Morgunblaðið - 16.08.1989, Page 14

Morgunblaðið - 16.08.1989, Page 14
14 MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 16. ÁGÚST 1989 Raunavextir hagfræðingsins eftir Bjarna Braga Jónsson Gunnar Tómasson, hagfræðing- ur, skrifar í Morgunblaðið 28. júlí sl. grein, sem hann nefnir „Raun- vextir atvinnulífs" en reynist vera um allt annað. Aðferð Gunnars er ofureinföld og þar með of einföld til þess að varpa ljósi á málið, held- ur er aðferð hans sú, sem kunn er í hernaði, að þyrla upp reykskýi. Gunnar ber saman annars vegar árlega hækkun á gengi erlendra gjaldmiðla gagnvart krónu og hins vegar ársvexti viðskiptavíxla og telur sig þannig fá fram raunvexti atvinnulífs, sbr. töflu hans, sem myndar kjarna greinarinnar. Vísitala gengis Árs- „Raun- vextir vextir“ Staða Breyt. viðsk.- atvinnu- víxla lífs 1983 100,0 1984 116,3 16,3% 23,2% 6,9% 1985 148,7 27,8% 36,0% 8,1% 1986 171,0 15,0% 20,3% 5,3% 1987 177,3 3,1% 28,7% 25,0% 1988 177,7 0,2% 34,0% 33,8% Hvorug hlið þessa samanburðar sýnir raunrétta mynd þess, sem túlka skal. Gengi gjaldmiðla stend- ur þarna fyrir tekjuverðlag útflutn- ingsgreina, þ.e. hina jákvæðu hlið fyrir atvinnuvegina. Hvert manns- barn skilur, að gengið er aðeins þáttur í tekjuverðlagi þessara greina, og túlkar í meginatriðum mismun innlendrar og erlendrar verðbólgu. Hinn meginþátturinn er erlend verðþróun, sem getur að jafnaði numið nokkrum prósentum á ári, eða nánar tiltekið þróun af- urðaverðs, sem getur sveiflast milli tugprósenta hækkunar og lækkun- ar, en heldur þó til jafnaðar í við almenna verðþróun. Gegnir furðu að þurfa að rekja slík undirstöðuat- riði fyrir hagfræðingi með reynslu af starfi fyrir Alþjóðagjaldeyrissjóð- inn. Á hinn bóginn eru viðskiptavíxlar mjög sérstætt form til fjármögnun- ar innlendra viðskipta, einkum í verslun og þjónustugreinum. í bland við önnur viðeigandi lánaform á innlendum vettvangi eru þessi kjör til samanburðar við hérlenda verðbólgu, en snerta almennt ekki fjármögnun útflutningsgreina. Nokkur umskipti hafa verið á því gegnum tíðina, hvort afurðalána- kjör útflutningsgreina hafa verið af innlendum eða erlendum rótum. Um árabil hefur verið komið til móts við útflutningsgreinarnar með heimild til erlendrar lántöku í þessu skyni, auk þess sem stofnlán sjávar- útvegs eru að meginhluta gengis- tengd og háð erlendum vöxtum. Á heildina litið reiknast mönnum svo til, að u.þ.b. þrír fjórðu lána sjávar- útvegsins séu með þess háttar kjör- um. Gengisþáttur þessa meginhluta lánanna samsvarar þannig gengis- þætti tekjuverðlags, sem Gunnar gerir að heila málinu, að frátöldum mun á landasamsetningu afurða- oglánamarkaða. í greinargerð Seðlabankans um peninga-, gjaldeyris- og og gengis- mál frá 7. desember 1988 var reynt að gera þeim samanburði, sem hér um ræðir, skil í kafla VI: Rekstrar- grundvöllur og fjárhagsstaða at- vinnuvega, og þá sérstaklega í þeirri töflu, sem hér er tekin upp. Metin uppfærsla og ávöxtun allra lána sjávarútvegs er sett fram í fýrsta dálki og í næstu tveimur verðlagsmælikvarðar til mats á raunvöxtum, annars vegar mark- aðsverð sjávarafurða á einingu í krónum, þ.e. yfirfært um gengið, hins vegar hækkun lánskjaravísi- tölu sem mælikvarða á almennt verðlag í landinu. Með þessu fást tvenns konar raunvextir, miðað við markaðsverð eða tekjuverðlag sjáv- arútvegsins og innlent verðlag, en útflutningsgreinar horfa til beggja átta og geta við hvort tveggja mið- að eftir atvikum. velkomið að leita skýringa hjá und- irrituðum.) Þar sem gengisskilyrði uppgangstímans gátu ekki reynst varanleg, má líta svo á, að erlend lánskjör 1986-87 hafi verið van- metin, og að jafna þurfi sveiflum í fjármagnskostnaði eftir skynsam- legu matí eða sjálfvirkri reglu. Raunvextir m.v. almennt verðlag (lánskjaravísitölu) eru einnig lang- hæstir síðasta árið, en neikvæðir yfir öll fjögur árin í heild. Kemur það heim við, að þetta eru þau ár, þegar erlend lán voru mun léttari en innlend og raunar með neikvæða raunvexti á innlendan verðkvarða, sbr. grein mína þess efnis í 1. hefti Fjármálatiðinda þ.á. og styttingu hennar í marshefti Hagtalna mán- aðarins. Hið gagnstæða átti sér hins vegar stað frá 1979 til 1985 eða í heild til 1988. Þar sem mati Gunnars Tómas- sonar á raunvöxtum atvinnulífs er þannig hnekkt á hreinum rök- semdagrundvelli og með betra talnaefni, skiptir litlu að leiðrétta talnameðferð hans. Þó má geta þess, að sökum villu í töfluviðauka ársskýrslu Seðlabanka er gengis- breytingin 1988 röng og á að vera 14,2% enda má kunnugum ljóst vera, að gengið var þá komið á skrið, svo að breytingin yfir árið nam 21,8%. Einnig að í samanburði sem þessum á gengisbreyting yfir árið betur við til samanburðar við Raunvextir sjávarútvegs 1985-1988 Uppfærsla Markaðsv. % á ári: og ávöxtun í krónum 1985 23,5 25,2 1986 16,8 11,2 1987 15,3 9,1 1988' 30,1 10,4 Meðaltal, beint 21,4 14,0 1 Bráðabirgðatölur. Raunvextir á kvarða markaðs- eða tekjuverðlags eru að sjálfsögðu þýðingarmeiri í rekstrarsamhengi. Þeir voru lágir eða bærilegir 1985-87, meðan tekjuauki fékkst úr hækkun afurðaverðs, svo ekki sé talað um samtíma afla- og fram- leiðniaukningu. Dæmið snýst hins vegar við með verðfalli á árinu 1988 og gengisfalli, sem lagðist á erlendu skuldirnar. Þetta hafði í för með sér mikinn skell í fjárhagslegu uppgjöri ársins 1988, langtumfram eðlilegt mat á framleiðslukostnaði við gengisskilyrði ársins eða árs- loka, sbr. afkomuuppgjör Þjóð- hagsstofnunar eða vísitölu sam- keppnisstöðu á vegum Seðlabanka. (Þeim, sem ekki skilja þetta, er Hækkun Raunvextir m.v. lánskv. markaðsv. lánskjarav. 35,6 -1,3 -8,9 14,7 5,0 1,8 22,2 5,7 -5,6 19,1 17,8 9,2 22,9 6,8 -0,9 ávöxtun yfir árið. Loks, að raun- vextir fást ekki með beinum frá- drætti aukningartalna, heldur með deilingu vísitalna að meðtöldum stofni og síðan frádrætti stofnsins (1 eða 100), þar sem raunvextir merkja hlutfallsaukningu á upp- færðu raunvirði. Enda þótt erlendar kennslubækur sýni frádráttarform- úlur, er þar um rökræna framsetn- ingu á stærðfræðilegu „kontinuum“ að ræða en ekki raunréttan reikn- ingsmáta. Önnur eftiisatriði Vöxtur lánakerfis að tiltölu við þjóðarframleiðslu og þjóðarauð er Gunnari áhyggjuefni og sjálfsagt fleirum. Fram til þessa hefur aukn- Bjarni Bragi Jónsson „Það er annars út- breiddur misskilning- ur, að háir raunvextir séu Seðlabankamönn- um sérstaklega kærir. Það sem máli skiptir er að þeir gegni hlutverki sínu og stuðli að jafii- vægi á § ármagnsmark- aði og í efiiahagslífinu með tilliti til ríkjandi aðstæðna.“ ing fjáreigna, eða stöðu innlends sparnaðar, þó verið talin æskileg og heilbrigð niðurstaða af varð- veislu og ávöxtun sparifjár lands- manna, sem jafnframt auki getu lánakerfisins til nýrra átaka. Gera mér ráð fyrir, að sú hlutfallsaukn- íng dvíni, þegar fjáreignir nálgast mettunargildi að tiltölu við raun- éignir og sú staða hefur áhrif til lækkunar raunvaxta. Að auki verð- ur tímabundin og snögg hækkun af völdum gengissveiflna og áhrif- um þenslu á raunvexti. Slík öfl leita jafnvægis með tímanum fremur en að öll „verðmætasköpun í þjóðarbú- inu myndi stöðvast“ eins og Gunnar orðaði það. Varðandi hlutfall lána af lands- eða þjóðarframleiðslu ber þess að gæta, að þjóðarauður í rauneignum er hátt í þrefalt hærri stærð. Skuldir við lánakerfi voru því ekki nema um helmingur á móti þjóðarauð í árslok 1987. Ekki er útskýrt, hvernig „leik- reglur Seðlabanka“ valdi háum vöxtum, sem sé haldið uppi af „handafli" Seðlabankamanna. Leik- reglur þessar eru í litlu frábrugðnar sams konar reglum erlendis, í öðru en þeirri tiltölulegu hæð stýri- stærða, sem verður að ráðast af sérkennum og efnahagsástandi. Sumt er mildara hér, svo sem 2% raunvextir af bindifé. Það skyldi þó ekki vera, að leikreglurnar og handaflið felist í því, að Seðlabank- inn veitir ekki fjármagn vaxtalaust í krafti þess, að prentun peninga kosti sama sem ekki neitt, svo sem Gunnar taldi snjalla nýlundu á ráð- stefnu hér um árið. Maður lendir stundum í að útskýra fyrir börnum, hvers vegna slíkt getur ekki geng- ið, og að peningastefna helgist af markmiðum hagstjórnar en ekki framleiðslukostnaði peninga, sem í umræddu tilviki yrðu raunar ekki lengi neinir peningar. Það er annars útbreiddur mis- skilningur, að háir raunvextir séu Seðlabankamönnum sérstaklega kærir. Það sem máli skiptir er að þeir gegni hlutverki sínu og stuðli að jafnvægi á ijármagnsmarkaði og í efnahagslífinu með tilliti til ríkjandi aðstæðna, hvort sem þeir þurfa til þess að vera prósentunni hærri eða lægri. Lokst telur Gunnar Tómasson sig þess umkominn að kveða upp dóm yfir vöxtum ávísanareikninga og skyldra innlánsreikninga. Rétt er, sem hann segir, að mörkin milli reikninga með miskmikið reiðufjár- gildi, þ.á m. sparibóka, hafa verið að mást út, ekki aðeins hér heldur einnig erlendis. Af þessu er almennt dregin sú ályktun, að markaðurinn verði sjálfur að meta greiðsluhag- ræði á móti ■ sparifjárgildi þessara innistæðna, m.a. með hliðsjón af breytilegri notkun þeirra. Við- skiptabankar og sparisjóðir hafa lagt verulega vinnu í að meta kostn- að og Hagræði þessara innláns- forma. Kæmi mér því á óvart, að þeir yrðu uppnæmir fyrir tilfinn- ingarökum Gunnars í þessu efni. Enda fer oftast svo, að sé einum vöxtum þrýst niður, fara aðrir upp til heildaijafnvægis. Eggerts þáttur Haukdal Það sem að framan var sagt um gengissamanburð, getur einnig gilt sem svar við þeirri linnulausu bá- bilju Eggerts Haukdal, að gengis- tenging sé fullnægjandi verðtrygg- ing, að einn þáttur veruleikans sé veruleikinn allur. Ætti að nægja að benda honum á þær skýringar dr. Magna Guðmundssonar, sem mun vera hans gúrú í þessum efn- um, að nafnvaxtahugtakið rúmi alla virðisuppfærslu, hveiju nafni sem nefnist. Sú kenning að miða verði við gengið, af því að útflutningur sé undirstaða alls, er hugtakarugl- ingur milli óskyldra efna, mæling- arfræði og kerfisfræði, en að auki vanvirða við alla sem framleiða fyr- ir innlendan markað, þar með sunn- lenska bændur. Er þá um leið svarað vígamanni nokki-um, sem hefur haslað sér rit- völl með persónulegu níði um mig og fleiri, ásamt brigslum um stað- hæfingar, sem eru ekki mínar, um tjón af nýju lánskjaravísitölunni. Má í því sambandi vísa til greinar minnar í 1. hefti Pjármálatíðinda um feril og gildi lánskjaravsitölu á fyrri og nýjum grunni. Annars er skrifum ritsóða ekki svarandi, a.m.k. ekki á ritvelli. Höfunriur eraðstoðarbankastjórí Seðlabanka íslands. Helgi Hálfdanarson: Dómur um Macbeth í Dagblaðinu Vísi, 14. þ.m., birtist rit- dómur eftir Öm Ólafsson um þýðingu Sverris Hólmarssonar á leikritinu Macbeth eftir William Shakespeare. Mig langar til að gera eina smáathugasemd við þennan ritdóm. Öm vitnar til nokkurra staða í þýðingu minni á verki þessu til samanburðar, en hefur því miður farið útgáfnavillt, því hann notast þar við fyrstu gerð þýðingar- innar, sem út var gefin fyrir réttum aldar- ijórðungi. í útgáfu Almenna bókafélagsins frá 1984 eru gerðar ýmsar lagfæringar á textanum, og skipta sumar þeirra að minum dómi þó nokkru máli. Ekki dettur mér í hug að áfellast Örn fyrir þessa vangá; hún er eins og hvert annað smá- slys. Og fyrst hann hafði ekki nýju útgáf- una við höndina, var ekki von að til hans næði klausa sú, sem þar er prentuð aftan á titilblað og hljóðar svo: „Ef þýðing á Shakespeares-leikriti, sem mér er eignuð, er höfð til flutnings eða til hennar er vitn- að, skal ævinlega fylgt texta þessarar endurskoðuðu útgáfu en ekki neinum öðr- um texta.“ Vegna breytinga á línunum 5.5.16-28,( sem Om tilfærir í grein sinni, langar mig til að birta þær eins og þær eru í útgáf- unni frá 1984: Hún hefði dáið samt þó síðar yrði, og tími fengizt fyrir þvílikt orð. — Á morgun, og á morgun, og á morgun, þumlungast þessi smáspor dag frá degi til loka hinztu línu á tímans bók; og gærdagarnir allir lýstu leið flónum, í dauðans duft. Slökk, slökk þig, skar; Sljór farandskuggi er lífið, leikari sem fremur kæki á fjölunum um stund • og þegir uppfrá því, stutt lygasaga þulin af vitfirringi, haldlaust geip, óráð, sem merkir ekkert. Flestir munu telja, að mikilsverðasti þátturinn í þeim stíl, sem Shakespeare er ekki sízt frægur fyrir, sé auk orðavals og myndmáls það aðskorna form sem í brag hans er fólgið og umfram allt merkileg beiting hans á stakhendunni. Þess vegna leitast þýðing mín við að halda sama ljóðlínufjölda, sama bragliðaijölda í ljóðlín- um, og sama atkvæðafjökla í sams konar bragliðum. Því er það, að mér þykir lak- ara, að línurnar 1.4.6-8 eru slitnar upp úr bragnum og síðan prentaðar sem lausa- mál, og þannig hafðar til samanburðar við texta Sverris, sem að mestu er á Iausa- máli, en til skilningsauka prentaður í mis- löngum línum. Raunar er ljóst, að um prentvillu er að ræða, því önnur dæmi eru prentuð með línuskilum. Þarna hefði átt að prenta: ... ekkert vann hann í lífi sínu sér jafn-vel til sæmdar og að kveðja það ... í þýðingu minni er stuðlasetningu að jafnaði hagað eftir hefðbundnum íslenzk- um bragreglum (og þyrfti hún þó frekari skýringa við). Þess vegna þykir mér mið- ur, að línurnar 1.3.79-80 hafa brenglazt svo í prentun greinarinnar, að stuðlasetn- ing verður af svívirðilegasta tagi („Jörðin gýs einatt bólum eins og vatnið;“!) Réttar eru línur þessar svo (í báðum útgáfum): Jörðin gýs bólum einatt einsog vatnið; svo var um þessar hér. Hvert hurfu þær? Eg bið Örn Ólafsson að afsaka þessa rekistefnu, sem kann að virðast hégómleg, þó að mér þyki hún nokkru máli skipta. Loks þakka ég Erni mjög lofsamleg um- mæli um þýðingartilraun mína, og nota einnig tækifærið til að óska Sverri Hólm- arssyni til hamingju með gott verk. Þýð- ingar á Shakespeare verða seint of marg- ar. Og Alþýðuleikhúsinu þakka ég merki- lega sýningu.

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.