Morgunblaðið - 31.08.1988, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 31. ÁGÚST 1988
Um réttindi sjúklinga
og skyldur lækna
eftir Ólaf Ólafsson
„í nýjum læknalögum er að finna
ákvæði um að lækni sé skylt að
afhenda sjúklingi eða forráðamanni
hans sjúkraskrá, ef það þjónar
ótvíræðum hagsmunum sjúklings-
ins;“
í Morgunblaðinu hinn 25. júní
1988 ritar Sigurður Þór Guðjónsson
langa grein um varðveislu og af-
hendingu sjúkragagna, hagsmuni
sjúklinga og meint sjálfdáemi og
ofríki læknastéttarinnar.
Greinarhöfundur hefur síðan átt
ítarlegar viðræður við landlækni um
þetta efni, en full ástæða er einnig
til að árétta eftirfarandi á opin-
berum vettvangi.
Um afhendingn
sjúkragagna
í nýjum læknalögum er að finna
ákvæði um að lækni sé skylt að
afhenda sjúklingi eða forráðamanni,
hans sjúkraskrá, ef það þjónar
ótvíræðum hagsmunum sjúklings-
ins. Þrátt fyrir þetta ákvæði er enn
litið svo á að eigandi sjúkraskrár-
innar sé sú stofnun sem annast
skráningu t.d. sjúkrahús, heilsu-
gæslustöð eða lækningastofa í
einkaeign en þessum stofnunum
ber skylda til að halda dagbók
yfir heilsufars- og sjúkrasögu
allra sjúklinga er leita þangað.
Ákvæðið um afhendingu á sjúkra-
skrá er í raun staðfesting á sið sem
tíðkast hefur um árabil á íslandi.
Eftir þvi sem best er vitað vorum
við fyrstir Norðurlanda til þess
að taka upp þennan sið. Sam-
kvæmt beiðni hafa sjúklingum verið
sýndar þeirra eigin sjúkraskrár,
þeir hafa jafnvel fengið afrit af-
hent. Undantekningar frá þessu
hafa verið tvenns konar. Séu skráð-
ar upplýsingar í sjúkraskrá frá að-
standendum sjúklings eru þær ekki
birtar honum án leyfis aðstandend-
anna. Þegar það er mat læknis að
birting sjúkraskrár geti aðeins orðið
til að auka á erfiðleika sjúklingsins
eru landlækni oft afhent gögnin til
frekari fyrirgreiðslu. Sérstaklega
eru sjúkraskrár geðlækna og geð-
deilda vandmeðfamar í þessu tilliti.
Annars ber að verða við óskum um
að sjúklingur fái afhent afrit af
sjúkraskrá sinni til aflestrar. Gott
er að hafa það fyrir reglu, að lækn-
ir gefi sér tíma til að vera viðstadd-
ur lesturinn til að skýra út fyrir
sjúklingi sínum það sem kann að
vera torskilið leikmönnum í skránni.
En vissulega getur sjúklingur leitað
til þess læknis sem hann kýs. Varð-
veisla sjúkraskrár í langan tíma er
oftast í þágu sjúklingsins. Gagnlegt
er, og oft nauðsynlegt, að hafa hlið-
sjón af traustum upplýsingum um
sjúkdómsferil, fyrri meðferð og
árangur hennar við sjúkdómsgrein-
ingum og lækningu síðar. Eyðilegg-
ing eldri sjúkraskráa er því síður
en svo til hagsbóta fyrir nokkum
sjúkling._ Ég hefi nú óskað eftir
frekari túlkun lögfræðinga á þessu
atriði. Finni sjúklingur aftur á móti
upplýsingar í sjúkraskrá, sem hann
telur rangar eða villandi, ber að
öðru jöfriu að nema þær á brott.
Slíkt hefur verið gert. Þó skal bent
á að lækni er heimilt að skrá atriði
í sjúkraskrá gegn vilja sjúklings —
enda getur sjúklingur verið ósam-
mála lækni um sjúkdómsgreiningu.
Sjúklingur getur leitað úrskurðar
dómstóls, þegar ágreiningur rís um
það hvort afhending sjúkraskrár
þjóni ótvíræðum hagsmunum sjúkl-
ingsins eður ei.
Varðveisla sjúkragagna
Sigurður Þór Guðjónsson segir í
_Dale .
Carneqie
þjálfun<
RÆÐUMENNSKAOG
MANNLEG SAMSKIPTI
Kynningarfundur
Kynningarfundur verður haldinn fimmtudaginn
1. september kl. 20.30 á Sogavegi 69.
Allir velkomnir.
★ Námskeiðiðgeturhjálpaðþérað:
★ Öðlast hugrekki og meira sjálfstraust.
★ Láta í Ijósi skoðanir þínar af meiri sannfæring-
arkrafti í samræðum og á fundum.
★ Stækka vinahóp þinn, ávinna þér virðingu og
viðurkenningu.
★ Talið er að 85% af velgengni séu komin und-
ir því hvernig þér tekst að umgangast aðra.
★ Starfa af meiri lífskrafti - heima og á vinnu-
stað.
★ Halda áhyggjunum í skefjum og draga úr kvíða
Fjárfesting í menntun skilar þér arði ævilangt.
Innritun og upplýsingar í síma 82411
0
STJÓRIMUIMARSKÓUIMIM
% Konráð Adolphsson Elnkaumboð fynr Dale Carnegle námskeiðin'
grein sinni að ekki séu til neinar
reglur sem hafa lagagildi um varð-
veislu sjúkragagna. Þetta er ekki
rétt því að í læknalögum er kveð-
ið fast að orði um, að lækni beri
að gæta fyllstu þagmælsku og
hindra það að óviðkomandi fái
upplýsingar um sjúkdóma og
önnur einkamál sem hann kann
að komast að sem læknir. Vissu-
lega berast sjúkrasögur frá sjúkra-
stofnunum. Heilbrigðisstarfsmaður
var borinn þeim sökum að hafa
ljóstrað upp upplýsingum úr sjúkra-
skrá. Málinu var vísað til dómstóla
— en ekkert sannaðist. En þeir sem
legið hafa á sjúkrahúsi þekkja vel
að sjúklingar ræða mjög sjúkdóma
sín á milli, enda léttir áreiðanlega
mörgum að geta rætt vandamál við
þjáningarbróður. Aðstandendur og
vinir fara ekki varhluta af vitneskju
um sjúkdóma. Sjúkdómur og sjúk-
dómalýsingar eru mikið áhuga-
mál sumra. Engan skal því undra
þó að sjúkdómssögur berist frá
sjúkrahúsum.
Hveijir eiga aðgang
að sjúkraskrá?
Hveijir eiga þá aðgang að sjúkra-
skrá? Það eiga þeir læknar og
hjúkrunarfræðingar sem stunda
sjúklinginn og fáeinir aðrir, sem að
meðferð standa, þegar læknir sjúkl-
ings telur þörf vera á því. Engum
öðrum leyfíst að rýna í sjúkraskrá,
nema sjúklingi sjálfum eins og vik-
ið er að hér að framan. Ef gæslu-
menn og næturverðir komast í
sjúkragögn er við viðkomandi
yfirlækni að sakast, en honum
Ólafur Ólafsson
ber að tryggja að gögnin séu
varðveitt á þann hátt að fulls
trúnaðar sé gætt.
Lagaákvæði um afhendingu
sjúkraskráa hafa aðeins gilt í einn
mánuð, og vinnur nú nefnd að til-
lögum að reglugerð um þetta efni.
Tillögumar verða m.a. bornar undir
félög sjúklinga tit þess að tryggja
betur að hagsmuna sjúklinga verði
gætt.
Hugmyndir Sigurðar Þórs Guð-
jónssonar í fyrmefndri Morgun-
blaðsgrein um „Sjálfdæmi og ofríki
læknastéttarinnar til að ráðskast
með þjóðina nánast að eigin geð-
þótta" eru ekki réttar.
Um lækna og störf þeirra gilda
ströng lög og reglur enda fjalla
læknalögin að mestu um réttindi
sjúklinga og skyldur lækna. í störf-
um sínum búa læknar við aðhald
frá samstarfsfólki, heilbrigðisyfír-
völdum og sjúklingum sínum. Á
íslandi eiga læknar og sjúklingar
samskipti svo milljónum skiptir
á hveiju ári. Langflestum þessara
samskipta lyktar svo að báðir una
allvel við sinn hlut, enda gildir sú
meginregla að læknir getur ekki
skoðað, rannsakað eða gefið sjúkl-
ingi meðferð án skýlauss sam-
þykkis hans. Eins og nærri má
geta fer þó stundum eitthvað úr-
skeiðis. Kvartanir og kærur um
meint mistök og misferli lækna
berast landlæknisembættinu, yfir-
læknum, héraðslæknum, stjórnum
sjúkrastofnana, sjúkrasamlögum,
Tryggingastofnun ríkisins, siða-
nefndum og lögreglu. Þegar rann-
sókn leiðir í ljós ótilhlýðilegt athæfi
af hendi læknis er misþungum við-
urlögum beitt í samræmi við eðli
brotsins. Of langt mál yrði að rekja
þetta nánar hér, enda hefur það
áður verið gert ítarlega. Kvartanir
um læknisþjónustu og aðra heil-
brigðisþjónustu komast fæstar á
síður dagblaða, og kann það með
öðru að vera skýring á þeirri
algengu skoðun að læknar njóti
óeðlilegs sjálfræðis og verndar í
störfum sinum. Þessi skoðun er á
litlum rökum reist.
Læknar hafa einir rétt til að
stunda lækningar á íslandi, og því
getur Alþingi eitt breytt. Ákvæði
læknalaga um þetta efni voru sett
í því skyni að tryggja gæði læknis-
þjónustu við almenning.
Engin lög eru fullkomin frekar
en við mennimir, og hvarvetna þar
sem mannshöndin er að verki, má
búast við mistökum. Annað mál er
að læknismeðferð getur misheppn-
ast þó að í einu og öllu sé rétt að
farið. Til þess að unnt sé að takast
á við þann vanda er nauðsynlegt
að skýrskotað sé til ákveðinna til-
vika þegar gagnrýni er á borð bor-
in. Landlæknisembættið er hvenær
sem er reiðubúið til að hafa slík
vandamál til meðferðar.
Höfundur er landlæknir.
Naglamir í krossinn
eftirHalldór
Þórðarson
Það hefur aldrei þótt gæfu- eða
gáfulegt að höggva lappimar undan
sjálfum sér. Landbúnaðarráðherra
hefur í samráði við nokkra forystu-
menn bænda gefíð út reglugerð.
Reglugerðin er um nýjan skatt á
dilkakjöt. Skattinn á að nota til að
útrýma minni sláturhúsum. Það er
óþarft að skýra hér nauðsyn þeirra
sláturhúsa sem enn eru notuð. Pyr-
ir tveimur áratugum eða svo voru
nokkur samvinnufélög bænda látin
byggja stór og mikil sláturhús að
fyrirmynd Nýsjálendinga. Þar í
landi eru 70 milljónir sauðíjár og
vegna hnattstöðu þess lands mun
þar slátrað í 52 vikur á ári. Húsin
eru það fá að milljón fjár kemur í
hvert hús árlega. Samkomulag slát-
urhúsaeigenda og bænda er ekki
nógu gott — frá bændum séð. Hús-
in hirða um og yfir 50% af andvirði
dilkanna og með fullorðnu fé þarf
stundum að borga þegar upp er
gert. Þetta er sem sagt óskastaða
sláturhúsaeigenda. Nú er ríkisvald-
ið á íslandi að reka okkur inn á
þessa braut. Ekki þarf að taka fram
að þessi hús voru teiknuð og skipu-
lögð af Sambandinu. Þetta eru flott-
ustu hús sinnar tegundar hérna
megin miðbaugs. Varan úr þeim
hefur samt aldrei orðið heilnæmari
en úr hinum sem minni voru og
ófullkomnari. Sama er að segja um
sláturkostnað. Hann hefur ekki
reynst minni þó slátrað sé 50—60
þúsund íjár eða meira í sumum
þeirra. Nú eru stóru húsin á barmi
gjaldþrots — eða vel það. Litlu hús-
in í dreifðum byggðum um landið
allt skapa mikla vinnu fyrir sveita-
fólk, þokkalega borgaða. Þar mætti
þó auka við með frekari úrvinnslu
á heimaslóðum. Þessi litlu hús selja
umtalsvert magn af sínu kjöti beint
úr sláturhúsi og losna þannig við
vaxta- og geymslukostnað sem eru
hvorir tveggja stórir kostnaðarliðir.
„Er ekki ráð að eigend- *
ur smærri húsanna snúi
bökum saman áður en
þeim fækkar öllu
meira? Ef fer sem horf-
ir, bíða þeirra allra
sömu öriög’ — þau verða
tínd upp eitt og eitt í
einu. “
Mörg þessara húsa selja mest allt
slátrið sama dag og slátrað er.
Þetta er gömul hefð á þessum stöð-
um — sem sauðfjáreigendur vilja
styðja en ekki eyða. Þar sem slátur
hús hafa verið lögð af hefur slátur
orðið verðlaust að mestu og dilka-
kjötsmarkaður stórminnkað —
sveitafólk í nágrenni þeirra hefur
misst af umtalsverðum vinnutekjum
við slátrun. Ekkert af þessu virðist
skipta forsjármenn okkar neinu
máli. Þeim fer líkt og mönnum sem
búa til vandamál er þeir reyna síðan
að leysa — án árangurs. Markaði
sláturfjárafurða er vísvitandi eytt —
svo ætlar „Markaðsnefndin" að
selja meira dilkakjöt. Einasta
aukabúgreinin sem skilar eðlilegum
launum fyrir unna vinnustund er
skipulagt eyðilögð. Svo er gefin út
Hugmyndaskrá og fáránlegar hug-
myndir verðlaunaðar — sem engum
gefa helming lægsta tímakaups —
hvað þá meira. Þar eru lopapeysu-
prjónakonurnar enn á toppnum —
en eins og flestir vita eru laun
þeirra eins og tíðkast í fangabúðum.
Er þessum ráðamönnum okkar
virkilega sjálfrátt? Ef þeir gera
þetta eftir bestu vitund til að þjóna
því starfi sem þeir hafa tekið að
sér, þá er ekki mikið að segja —
það gerir enginn meira en hann
hefur vitið til. Ætlunin er að drepa
litlu húsin eitt og eitt í einu, til að
fresta í bili falli stóru húsanna. Nú
er sem óðast verið að selja þau og
aðrar eignir samvinnufélaga. Stóru
húsunum verður ekki bjargað með
þessu — þau eru byggð á grunni
sem stenst ekki á Islandi. Falli
þeirra verður aðeins frestað. Þegar
þau fara svo endanlega á hausinn
koma stórir fjármagnseigendur og
kaupa þau fyrir lítið ásamt veðsett-
um jörðum bænda, eins og nýleg
dæmi sanna. Þetta hefur gerst og
mun halda áfram að gerast ef þessi
braut verður gengin til enda. Mun
þá þrengjast fyrir dyrum sauðfjár-
bænda þegar upp kemur sama staða
og nú er á Nýja Sjálandi — og þó
verri vegna þess hvar ísland er á
hnettinum. Þá verður of seint að
snúa við. Er ekki ráð að eigendur
smærri húsanna snúi bökum saman
áður en þeim fækkar öllu meira?
Ef fer sem horfir, bíða þeirra allra
sömu örlög — þau verða týnd upp
eitt og eitt í einu. Ef þau standa
öll saman nú eru þau sterkt afl sem
getur með stuðningi sinna fulltrúa
krafist þess að reglugerð um þessa
nýju skattheimtu verði breytt þann-
ig, að í stað eyðingar verði þessu
fjármagni varið til að koma minni
húsunum í gott horf. Þá væri þess-
um peningum vel varið. Er ekki
mælirinn fullur þegar bændur eru
látnir skattleggja sjálfa sig til að
svipta sig vinnulaunum við slátrun
og úrvinnslu sauðfjárafurða, auk
eyðingamarkaða fyrir framleiðslu-
vörur sínar — sem sagt látnir leggja
til naglana í sinn eigin kross. Eg
ætla að enda þessar línur með orð-
um Ásbjamar heitins Jóakimssonar
„Ef allir létu undan — alltaf og
alls staðar — létu undan fyrir kaup-
manninum og fógetanum — létu
undan fyrir draug og fjanda — létu
undan fyrir pestinni og bólunni —
létu undan fyrir kónginum og böðl-
inum — hvar mundi þá þetta fólk
eiga heima? Jafnvel Helvíti væri
slíku fólki of gott.“
Höfundur er bóndi að Laugalandi
við ísafjarðardjúp.