og
ekki var hann hrifnari af kvik-
myndagagnrýnendum. Hann sagði
að þeir þjáðust af einskonar vit-
rænni geðtmflun og að þeir lofuðu
þessa leikstjóra, sem leiddi til þess
að leikstjóramir næðu aldrei fullum
tökum á faginu. Hann sagðist þá
vonast til að einhvem daginn kæmi
fram á sjónarsviðið leikstjóri sem
hefði áhuga á því sem hann gerði,
ekki bara á því að verða frægur.
Hann sagði einnig að það væri
vegna þessarar vonar að hann væri
enn að kenna við kvikmjmdaskól-
ann. Án þess að fara neitt út í þá
sálma sagðist hann halda að innan
tíðar jrrði kvikmjmdaheimurinn fyr-
ir miklum og jákvæðum áhrifum frá
þriðja heiminum og löndum sem
fram til þessa hefðu lítið látið að
sér kveða.
Krafa um persónusköpun
Þessi þróun kvikmjmdanna hefur
að vonum haft áhrif á starf Gerrys.
Kröfur til kvikmjmdahandrits hafa
breyst. „Núna kvarta framleiðendur
jrfír því sífellt að það gerist ekkert
og að miklu púðri sé eytt í persónu-
sköpun. Þeir vilja klippa burt og
hraða allri uppbyggingu. Hrejríing
og athafnir em mikilvægari en
söguþráður," sagði hann. „Ég held
að þetta sé rangt. Merkasta kvik-
mjmdahefðin er frásögnin — einu
sinni var — og við emm að týna
henni." Hann sagði að nú vildu
stjóramir einungis athafnir og læti.
Hann benti hins vegar á að hama-
gangur væri þrejrtandi ef hann
væri ekki samofinn trúverðugum
persónum. „Hitchcock skapaði ekki
spennu með látum," sagði Gerry.
„Gary Grant og Ingrid Bergmann
hrejrfa sig ekki mikið í mjmdinni
Notorious þegar þau mjaka sér upp
stigann. Samt er það ein magnað-
asta sena kvikmyndasögunnar."
Hann hafði augljóslega gaman af
að tala um þetta og hann vildi að
ég skildi hvað hann væri að fara.
„Eins og t.d. með Njálssögu. Bmn-
inn er mikilvægur af því að við
emm orðin mjög kunnug því fólki
sem deyr. Brennan sameinar marga
lykilþætti sögunnar.“
Eitt var það þó sem hann taldi
að hefði ekki breyst í kvikmynda-
heiminum; Mikilvægi og hlutverk
stjamanna. Leikarar með persónu-
töfra em ennþá og verða f framtíð-
inni ein helsta ástæðan fyrir vel-
gengni kvikmjmda að mati Gerrys.
Honum fannst þó stjömur síðustu
tíu ára lítilfenglegar. „A1 Pacino,
DeNiro og Dustin Hofftnan em all-
ir eins,“ sagði hann. „Og bilið á
milli Bette Davis og Meryl Streep
er gífurlegt,“ hélt hann áfram.
Þegar ég bað hann að setja fræg-
ar stjömur í hlutverk aðalpersóna
Kristnihaldsins hló hann dátt. Hann
sagðist alls ekki geta sett neina af
stjömum dagsins í dag í hlutverk
þeirra Úu og Jóns prímusar. Hann
sagði að mætti hann leita aftur í
tímann þá þætti honum Ingrid Thul-
in falla vel að hlutverki Úu, eða
Jeanne Moreau. Hann vildi setja
John nokkum Carradine eða Gunn-
ar Bjömstrand í hlutverk Jóns
Prímusar. Hann sagðist sjá hann
fyrir sér sem teinréttan,_ háan,
grannan og sterkan mann. Ég varð
hálf hissa því Jón prímus er í huga
mér eins og hann leit út á sviðinu
í Iðnó fyrir næstum tuttugu ámm
en þá var hann leikinn af Gísla
Halldórssyni.
Texti og myndir: Ásgeir Frið
geirsson