Morgunblaðið - 07.07.1988, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 7. JÚLÍ 1988
33
Af mæliskveðj a
til Alfreðs
Guðmundssonar
Alfreð GuðmundsbOn forstöðumaður Kjarvalsstaða fyrir framan tvö málverk Picassos í Kjarvalssal
Kjarvalsstaða sumarið 1986. Malverkið „Barbu au Chapeau“ (Skeggjaður maður með hatt), sem er máluð
á dánarári Kjarvals 1972, minnir fyrir sumt á meistarann. Hitt málverkið nefnist „Femme Assise" (Sitj-
andi kona) og er máluð 1942.
Aðdáandi Jóhannesar Kjarvals
númer eitt, eða í öllu falli einn af
aðaldýrkendum hans á landinu og
náinn vinur, Alfreð Guðmundsson,
forstöðumaður Kjarvalsstaða, er
sjötugur í dag. Eg held, að ég
muni fyrst eftir honum við hlið
Kjarvals fyrir margt löngu, og það
var hann æði oft, er ég mætti meist-
aranum á förnum vegi. Jafnvel er
trúlegt, að Kjarval hafi kynnt okk-
ur, eftir að ég hóf feril minn á lista-
sviði, því Alfreð var skyndilega far-
inn að taka ofan fyrir mér af kjarv-
alskri eða fremur meðfæddri hátt-
vísi. Minnist ég þess glögglega og
mun lengi minnast, því að sá siður
hafði þá að mestu lagst af hér á
landi, sem er miður, því að hann
er hinn notalegasti og lyftir mann-
fólkinu upp úr lognmollu hvunn-
dagsins.
Seinna átti ég eftir að kynnast
Alfreð miklu betur og einkum, eftir
að hann tók að sér forstöumanns-
starf Kjarvalsstaða. Þar hefur hann
ávallt komið fram við mig af þeirri
sömu háttvísi og tengist því að taka
ofan á fömum vegi, og á ég ekki
nema góðar minningar í sambandi
við samstarfið við hann í þau þrjú
skipti, sem ég hef haldið sýningar
þar. Einkum minnist ég þess hve
vel hann kom fram og gætti sýning-
arinnar, er ég fyllti Kjarvalsstaði í
hólf og gólf fyrir átta árum.
Alfreð er einn af þekktari borgur-
um Reykjavíkur og hefur sem kunn-
ugt er gegnt mörgum trúnaðarstöð-
um og átt sæti í ótal nefndum, þar
á meðal nokkrum sýningarnefndum
eftirminnilegra Kjarvalssýninga, en
ég kann minna frá því að segja.
Það er vandalaust að álíta, að
Kjarval hafi kunnað vel að meta
þennan mann, jafn náin samskipti
og þeir höfðu um árabil og híbýli
Alfreðs og Guðrúnar, konu hans,
eru hreinlega veggfóðruð af mynd-
um meistarans. Hús þeirra var opið
fyrir meistaranum hvernær sem
honum þóknaðist að koma og það
mun hafa verið æði oft.
Kynni þeirra Alfreðs og Kjarvals
hófust á Asturstræti, sjálfum nafla
Reykjavíkur og mun það hafa verið
árið 1936. Aðstoðaði hann Kjarval
við ýmsa hluti alla tíð síðan en það
var þó ekki fyrr en tíu árum seinna
að Alfreð eignaðist mynd eftir
meistarann enda leyfðu efni hans
ekki slíkan munað. En er Alfreð
festi ráð sitt árið 1946 og kvongað-
ist Guðrúnu Ámadóttir mun hann
hafa farið að skreyta híbýli sín af
myndum Kjarvals, sem varð fljót-
lega heimilisvinur þeirra og fasta-
gestur.
Alfreð var svo náin vinur Kjarv-
als alla tíð og aðstoðaði hann á
marga lund, fór m.a. með málverk
til kaupenda og svo innvígður var
hann í líf og störf meistarans að
hann fékk að horfa á hann mála,
en hér var Kjarval viðkvæmur fyrir.
I erfiðum og langvarandi veikind-
um Kjarvals heimsótti Alfreð hann
upp á hvern dag og það var hann
sem hélt í hendi meistarans er hann
skildi við.
Slík var þeirra mikla vinátta.
— Að sjálfsögðu er starf for-
stöðumanns Kjarvalsstaða hið
vandasamasta, enda hafa staðið
miklar deilur um húsið frá upphafi,
sem naumast verður séð fyrir endan
á að svo komnu. Myndlistarmenn
léku hér af sér, en það er önnur
saga, sem ekki verður tæpt á hér,
enda kom Alfreð þar hvergi nærri
né heldur hönnun hússins.
En vel mun búið að myndum
Kjarvals, þótt þær séu að mestu í
sérhönnuðum hirslum hússins
vegna annarrar starfsemi, og hér
hlýtur Alfreð að eiga stóran hlut
að máli, svo mjög sem hann ber
hag og veg verka þessa vinar síns
fyrir bijósti.
Kjarvalsstaðir eru í sjálfu sér
óhentugir sem safn og hentar betur
hvers konar sýningarstarfsemi, svo
sem ætlast var til í upphafi og því
mun ný bygging fyrirhuguð í næsta
nágrenni, sem hýsa mun myndir
meistarans og verða vettvangur
rannsóknarstarfsemi á list hans og
lífi.
Á ferli Alfreðs hafa margar stór-
sýningar gist Kjarvalsstaði, og á
listahátíðinni á undan þessari, er
nú stendur yfir, voru verk sjálfs
Picassos þar uppi öllum sönnum
listvinum til óblandinnar ánægju.
Kannski sá Kjarval inn í framtíð-
ina, er hann orti „Alfreðsljóð" í til-
efni fjörutíu og þriggja ára afmæli
hans og þar sem þessi hending kem-
ur fram: „Hóflega er haldið niðri /
heimsku þjóða; / velunnurum vizku
/ með listum."
í tilefni mikilla tímamóta þykir
mér við hæfi að birta ljósmynd, er
ég tók í lok Picasso-sýnignarinnar,
um leið og ég sendi honum mínar
bestu afmælisóskir og þakka liðleg-
heitin á undangengnum árum.
Bragi Ásgeirsson
Fyrrum ráðsmaður Dagsbrúnar,
Alfreð Guðmundsson, er sjötíu ára
í dag. Nú mun yngra fólk spyija:
„Ráðsmaður Dagsbrúnar! Hvað er
það?“ Fyrir tíma framkvæmda-
stjóra og forstjóra var aðalstarfs-
maður Dagsbrúnar nefndur ráðs-
maður félagsins. Mér fínnst þetta
fallegt orð og rammíslenskt sbr. að
í gegnum tíðina á íslenskum sveita-
heimilum, ekki síst stórbúum var
það ráðsmaðurinn, sem stjórnaði
allri vinnu og sagði til verka og
laut engum nema stórbóndanum.
Svo var með ráðsmann Dags-
brúnar, hann laut engum nema
formanni og stjórn félagsins. Alfreð
Guðmundsson var ráðsmaður Dags-
brúnar 1940—1942 á einum mestu
sviptingatímum í sögu félagsins og
leysti störf sín vel af hendi. Það
væri ekki illa til fundið að hafa
þetta orð aftur í heiðri.
Alfreð er fæddur og uppalinn í
Reykjavík og þrautþekkir þessa
borg. Hann útskrifaðist frá Versl-
unarskóla íslands 1936 og var
skrifstofumaður hjá Vinnumiðlun-
arstofu ríkisins fram til ársins 1940.
Fá störf hafa verið betur til þess
fallin að kynnast eymd kreppuár-
anna og atvinnuleysis, enda hefur
það greinilega mótað Alfreð, því
samúð hans með fátæku verkafólki
er ósvikin.
Eins og áður var sagt var það
árið 1940 sem hann tekur að sér
að vera ráðsmaður Dagsbrúnar —
þá sá ég Alfreð í fyrsta sinn. Við
vorum tveir félagar úr verkamanna-
bústöðunum, sem unnum við gerð
flugvallarins í Vatnsmýrinni, sem
nú gegnir því virðulega nafni
Reykjavíkurflugvöllur, á vegum
breska hersins. Menn máttu ekki
vera yngri en 16 ára en við félagar
vorum 14 ára, en höfðum logið
okkur 16. Þá kom ungur og góðleg-
ur maður með skrifblokk í hendi
og boðaði til fundar á vinnustað.
Við tveir vorum báðir dauðskelkað-
ir að nú kæmist upp um aldurinn.
En það var óþarfi, erindi Alfreðs
var að leita umsagnar um vaktafyr-
irkomulag. En það var unnið á vökt-
um ýmist 16 eða 24 tíma. Tillögur
Alfreðs voru samþykktar f vinnu-
flokknum og hann kvaddi ljúf-
mannlega og fór í næsta vinnu-
flokk. Eg held að hann hafí farið í
alla vinnuflokka á flugvellinum, en
þeir voru ótrúlega margir.
Þetta var í fyrsta sinn sem ég
sá starfsmann Dagsbrúnar að störf-
um. Löngu seinna kynntist ég hvað
Aifreð var raunverulega að gera.
Hann og Héðinn Valdimarsson
höfðu 4. júní 1941 gert kjarasamn-
ing við breska herinn. Þetta var
einn sérstæðasti kjarasamningur
sem gerður hefur verið fyrir utan
að hann var mjög hagstæður. Þá
viðurkenndu Bretar samningsrétt
Dagsbrúnar. Á haus samningsins
er þessi sérstæða fyrirsögn: „Kjara-
samningur milli Verkamannafé-
lagsins Dagsbrúnar og herliðs
Bretakonungs á íslandi". Síðan er
undirritun f.h. Verkamannafélags-
ins Dagsbrúnar, Héðinn Valde-
marsson, formaður og Alfreð Guð-
mundsson, ráðsmaður og í umboði
Bretakonungs ill læsilegt nafn
ása_mt nafnbótinni General.
Árið 1942 féll stjóm Héðins
Valdimarssonar í Dagsbrún og
stjóm Sigurðar Guðnasonar tók við.
Árin 1938—1943 voru ein mestu
átakaár í sögu Dagsbrúnar. Fáir
mundu hafa trúað því að Héðinn
Valdemarsson ætti eftir að falla
sem formaður Dagsbrúnar, en hann
var einn af farsælustu og hæfustu
formönnum sem Dagsbrún hefur
átt. Átök á þessum ámm voru svo
hörð og grimm að ungt fólk getur
ekki ímyndað sér það í dag. Að
„sjálfsögðu“ var öllum starfsmönn-
um Dagsbrúnar sagt upp með nýrri
stjórn, en aldrei heyrði ég þá for-
ystumenn Dagsbrúnar segja annað
en hlý orð og góð til fyrrverandi
starfsmanns, Alfreðs Guðmunds-
sonar.
En alla tíð síðan hefur Alfreð
verið velunnari Dagsbrúnar, hann
hefur tekið að sér mörg störf fyrir
félagið og ávallt fylgst með félaginu
og ég á honum persónulega skuld
að gjalda fyrir mörg holl og góð
ráð og vináttu.
Ég má ekki missa mig í söguna
í grein sem átti að vera stutt af-
mæliskveðja, en ég get ekki stillt
mig um að geta þess að árið 1944
samþykkti Dagsbrún stuðning við
lýðveldisstofnunina og kosin var 3ja
manna nefnd sem hafði það hlut-
verk að berjast fyrir lýðveldisstof-
uninni. í þá nefnd er Alfreð Guð-
mundsson kjörinn einróma og síðla
vetrar er haldinn gríðar fjölmennur
fundur hjá Dagsbrún til stuðnings
lýðveldisstofnuninni, og fyrsti
ræðumaður var Benedikt Sveinsson
frv. alþingisforseti og einn höfuð-
kempa sjálfstæðisbaráttunnar og
með honum tala á fundinum Ólafur
Friðríksson, Steingrímur Steinþórs-
son, þáverandi búnaðarmálastjóri,
Einar Olgeirsson, frv. alþingismað-
ur og Ámi Ágústsson, verkamaður.
Til þess er tekið að Benedikt Sveins-
son hafi verið hylltur sérstaklega á
fundinum. Svona er saga Dags-
brúnar tengd sögu Reykjavíkur og
íslensku þjóðlífí.
Skömmu fyrir 1950 voru kosnir
3 menn ólíkra gerða í húsnefnd
Dagsbrúnar, sem hafði það verkefni
að reisa veglegt Dagsbrúnarhús.
Þeir sem í nefndinni voru var Al-
freð Guðmundsson, Eggert Þor-
bjamarson, framkv.stj. Sósíalista-
flokksins og Þorlákur Ottesen,
verkstjóri. Þessir menn störfuðu
ágætlega saman og Dagsbrún fékk
úthlutað lóð efst við Frakkastíg og
hét þá á Skólavörðuholti. Þegar
teikningar af húsinu vom langt
komnar var skipulaginu breytt, því
stjóm Reykjavíkurborgar óttaðist
sem reyndar kom í ljós að Iðnskól-
inn myndi stækka og tengjast inn
á lóð Dagsbrúnar. Árið 1956 á
fímmtíu ára afmæli félagsins fékk
Dagsbrún aðra lóð að Borgartúni
1, en sá galli var að hluti lóðarinn-
ar var í fjöruborðinu og náði jafn-
vel f haf út. Þetta svæði hefur síðan
mikið breyst, lóðin komin á land
upp og Davíð Oddsson, borgar-
stjóri, endumýjaði þessa lóðaúthlut-
un árið 1986, og nú er stórhýsi á
teikniborðinu. Dagsbrún hefði aldr-
ei fengið þessar lóðaúthlutanir ef
Alfreðs hefði ekki notið við. Betur
hefði Dagsbrún farið að ráðum
húsnefndar að byggja hið snarasta.
Alfreð Guðmundsson hefur verið
endurskoðandi Styrktarsjóðs sjó-
manna og verkamanna í Reykjavík
frá 1941 utan 4 ára 1978—1982,
þá var eitt fyrsta verk vinstri meiri-
hlutans í borgarstjóm að kjósa ann-
an mann í stað Alfreðs Guðmunds-
sonar. Sjálfsagt hafa einhveijir ver-
ið spurðir álits á þessari ráðstöfun
en ekki Dagsbrún eða Sjómannafé-
lagið. Þegar okkur bámst tíðindin
er mér mjög eftirminnanlegt að það
er í eina skiptið sem ég sá Eðvarð
Sigurðsson grýta kaffíbolla, sem
hann var að drekka úr, í gólf í reiði
sinni. Alfreð hafði alltaf verið kjör-
inn einróma í þetta starf og var það
aftur 1982 og er enn. Alfreð hefur
sinnt þessum endurskoðunarstörf-
um með stakri samviskusemi og
umhyggjú og nánu samstarfi við
stjómir verkalýðsfélaganna. Sjóður
þessi er fáum kunnur, enda hefur
hann sem aðrir sjóðir bmnnið upp
í verðbólgu, en hann var stofnaður
1917 eða 1918 þegar helmingur
reykvískra togara var seldur til
Frakklands aðallega, við mikil and-
mæli verkamanna og sjómanna. En
þá var því komið í lög að einhver
lítill prósentuhluti af söluverði gekk
í sjóð til styrktar fátækum sjómönn-
um og verkamönnum í Reykjavík.
Alfreð Guðmundsson hefur verið
starfsmaður Reykjavíkurborgar frá
1942 og verið skrifstofustjóri og
forstöðumaður hinna ýmsu stofn-
anna, en frá 1972 hefur hann verið
forstöðumaður Kjarvalsstaða.
En félagsmálaáhugi hans lýsir
sér vel í því að hann sat í stjórn
Byggingarfélags verkamanna frá
1945—1975 ýmist sem ritari eða
varaformaður. Þegar Alfreð baðst
undan endurkjöri var hann gerður
að heiðursfélaga í Byggingafélagi
verkamanna.
Sjálfsagt er Alfreð nú þekktastur
sem embættismaður Reykjavíkur-
borgar. En Dagsbrún hefur alltaf
átt marga velunnara, einn af þeim
er Alfreð Guðmundsson, hann hefur
alltaf fylgst með félaginu, tekið að
sér fleiri störf en hér hafa verið
tilgreind og á Dagsbrún honum
stóra skuld að gjalda fyrir einlægni
hans og góðan hug til félagsins.
Alfreð hefur alltaf verið mikill
sjálfstæðismaður og starfað mikið
fyrir sinn flokk. Hugðarefni hans
hafa öðru fremur beinst að velferð-
armálum verkafólks og hann er
mikill unnandi fagurrar lista. Alfreð
er kvæntur hinni ágætustu konu,
Guðrúnu Ámadóttur. Guðrún er
dóttir Árna Guðmundssonar sem
lést á sl. vetri. Hann var frábær
Dagsbrúnarmaður. Hún hefur
starfað með manni sínum af ein-
lægni og dugnaði og vart er hægt
að ræða um annað þeirra hjóna án
þess að hitt sé nefnt svo samrýnd
eru þau.
Þau eiga einn son, Guðmund lög-
fræðing, sérmenntaðan í alþjóða-
rétti, sem um nokkur ár hefur starf-
að hjá Sameinuðu þjóðunum og
hefur nú um nokkur ár starfað hjá
Mannréttindastofnun Sameinuðu
þjóðanna í Genf. Auk þess hefur ■
hann 'verið gestaprófessor víða um
lönd. Slíka menn vil ég hafa heima
á íslandi.
Ég sendi hugheilar afmælisóskir
til Alfreðs á þessum afmælisdegi
hans, þakka hönum störfín fyrir
Dagsbrún og tryggðina við félagið.
Lifðu heill, Alfreð og fegnir vild-
um við Dagsbrúnarmenn eiga þig
að enn um sinn.
Guðm. J. Guðmundsson,
formaður Verkamannafél.
Dagsbrún.
Þingvallavatn:
Utanborðs-
mótor stol-
ið úr bát
Selfossi.
UTANBORÐSMÓTOR var stolið
úr bát fyrir neðan bæinn Heið-
arbæ á mánudag. Mótorinn er
20 hestöfl af Johnson-gerð með
númerið FD21R.
Af ummerkjum má ráða að bif-
reið hafi verið ekið niður að vatninu
og mótorinn tekinn úr bátnum.
Þeir sem orðið hafa varir við
mannaferðir á þessum slóðum á
mánudag eru beðnir um að láta
lögregluna á Selfossi vita.
- Sig. Jóns.