Morgunblaðið - 07.08.1988, Síða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. ÁGÚST 1988
MAGASÁR,
ein algengasta
meinsemd mannsins
í „Læknabókinni“, sem gef-
in var út af bókaútgáfunni
Helgafelli árið 1949, má m.a.
sjá fróðlega frásögn Bjarna
Bjamasonar, læknis, af írskum
manni, Tómasi að nafni. Hann
varð fyrir því óhappi á unga
aldri að taka vænan gúlsopa
af sjóðandi heitri grænmetis-
súpu með þeim afleiðingum að
vélindað brann saman og lok-
aðist með öllu. Eina úrræðið á
þessum tímum var að gera op
á magann í gegnum magálinn
og næra Tómas í gegnum það.
„Tveir læknar, er báðir hétu
Wolf, þóttust hafa himin hönd-
um tekið er þeir fregnuðu af
Tómasi, sem þá var orðinn 56
ára. Þeir fengu hann til að
koma á rannsóknastofu sína
og hófu að athuga með tækjum
sínum samdrætti í maga Tóm-
asar, safamyndun og útlit æða
í slímhúðinni með því að stinga
kíki með ljósgjafa inn um opið
en venjulega var slíkt tæki
notað til endaþarmsskoðunar
(rectoscope). Könnuð voru við-
brögð magans við lykt, bragði,
hugsun um mat og síðan en
ekki síst, kvíða og streitu.
Viðbrögð magans við streitu
voru t.a.m. svohljóðandi:
„Eftirvænting, kvíði og erf-
iðleikakennd hafði stöðugt
aukna safamyndun í för með
sér. Því fylgdi einnig aukin
blóðsókn með þrútinni mag-
aslímhúð. Þetta kom glöggt í
ljós dag nokkum, þegar rann-
sókn á dóttur hans (innsk.
Tómasar) stóð fyrir dyrum.
Hún hafði verið veik um skeið
og var óttast að hún hefði ill-
kynjaða meinsemd í þvagfær-
unum. Tómas var óðamála og
eirðarlaus allan morguninn og
lét jafnt og þétt í ljós kvíða
sinn fyrir því hvað rannsóknin
myndi sýna. Kvíðinn virtist
alveg yfírgnæfandi en var
bundinn efa og ótta um árang-
ur rannsóknanna. Magastarf-
semin var mjög aukin í þá
þrjá klukkutíma sem hann beið
svars. Með því að kvíðinn stóð
stutt var hægt að losa Tómas
við hann með öllu að rannsókn-
inni lokinni og komst maginn
fljótlega í samt lag.“ (Bls.
253).
I annarri mælingu, þar sem
Tómas sýndi greinileg merki
streitu, kom það sama í ljós,
safamyndun varð geysimikil
og sýrustig lækkaði vegna
aukinnar myndunar á saltsýru.
Hallgrímur Guðjónsson læknir.
Morgunblaðið/Jóhannes Kári
Einkenni magasárs
Margt hefur breyst siðan lækn-
amir Wolf athuguðu magastarfsemi
Tómasar. Tækninni hefur fleygt
fram sem aldrei fyrr og nú er það
ekki flóknara en að fara til tann-
læknis að láta skoða í sér magann.
Maðurinn hefur þó ekkert breyst,
vökvaframleiðsla magans er enn
síbreytileg og allir hafa einhvem
tíma fengið verk í magann. Hitt
gerist þó sjaldnar að fólk hafi stöð-
ugan magaverk og þurfí að leita
til læknis vegna þess. Slíkur verkur
gæti verið merki um magasár.
Magasár er býsna algengur sjúk-
dómur og er talið að 1 af hverjum
10 á Vesturlöndum fái einkenni
hans einhvem tíma á lífsleiðinni.
Til að fá upplýsingar um sjúk-
dóminn var leitað til Hallgríms
Guðjónssonar, sérfræðings í lyf-
lækningum og meltingarfærasjúk-
Samdráttarbylgja í heilbrígðum maga.
dómum, en hann starfar á Land- I hver væru einkenni magasárs.
spítalanum. Hann var fyrst spurður | Hallgrímur sagði aðaleinkenni
Nánar um lífeðlisfræði magans
Þessi mynd sýnir í grófum dráttum
magavegg og nokkrar af frumum
hans og viðtökum. Viðtakarnir í
magaveggnum eru sérhæfðir tauga-
endar sem taka við ýmsum áreitum,
hvort sem það eru efni eða snerting.
Þanviðtakinn skynjar þan sem kemur
á magann þegar fæða kemur ofan í
hann. Efnaviðtaki skynjar t.d. prótin.
Viðtakarnir senda boð eftir taugum
til miðtaugakerfis. Þannig fær
ósjálfráða taugakerf ið boð um að eitt-
hvað sé á seyði og sendir að vörmu
spori boð til frumanna í magaslím-
húðinni um að herða á framleiðsl-
unni. Þarna sést til dæmis taug liggja
til histaminfrumu sem framleiðir þá
aukið histamín. Histamínið sest svo á
sýrufrumuna og eykur þannig sýru-
framleiðslu. Sýrufruman fær einnig
boð beint frá miðtaugakerfi með boð-
efninu asetýlkólíni sem kemur úr
taugaendunum. Að lokum fær
gastrínfruma boð frá miðtaugakerfi,
hún framleiðir gastrín sem svo aftur
örvar sýrufrumuna.

Morgunblaðið/Jóhannes Kári
Þetta er dæmigert magasár. Það
rís eins og hvítur gígur upp úr
gljáandi magaslímhúðinni.
Myndin er tekin í gegnum maga-
speglunartæki.
vera verk, sem staðsettur væri ofar-
lega í kvið. Verkurinn gæti ýmist
versnað eða sjatnað við máltíðir.
Algengt væri að matarlyst minnk:
aði og að sjúklingurinn léttist. í
sumum tilvikum þyngdist sjúkling-
urinn hins vegar, sem væri þá vegna
þess að verkurinn minnkaði við að
borða.
Um önnur einkenni sjúkdómsins
sagði Hallgrímur að ógleði, upp-
köst, uppþemba, ropi og bijóstsviði
gætu einnig verið til staðar. Ef sjúk-
dómurinn kæmist á hátt stig gæti
bráð blæðing stofnað lífi sjúklings-
ins í hættu. í einstaka tilviki boraði
sárið sig í gegnum maga- eða
þarmavegginn og ylli þannig
lífhimnubólgu. Hallgrímur tók fram
að stundum væru sjúklingamir þó
einkennalausir með öllu og einnig
væru vissulega til aðrir sjúkdómar
í kvið sem gætu gefíð svipuð ein-
kenni og sárin.
Magasár og skeifugarnar-
sár, tvennt ólíkt
Hallgrímur lagði áherslu á að það
sem leikmenn kölluðu oft „maga-
sár“ væri samheiti yfir sár sem
annaðhvort eru í maganum sjálfum
eða í skeifugöm. Á þessum tveimur
tegundum sára væri eðlislægur
munur, ekki síst ef tekið væri tillit
til faraldursfræðilegra staðreynda.
„Sár í maga hefur t.a.m. lengi
verið þekkt en sár í skeifugörn
greindust vart fyrr en á þessari
öld. Nú em skeifugamarsár á Vest-
urlöndum fimmfalt algengari en
magasár, þó ísland skeri sig þar
úr, en hér á landi er tíðni þeirra
svipuð. Skeifugamarsár eru al-
gengust hjá ungu og miðaldra fólki
og myndast mun oftar hjá karl-
mönnum en kvenfólki. Magasár
hijá fremur eldri einstaklinga og
dreifast jafnt á bæði kynin. Nátt-
úrulegur gangur skeifugarnarsára
er sá að sjúkdómurinn kemur í köst-
um af og til í 10-15 ár en þá er
líkt og hann fjari út. Magasár end-
urtaka sig aftur á móti mun sjaldn-
ar.“
Maginn, margbrotið líffæri
Ólíkt því sem margir halda er
maginn flókið og fjölbreytt líffæri.
Margar taugar liggja til vöðva
magans og valda hreyfíngum hans.
Vöðvar magans eru í þremur lögum
og dragast þeir sundur og saman
til að blanda fæðuna magasafanum.
Einnig liggja frá maganum taugar
sem flytja boð frá honum, m.a. sárs-
aukaboð, sem flestir ættu að kann-
ast við. Eftir að hafa tuggið matinn
kyngjum við honum, hann fer síðan
niður vélindað ofan í maga. Vél-
indað liggur niður um gat á þind-
inni og heldur svo í sveig til vinstri
að maga, en hann liggur undir þind-
inni vinstra megin. Frumur magans
framleiða ýmis efni sem saman
mynda magasafann. Þessi vökvi er
samséttur úr þremur aðalþáttum,
slími úr slímfrumum, pepsíni, sem
er meltingarhvati, úr prótínamynd-
andi frumum og saltsýru (HCl) úr
sýrumyndandi frumum. Pepsín er
fyrst meltingarhvata til að bijóta
niður prótín, en það gegnir þó frem-
ur veigalitlu hlutverki við meltingu
prótína í fæðu. Hlutverk magans í
meltingunni er fyrst og fremst að