Morgunblaðið - 05.02.1989, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÖIÐ. SUIýNjUfiAjgUR;^, jFRBRjðAR 1989’;
fljótt sem auðið er í aðgerð. Ef illa
stendur á áætlunarflugi hafa varn-
arliðið, Landhelgisgæslan og nú
síðast flugvél flugmálastjómar
flogið með sjúklinga utan. Flestar
aðgerðirnar hafa verið framkvæmd-
ar á Ríkisspítalanum í Kaupmanna-
höfn, en nýmaflutningar úr lifandi
gjöfum hafa verið gerðir í Gauta-
borg og nýmaígræðslur á börnum
í Boston.
Það em um 80% líkur á því að
vel valið nýra úr óskyldum manni
endist í þijú ár eftir aðgerðina, að
sögn Páls Ásmundssonar, læknis á
blóðskilunardeild Landspítalans, en
meiri ef um systkini er að ræða.
Yngsti íslenski nýmaþeginn hingað
til var aðeins 16 mánaða, en í hann
var grætt nýra úr foreldri, sem að
sjálfsögðu var margfalt stærra en
nýra bamsins. Það dæmi sýnir hins
vegar einn kost nýmaflutninganna,
því stærð líffærisins skiptir ekki
miklu máli eins og til dæmis við
ígræðslu lifrar. Reyndar em gömlu
nýmn ekki fjarlægð úr sjúklingnum
nema brýna nauðsyn beri til og
ígrædda nýranu er komið fyrir
framarlega og neðarlega í kviðar-
LÍFFÆRUM
hófust á augndeild Landakotsspít-
ala 1981-’82. Að sögn Ólafs Grét-
ars Guðmundssonar, augnlæknis á
Landakoti, era um 5-7 ígræðslur á
Islendingum á ári. Aðgerðin er
tæknilega erfíð, en minni hætta er
á höfnun en í öðmm líffæraflutn-
ingum, vegna þess að í homhimnu
em engar æðar og engin blóðrás.
Algengasta ástæðan fýrir horn-
himnuígræðslu í íslendinga em
meðfæddir gallar á himnunni.
Hornhimnur em fengnar úr látnu
fólki, en nokkrar klukkustundir
mega líða frá andláti þangað til
himnan er fjarlægð, þannig að ekki
koma upp sömu vandamál vegna
tíma og þegar hjörtu og önnur slík
flókin líffæri eiga í hlut, eins og
lýst verður síðar. Homhimnur sem
græddar em í fólk á Landakoti em
fengnar úr íslendingum.
Mergskipti á íslandi
í athugun
Nokkrir íslendingar, bæði full-
orðnir og böm, hafa gengist undir
skipti á blóðmerg. Tæknilega séð
em mergskipti ekki flókin aðgerð,
en sökum þess að blóðmergur er
miðstöð ónæmiskerfísins í líkaman-
um er aðgerðin mjög viðkvæm og
hættan á höfnun annars eðlis en
við aðra líffæraflutninga. Mergur-
inn er tekinn úr lifandi gjafa með
holnálum sem stungið er í mjaðmar-
beinið og sprautað inn í æð á merg-
þeganum. Áður hefur hinum sýkta
beinmerg verið útrýmt með lyfjum
og í sumum tilfellum geislun, og
geta mergframumar hvergi „skotið
rótum“ í hinum nýja líkama nema
í frauðbeinum. Með mergskiptunum
hefur hins vegar í raun og vem
verið skipt um ónæmiskerfi í við-
komandi manni. Höfnun felst þess
vegna ekki í því að líkaminn hafni
mergnum, heldur öfugt, að merg-
framumar hafni líkamanum og því
er hætta á bólgum í mörgum líffær-
um samtímis. Það skiptir því miklu
máli að finna hæfan merggjafa,
eftir Hugo Ólafsson
FAAR nýjungar á sviði lækna vísindanna síðustu áratugina
hafa vakið eins mikinn áhuga almennings og líffæraflutningar.
Fyrir réttu ári síðan fylgdustíslendingar grannt með Halldóri
Halldórssyni, fyrsta og eina íslenska hjarta- og
lungnaþeganum, sem fengið hefur nýjan þrótt og nýtt líf með
nýjum líffærum. Halldór er þó ekki eini íslenski liffæraþeginn,
því nýru hafa verið grædd í um 50 einstaklinga ojg lifiir í
einn. Skipt hefiir verið um beinmerg í nokkrum Islendingum
og um 5-7 fá grædda í sig hornhimnu í augu á hverju ári.
Líffæraflutningar hafa gefið þúsundum manna nýtt líf og
nýja von, en hafa þó vakið upp ýmsar áleitnar spumingar,
einkum í sambandi við brottnám líffæra. Framboð á nothæfúm
líffærum er langt undir eftirspum og þetta hefur leitt til
þess að skilgreining á andláti hefiir verið rýmkuð I mörgum
löndum og reglur settar um rétt lækna til að nema burt líffæri
og rétt einstaklinga og ættingja til að hafa áhrif á hvort líffæri
verði notuð sem „varahlutir“ eða ekki.
Um 50
f slendingar með
ígrædd nýru
Hornhimnur
græddar í augu
hérlendis
Brisígræðsla gæti
læknað sykursýki
Tæknileg og
siðfræðileg
yandamál torvelda
öílun líífæra
Engin skilgreining
á dauða í
íslenskum lögum
að eru einkum framfarir
í skurðlækningum og
ónæmisfræði sem gert
hafa líffæraflutninga
mögulega. Skurðtæknin
er í dag orðin geysilega fullkomin
og má segja að það sé minnsta
vandamálið að tengja líffærin
líffæráþeganum, þó það sé að sjálf-
sögðu ótrúleg nákæmnisvinna og
tímafrek. Svokölluð höfnun hefur
hins vegar verið mikið vandamál,
en með því er átt við að ónæmi-
skerfi líkamans hafni hinu nýja
líffæri og reyni að drepa „aðskota-
fmmumar" eins og það gerir við
sýkla sem berast inní líkamann.
Ný lyf og ekki síst cyclosporin sem
bæla niður ónæmiskerfíð og þvinga
líkamann til að sætta sig við nýja
líffærið hafa valdið straumhvörfum
í líffæraígræðslu og þess má geta
að tveir Bandaríkjamenn fengu
Nóbelsverðlaunin í læknisfræði í
fyrra fyrir uppgötvanir á því sviði.
Norrænn nýrnabanki
Nærri fímmtíu íslendingar hafa
fengið grædd í sig nýra, en nýma-
ígræðsla er einna auðveldust í fram-
kvæmd af Iíffæraflutningum.
Margar ástæður liggja til þessa.
Ein er sú einfalda staðreynd að
menn hafa tvö ným og því er hægt
að flytja nýra úr lifandi gjafa —
venjulega systkini — í mann með
ónýt ným. Engir tveir menn (nema
Morgunblaðið/RAX
Páll Ásmundsson, læknir á blóðskilunardeild Landsspítalans fylgist með sjúklingi í gervinýra, en það er vél
sem hreinsar blóðið. Þeir sem fara í nýrnaígræðslu þurfa oft að bíða lengi, jafnvel í nokkur ár, í gervinýra á
meðan þeir bíða þess að heppilegt nýra sé „lagt inn“ í norræna nýmabankann.
eineggja tvíburar) era með ná-
kvæmlega eins veíjagerð — rétt
eins og engir menn em með eins
fíngraför — og því verður yfírleitt
alltaf um höfnun að einhverju leyti
að ræða. Eigi menn systkini era
hins vegar góðar líkur á því að eitt-
hvert þeirra sé með mjög líka vefja-
gerð og því heppilegt líffæri til
ígræðslu.
Fjórtán nýrnaþegar af 47 hafa
fengið nýra úr ættingjum en flestir
hinna hafa notið góðs af norrænum
nýmabanka, Scandiatransplant,
sem Islendingar em aðilar að. Hug-
myndin á bak við hann, eins og
aðra líffærabanka, er að með því
að hafa mikinn fjölda líffæra á skrá
er auðveldara að finna rétta líffæ-
rið í fólk, þannig að vefjagerðimar
séu sem líkastar. Þegar nýra fellur
til finnur tölva heppilegasta nýma-
þegann og verður hann að fara svo
holinu, en ekki ofarlega og aftar-
lega þar sem meðfæddu nýmn sitja.
Enn eitt atriði sem gerir nýmaí-
græðslur auðveldar er að sjúklingur
getur verið í svokölluðu gervinýra
— vél sem hreinsar blóðið — á
meðan hann er að bíða eftir heppi-
legu líffæri, en taepast er hægt að
tala um gervihjörtu og gervilifrar.
Hornhimnur græddar
í augu á Landakoti
ígræðsla á homhimnu í auga er
enn einfaldari en nýmaígræðsla og
slíkar aðgerðir vom reyndar fyrstu
líffæraflutningarnir sem ráðist var
í (ef blóðgjöf er ekki talin með),
um 1930. Kristján Sveinsson
græddi í homhimnu hér á landi um
1960, en síðan fór fólk lengi erlend-
is, yfirleitt til Bretlands eða Nor-
egs, í slíkar aðgerðir, þar til þær
þannig að vefjagerð hans og merg-
þegans sé svipað.
Margir muna ef til vill að mörg
fómarlömb Chemobyl-slyssins
gengust undir mergskipti en þeir
Islendingar sem það hafa gert hafa
þjáðst af hvítblæði. Tveir fóm
vegna bráðahvítblæðis en báðir lét-
ust skömmu síðar. Fjórir sjúklingar
hafa farið til London vegna lang-
vinns hvítblæðis, en aðeins í einu
tilviki tókst að lækna sjúkdóminn
með aðferðinni. Að sögn Sigmundar
Magnússonar, yfirlæknis á Lands-
pítala, em líkumar á lækningu á
hægfara hvitblæði yfirleitt um 60%
með mergskiptum og íslendingar
hafa því verið óheppnir á þessu
sviði. Hann sagði að það væri í
athugun að framkvæma mergskipti
hér á landi þar sem ekki væri víst
að við myndum alltaf eiga jafn
greiðan aðgang að erlendum