Morgunblaðið - 24.12.1988, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 24. DESEMBER 1988
Fomir dýrgripir
Bókmenntir
JennaJensdóttir
Barnagull Jóns Árnasonar.
Hubert Seelow bjó til prentunar.
Teikningar eftir Sigurð Orn
Brynjólfsson.
Bókaútgáfa Menningarsjóðs
1988.
Við lestur þessarar bókar sækja
minningar frá bemsku á hugann —
minningar um virðingu ojg aðdáun
á Jóni Amasyni sem með Islenskum
þjóðsögum sínum vísaði lesþyrstum
bamssálum inn í furðuheim stór-
brotinna ævintýra og sagna. Hjálp-
aði þeim þannig til þess að sjá seið-
magnað líf í hversdagslegum gráma
fábreyttra daga. í huga þess er svo
man til er Bamagull næstum dýr-
gripur handa æsku sem að mestu
lifir í heimi efnishyggju og bijál-
aðri samkeppni ytri gæða.
Bókin Barnagull er gefin út af
Menningarsjóði í tilefni þess að
hundrað ár em liðin frá andláti
Jóns Árnasonar þjóðsagnasafnara.
En Jón fæddist 17. ágúst 1819 og
andaðist 4. sept. 1888.
Þýskur fræðimaður, dr. Hubert
Seelow, bjó Barnagull til prentunar.
Hann ritar einnig formála, athuga-
semdir og skýringar. Dr. Seelow
bæði talar og ritar íslensku.
í formála rekur dr. Seelow æviat-
riði Jóns Ámasonar. Hann fjallar
ítarlega um störf hans á sviðj bók-
mennta og útgáfustarfsemi.
Af vandvirkni segir hann frá
umfangsmikilli söfnun Jóns á efni
í lestrarbók handa bömum. En allt
efnið hafði Jón dregið saman og
þýtt af mestu úr erlendum tungu-
málum.
Hugmyndin að lestrarbókinni
hafði vaknað á fundi hjá Hinu
íslenska bókmenntafélagi í mars
1849. Þótt áform bókmenntafélags-
ins væm stór og mikil, vom ýmsir
þeir erfiðleikar á vegi, sem ef til
Jón Árnason
vill urðu til þess að ekkert varð úr
útgáfu lestrarbókarinnar. Þetta
varð því einkaverkefni Jóns Árna-
sonar.
Dr. Seelow ræðir um það af var-
fæmi góðs fræðimanns og gefur
lesanda um leið innsýn í hvað var
að gerast — og hvað gerðist, sem
varð til þess að Jón Ámason safn-
aði efni í lestrarbókina. Hún var
þó aldrei prentuð meðan hann var
á lífí og fínnst því ekki í ritskrám
hans.
Dr. Seelow vísar til greinar
sinnar í Skírni, „Um Barnagull Jóns
Ámasonar" (Skímir 162, vor 1988,
bls 7—34). Þar lýsir hann rækilega
efni því er Jón hafði safnað til lestr-
arbókarinnar.
í formálanum fýrir lestrarbókinni
gerir dr. Seelow grein fýrir aðferð-
um sínum við endurgerð bókarinnar
úr efnissafni Jóns. „Fyrsta boðorð
var að sjálfsögðu að fylgja ásetn-
ingi Jóns, svo framarlega sem unnt
var að koma auga á eða ráða í
hann,“ segir dr. Seelow. Gömlum
og sjaldgæfum orðmyndum og
beygingum segist hann hafa reynt
að halda eftir megni.
Dr. Seelow gerir nákvæma grein
fýrir innihaldi bókarinnar. Hér verð-
ur aðeins stiklað á stóm: Hann seg-
ir þar að finna „allar smásögur ein-
faldar og skemmtilegar“. Næst
taka við dæmisögur. Þá koma „Var-
úðar-sögur“. Til mótvægis við þær
em „Sögur um góð böm“. Á eftir
þeim koma „Alvömsögur", því næst
„Eftirlíkingar", þá „Gamansögur"
eða „Skemmtisögur". Fleiri efnis-
flokkar em nefndir og er síðari hluti
þeirra að mestu fræðilegur og ævi-
atriði ýmissa stórmenna. Aftast í
lestrarbókinni em skýringar og at-
hugasemdir og auk þess leiðrétting-
ar og breytingar á texta Jóns Árna-
sonar.
Það er sannarlega freistandi að
gera orðum dr. Seelow betri skil
en hér — í litlum ritdómi.
En þekking og vandvirkni hins
erlenda fræðimanns, skarpskyggni
hans og vinnubrögð vekja aðdáun
og hlýhug. Það er gaman að lesa
alla bókina og finna hvívetna hve
dr. Seelow hefur lagt metnað sinn
í val og niðurröðun og er allt sem
best úr garði.
Dr. Seelow getur þess að án
hjálpar íslenskrar konu sinnar, Kol-
brúnar Haraldsdóttur, hefði Bama-
gull ekki komið út.
Það er leitt að þurfa að geta
þess í lokin að prentvillupúkinn
hefur læðst inn í Formálsorð dr.
Seelow, svo og í stutta kynningu á
undan Formálsorðum, en þar mis-
ritast andlátsár Jóns Ámasonar
hrapallega.
Þetta er eiguleg bók fyrir það,
sem áður er gott sagt um hana.
Teikningar lífga hana upp og út-
gáfa er vönduð — ef prentvillur em
frádregnar.
Vatnaniður
Békmenntir
Erlendur Jónsson
Þröstur Elliðason: HANN ER
Á! 142 bls. Bókaútgáfan Streng-
ir. 1988.
»í fáum löndum er jafngóð að-
staða til veiða og útivistar og á
íslandi,« segir í formála þessarar
bókar. Síst verður því andmælt
hér. Hreint vatn og hreint loft og
takmarkaður ágangur em hlunn-
indi sem seint verða metin til fjár.
Því geta hlutfallslega fleiri stundað
hér stangaveiði en í öðmm löndum
svo dæmi sé tekið. Við vatnaniðinn
lifir laxveiðimaðurinn sínar sælustu
stundir. Hásumardýrðin og veiði-
vonin kveikja í sameiningu hugljóm-
un sem erfítt er að lýsa með orðum.
Hann er & er bók eftir veiðimenn,
um veiðimenn og fyrir veiðimenn.
Þama em hugleiðingar, frásagnir
og veiðisögur; allt með einhveijum
hætti tengt veiðiskap í ám og vötn-
um. Og jafnvel líka í sjó! Menn
ræða um laxinn, háttu hans og við-
brögð og segja sögur af viðureign
sinni við stórlaxa. Fyrir sjónum
veiðimannsins er laxinn göfugur
fískur, og í raun og vem sífelld
ráðgáta. Laxinn lítur líka stórt á
sig: »Ég vil meina að það sé mjög
mikil stéttaskipting hjá laxinum.«
Veiðimaðurinn, sem svo ályktar,
staðhæfír »að ef lax fer undan
maðkinum og syndir í burtu þá tek-
ur enginn annar lax staðinn hans.«
Þannig virðir þessi merkilegi fískur
friðhelgi einkalífsins. »Það sem mér
fínnst slæmt við laxveiði,« segir
annar veiðimaður, »er að veiðimenn
verða að hætta að veiða þann 20.
september. Þetta er það almesta
mgl sem hægt er að hugsa sér, því
laxinn kemur ekki í ámar eftir al-
manakinu.a Laxveiðimenn eiga sér
orðtök og talshætti sem ókunnugir
þurfa stundum tóm til að átta sig
á. Og veiðistöðum gefa þeir gjama
nöfn í samræmi við einhverjar
minningar sem þeim tengjast. í
Þingvallavatni er t.d. »lftil vík sem
við köllum „Elliheimilið“, því þar
em stórar og gamlar bleikjur,« seg-
ir maður sem þar er staðkunnugur.
Bók þessi byggir meðal annars á
viðtölum við þrautreynda laxveiði-
menn. Fljótt á litið em veiðisögur
hver annarri líkar. En sé betur að
gáð kemur á daginn að sérhvert
atvik, sem greint er frá, er með
einhveijum hætti einstakt. Enginn
einn atburður verður nokkm sinni
endurtekning einhvers sem áður
hefur gerst. Einatt er eitthvað
óvænt að bera að höndum. Það er
því öðm fremur hið óútreiknanlega
sem dregur laxveiðimanninn að
ánni, eftirvæntingin, veiðivonin!
Þegar hann kastar veit hann ekki
hvað kann að »taka«. Sé hann ekki
á líður tíminn í óþreyjufullri bið
eftir að gæfan verði hliðholl. Það
er ekki ófyrirsynju að yfirskrift eins
kaflans er: »Álltaf er von á þeim
stóra.«
Svo rennur sumar á enda,
skammdegið gengur f garð. Og þá
má ylja sér við minningar frá liðnu
sumri, skoða myndir, hnýta flugur,
rifja upp sérstæð atvik og segja
veiðisögur; en veiðimálastjóri upp-
lýsir að »nýliðið sumar var eitt besta
veiðisumar sem komið hefur hér á
landi.«
Veiðimenn, veiðiverðir, leigutak-
ar og sérfræðingar láta ljós sitt
skína á síðum þessarar bókar. Allir
hafa þeir eitthvað til málanna að
leggja. Sumir hafa áhyggjur af
áhrifum þeim sem fískeldi kunni
að hafa á laxveiðiár. Veiðiþjófnaður
að næturlagi getur haldið vöku fyr-
ir veiðivörðum. Og sérfræðingar
munda hitamælinn til að fylgjast
með ástandi ferskvatns og sjávar.
Þannig hafa veiðimálin margar hlið-
ar, hagnýtar og sálrænar. Og skoð-
anir eru vitanlega skiptar. En »auk-
ið jafnvægi í laxveiði og mikil aukn-
ing í hafbeit valda því, að ísland
er eina landið við norðanvert Atl-
antshaf, sem getur státað af auk-
inni laxveiði,« segir veiðimálastjóri.
Líka hefur hann þá frétt að færa
að í nágrannalöndunum hafi lax-
veiðin farið síminnkandi á undan-
fömum árum. Því valda laxveiðar
í sjó með meira. Silungsveiði virðist
hins vegar fara hér þverrandi — »er
í engri líkingu við það sem var áð-
ur,« segir maður sem lengi hefur
veitt í Þingvallavatni.
Þröstur áætlar í formála að tutt-
ugu og fímm til þijátíu af hundraði
íslendinga stundi stangaveiði.
Vafalaust eru karlar þar í meiri-
hluta. En konur gerast einnig lið-
tækar eins og gefur á að líta í einni
af mörgum myndum þessarar bókar
því þar heldur enginn annar á stöng
en fegurðardrottningin okkar, hún
Linda blessunin, og tekur sig veiði-
mannslega út. Fyrir sumum, eink-
um laxveiðimönnum, er veiðiskap-
urinn eitt af því sem gefur lífínu
gildi. Við ána gleymir maður amstri
dægranna á eintali við laxinn og
náttúruna.
Að lokum þetta: Hann er á er
bók skrifuð í léttum dúr og höfðar
áreiðanlega til veiðimanna sem
verða nú að þreyja skammdegið,
þorrann og góuna með vonina eina
að leiðarljósi. Og meira að segja til
hinna sem standa við útjaðar þess
að geta kallað sig veiðimenn
skírskotar bók þessi einnig en til
þeirra mun undirritaður teljast.
Happdrætti Hds.dians býður
nú langhæstu vinninga á íslandi:
5 milljónir sem gefa 25 milljónir á
tromp og 45 milljónir á númerið
allt. Sannkölluð auðæfi! En stóru
vinningarnir eru fleiri því að milljón
króna vinningar eru alls 108. Hinir
vinningarnir eru líka freistandi: 324
vinningar á tvö hundruð þúsund
hver og síðan fjölmargir lægri vinn-
ingar sem koma sér alltaf vel.
Heildarupphæð til vinningshafa er
rúmur einn milljarður og átta hundr-
uð milljónir.
HAPPDRÆTTI
HASKÓLA ÍSLANDS
vænlegast til vinnings