Morgunblaðið - 14.07.1988, Qupperneq 15

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 14. JÚLÍ 1988
Staðreyndir
o g skoðanir
Bókmenntir
ErlendurJónsson
NÝ SAGA. Tímarit Sögnfé-
lags. 123 bis. 2. árg. Útg. Sögufé-
lag. 1988.
Amgrími lærða var vandi á hönd-
um þegar hann tók að rekja sögu
Islands í Crymogæu: Hér höfðu
ekki setið konungar sem í öðrum
löndum. Saga þjóðríkja var þá —
og lengi síðan — konungasaga fyrst
og fremst. Svo er ekki lengur. Lýð-
hyggja 20. aldar bannar að fáum
enstaklingum, dauðum eða lifandi,
sé með þeim hætti lyft himinhátt
yfir íjöldann. Nú er liðið ár og dag-
ur síðan veldi konunga tók að
þverra í heiminum. Rúm þeirra í
sögunni hefur að sama skapi
minnkað. Á seinni árum hefur
samtímasaga og félagsmálasaga
setið í fyrirrúmi. Það eru einkum
ungir sagnfræðingar sem standa
að riti þessu þótt eldri sagnfræðing-
ar séu líka meðal höfunda. Eggert
Þór Bemharðsson, sem er ritstjóri
ásamt Ragnheiði Mósesdóttur,
minnist fyrst Valdimars Unnars
Valdimarssonar sem nýlega lést af
slysförum þar sem hann var við
framhaldsnám erlendis. Valdimar
Unnar hafði þegar vakið athygli
þótt ungur væri. »Hann var ná-
kvæmur, víðlesinn, iðinn, agaður
og mjög ritfær fræðimaður, sem
hafði lag á því að segja flókna sögu
á einfaldan og auðskiljanlegan
hátt,« segir Eggert Þór. Vissulega
eru það eiginleikar sem sérhver
sagnfræðingur þyrfti að vera gædd-
ur. Þama er jafnframt birt ritgerð
sem Valdimar Unnar hafði samið
áður en hann lést, Alþýðulýðveldið
og ísland. En þar er rakið hvemig
íslendingar greiddu atkvæði á þingi
Sameinuðu þjóðanna þegar aðild
kínverska alþýðulýðveldisins var
þar til umræðu á sínum tíma.
Allmargar stuttar ritgerðir em í
hefti þessu og verður efni þeirra
ekki rakið hér. Að sumu leyti ber
ritið merki þeirrar umræðu sem
fram hefur farið hin síðari ár um
söguna sem fræðigrein. Tilhneig-
ingar gætir að gagnrýna og endur-
skoða eldri viðhorf. Svo er t.d. í
hugleiðingum Helga Þorlákssonar,
Gráfeldir á gullöld og voðaverk
kvenna. Með orðinu »voðaverk« á
Helgi við vinnu kvenna við vefnað.
Helgi rekur hversu eldri fræðimenn
mikluðu fyrir sér þjóðveldisöldina
og lögðu þá einkum áherslu á þátt
afreksmanna í rás atburða. Má
skilja af orðum Helga að hann telji
þjóðveldisöldina ekki hafa verið þá
gullöld sem sumir vilja vera láta.
Og rýr þykir honum í sögunni hlut-
ur þeirra kvenna sem stóðu við
vefstólinn og skópu þjóðveldinu
lífskilyrði með því að framleiða vað-
málið: meginútflutningsvöm ís-
lendinga. »Gullaldarglýjan hefur
orðið til þess að einstakir karlar em
ofmetnir en konumar em mjög
vanmetnar.« Þá telur Helgi að hér
hafi færra breyst en sumir ætla við
lok þjóðveldisins og færir fyrir því
gild rök. Er þá að sönnu eftir að
útskýra hvers vegna botninn datt
úr hinni glæsilegu söguritun ein-
mitt um það leyti eða skömmu
síðar. Þó Njála og Grettis saga
gefi ekki margt til kynna um þjóðar-
hag á Sturlungaöld stendur eftir
sú staðreynd að þeir, sem færðu í
letur þess háttar öndvegisrit, gátu
gefið sér tíma til ritstarfa! Þjóð-
félag, sem lætur eftir sig þvílíkar
minjar, þarf hvorki að vera mann-
úðlegt né réttlátt. En blásnautt
getur það varla verið.
Á svipuðum nótum og hugleið-
ingar Helga er spjall við Ama
Bjömsson sem safnar heimildum
fyrir þjóðháttadeild Þjóðminja-
safnsins. Það er ekki afreksmanna-
saga heldur heimildir um sögu
hversdagslífsins sem þjóðhátta-
deildin leitast við að bjarga frá
gleymsku. En slíkt er hægara sagt
er gert. Sú skoðun er sem sé enn
í gildi hjá alþýðu manna að það séu
stóru atburðimir sem helst séu í
frásögur færandi. Hitt, sem »allir
vita,« sé óþarft að skrá. Sá bögg-
ull fylgir þó skammrifi að það, sem
allir vita með einni kynslóð, er ef
til vill gleymt með hinni sem á eft-
ir kemur. Því leggur þjóðháttadeild-
in nú kapp á að afla lýsinga á göml-
um vinnubrögðum til sjávar og
sveita — sem og lifnaðarháttum
yfirhöfuð — meðan þeir, sem muna,
em ofan moldar. Naumast þarf að
taka fram að þess háttar vísindi eru
nú orðið tölvuskráð.
í þessari Nýju sögu er og fjallað
um hugarfarið og samtímann (Sig-
urður G. Magnússon) og ástir, völd,
hjónaband og frillulífi á fyrri öldum
(Auður G. Magnúsdóttir, Gísli
Ágúst Gunnlaugsson). Þegar sagn-
fræðingur velur sér efni af þvf tag-
inu verður hann um leið að gerast
dálítill fimleikamaður í andanum
því — eins og Gísli Ágúst segir:
»Tilfinningar og viðhorf fólks í for-
tíðinni er erfitt rannsóknarefni,
bæði vegna skorts á heimildum um
fjölmörg mikilvæg atriði og erfíð-
leika við að túlka þær heimildir sem
nothæfar eru.«
Einneginn er þama seilst i átt
til líðandi stundar í þrem stuttum
þáttum um viðreisnarstjómina sem
sat að völdum 1959-1961. Höfund-
ar eru Gísli Gunnarsson, Stefán
Ólafsson og Hannes Hólmsteinn
Gissurarson. Tímabil viðreisnar-
stjómarinnar er auðvitað orðsaga í
þeim skilningi að það er útþrykki-
lega liðið. Dægurmál er það hins
vegar frá þeim sjónarhóli séð að
deilumálin em enn af sömu rót
mnnin. Sömu öfl takast enn á í
þjóðfélaginu. En viðreisnarstjómin
mun vera öðram stjómum minnis-
verðari fyrir tvennt: Hún fór nýjar
leiðir. Og hún sat öðram stjómum
lengur. Þótt höfundamir leitist við
að skoða málin hlutlaust fer varla
hjá því að dómar þeirra falli að ein-
hveiju leyti í samræmi við skoðanir
þeirra sjálfra. Hugleiðingar þeirra
mega því flokkast undir stjóm-
málaskrif allt eins og sagnfræði.
Eigi að síður þykir alltaf fróðlegt
að heyra hvað sagnfræðingar segja
um nýliðinn tíma.
Sögufélag gefur nú út tvö rit:
Sögu, sem lengi hefur komið út,
og svo þetta: Nýja sögu. í Sögu era
fremur birtar ýtarlegar, fræðilegar
og stundum nokkuð langar ritgerð-
ir. Hér er aftur á móti slegið á létt-
ari strengi, hugarfluginu gefínn
lausarí taumurinn en minna sýslað
við heimildir og staðreyndir.
Þar sem ungt fólk er að hasla
sér völl er skiljanlegt að fræði-
mennskan verði stundum skoðunum
blandin. Söguritun verður seint
hlutlaus með öllu. Á fyrri áratug
og fram eftir þessum þótti stundum
kenna hlutdrægni í skrifum ungra
sagnfræðinga, bæði með hliðsjón
af vali viðfangsefna og eins af nið-
urstöðum og ályktunum. Þeir vora
þá undir áhrifum frá hræringum
þeim sem kenndar eru við 68. Af
skrifum sumra að dæma mátti
stundum ætla að sköpun heimsins
hefði hafist með verkföllum og
stéttabaráttu! Nú er þetta að jafn-
ast. Öldur rísa og hníga. En allar
byltingar skilja eitthvað eftir. Og
það sem eftir stendur er í stystu
máli: að hlutur hversdagshetjunnar
hefur verið aukinn í á kostnað mikil-
mennisins. Sú stefna leynir sér ekki
í riti þessu fremur en í öðram
slíkum.
Hönnum og myndskreyting þessa
rits miðar sýnilega að því að það
fái rúm á hinum almenna vinsælda-
lista íslenskra tímarita.
Valdimar Unnar Valdimarsson
15
KL. 22. í KVOLD
Ferdatryggingfir
□ MEGAS - Höfuðlausnir LP, KA & CD
Að mati gagnrýnenda og aödáenda Megasar eru „Höf-
uðlausnir“ stórbrotið meistaraverk.
„ Höfuðlausrtir er mögnuð plata hvar sem á hana er litið og skyldu
einhverjir efast um að Megas bæri meistaranafnbótina með rentu
ættu þeir að hlusta á plötuna og sannfærast. “
SÞS-DV
„...Reyndar erþetta besta plata Megasar sem ég hef heyrtþeg-
arlitið er til baka af hreinskilni. Kemur þartil að á Höfuðlausnum
eru textar sem skipa sér með bestu textum Megasar.
ÁM - MBL
„Höfuðlausnir er óvenjuleg og eftirminnileg plata, sem erán efa
sú besta sem komið hefur frá meistara Magnúsi i langan tíma. “
OJ-ÞJÓÐV.
„...Ég álítþetta bestuplötu Megasar frá upphafi...“
AJ-RÁS2
SMEKKLEYSA KYNNIR
□ LANGISELI&
SKUGGARNIR 12“45
ORKUVER
HUÓÐMÚR
45 STROKKA STERÍÓ
Hún er komin í verslanir nýja plata
Langa Sala og Skugganna.
□ HAM - Hold Mlnl-LP
Það erótrúlegtað svo ung hljómsveit
sem Ham skuli senda frá sérjafn frá-
bæra frumraun og hljómplatan Holdber
vitni um. Þessi fimm laga plata einkenn-
ist fyrst og fremst afkrafti og ferskleika
og er óhætt að segja að hér sé um
hreint og klárt meistaraverk að ræða.
□ BUBBI
-KONACD
Sfgilt verk Bubba. Nú
fáanleat á CD
□SYKURMOLAR
UFE’STOO GOOD LP, KA8. CD
„ Timamótaverk i
islenskri rokktónlist."
ÁS - Mbl.
□ SÚLD
- BUKOLIKILP
Metnaðarfull og einstök
jazzplata.
□ Tracy Chapnian - TC LP+CD
□ Bob Dylan - Down in the grave LP
□ Smithereens - Green Thoughts
□ Luxuria -The Unanswerable Lust LP+CD
□ Pere Ubu - The Tenament Years LP + CD
□ PeterMurphy-LoveHy8teriaLP+CD
O Erazure - The Innocents LP + CD
□ The Jesus&Mary Chain- Baned kisses LP
□ The Del Lords - Based on true stories LP
□ Andalsothetrees-ThemilipondyearsLP
□ TheTestDepartment-AaoodnightoutLP
□ World Domination Ent. - Let’s play LP+CD
O Killing ioke - Outside the gate LP+CD
□ Prince - Lovesexy LP+CD
□ TheFall-TheFrenzexperimentLP
O Gene loves Jezebel-The house of storm LP
O Martin Stephenson
+ Dalntres & Gladsome humour+ blue LP
O .Salvation" - Úr kvikmynd LP
O Godfathers - Birth, School, Work, Death LP+CD
O Morrissey-VivaHateLP+CD
O Talking Heads - Naked LP+CD
O Scritti Politti - Provision LP
O Steve Winwood - Roll with it LP+CD
O Bilty Idol - Idol songs (Best of) LP+CD
O lethro Tull - Box Set - 20th Anniversary LP+CD
O Jimmy Page - Outrider LP+CD
O VanMorrison+Chieftains
- Irish Heartbeat LP+CD
O Deep Purple - Nobody’s perfect LP
O StyleCouncil-Confessionsofapopgroup
Vorum að taka upp fjölbreytt úrval af bluas,
gospel, jazz og ýmiss konar gæða tónlist.
Sendum ípóstkröfu samdægurs.
jGæða tónlist
ágóðumstaðu
LAUGAVEG117 SÍMI91 -12040