Morgunblaðið - 17.09.1989, Blaðsíða 21

Morgunblaðið - 17.09.1989, Blaðsíða 21
20 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. SEPTEMBER 1989 MQRGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. "SEPTEMBER 1989 21 Útgefandi Framkvæmdastjóri Ritstjórar Aðstoðarritstjóri Fulltrúar ritstjóra Fréttastjórar Auglýsingastjóri Arvakur, Reykjavík Flaraldur Sveinsson. Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Björn Bjarnason. Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen. Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson. Baldvin Jónsson. Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskriftargjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið. Seðlabanki o g ríkisstjórn Steingrímur Hermannsson, for- sætisráðherra, hefur hafið meiriháttar sókn gegn Seðlabanka íslands og lýst þeirri skoðun, að röng stjórn eða engin stjórn hans á peningamálum sé ein helzta ástæða fyrir efnahagsvanda þjóðarinnar. Jafnframt hefur forsætisráðherra viðrað hugmyndir um, að Seðla- banki verði settur annað hvort und- ir forsætisráðuneyti eða fjármála- ráðuneyti en ekki viðskiptaráðu- neyti eins og nú og skipunartími bankastjóra Seðlabankans fylgi valdatíma hverrar ríkisstjómar. Nauðsynlegt sé, að meiri tengsl séu á milli efnahagsstefnu ríkisstjórnar og aðgerða Seðlabanka. Það er að vísu erfitt að sjá, hvert er tilefni þess, að forsætisráðherra vegur með þessum hætti að banka- stjórn Seðlabankans. Þetta frum- kvæði ráðherrans virðist ekki í nokkrum tengslum við atburði líðandi stundar, nema ráðherrann hafi þá uppgötvað einhver ný sann- indi í efnahagsmálum. En hvað um það. Spurningin er þessi: Á Seðla- bankinn að fylgja stefnu ríkisstjórn- ar í einu og öllu, vera tæki hennar við stjórn efnahagsmála eða á Seðla- bankinn að vera sjálfstæð stofnun, sem hefur meira vald til sjálfstæðra ákvarðana við stjórn peningamála en nú? Morgunblaðið er þeirrar skoðun- ar, að ef gera á breytingar á stöðu Seðlabanka íslands eigi þær að miða að því að auka sjálfstæði bankans gagnvart ríkisstjórn en ekki draga úr því. Steingrímur Hermannsson hefur vitnað til seðlabanka í öðrum löndum. Þótt aðalbankastjóri bandaríska seðlabankans sé skipað- ur af forseta hefur bankinn svo sjálf- stæða stöðu gagnvart ríkisstjórn, að ákvarðana hans í peningamálum er beðið með jafn mikilli eftirvænt- ingu í Hvíta húsinu og á íjármála- mörkuðum. Það má gagmýna bankastjórn Seðlabankans með sterkum rökum fyrir að hafa fylgt um of fram stefnumálum ríkisstjórna hveiju sinni. En það er ákaflega erfitt áð finna málefnaleg rök fyrir því, að bankinn hafi unnið gegn stefnu ríkisstjórna. Þessi þjóð þarf á því að halda, að til sé í landinu sterk stofnun, sem getur talað með sjálfstæðri röddu, þegar vitleysan er mest í efnahags- málum og þá þarf ekki sízt að tala til ríkisstjórnar og Alþingis. Seðla- bankinn þarf að hafa sjálfstæði til að veita nauðsynlegt aðhald, þegar eitthvað er að fara úrskeiðis í efna- hagsmálum. Það væri mjög heilbrigt fyrir umræður um efnahagsmál, ef það skapaðist spenna og átök milli bankastjórnar Seðlabankans og ríkisstjórnar. Það væri óheilbrigð þróun, ef Seðlabankinn yrði tæki ríkisstjórnar til að fylgja fram henn- ar stefnumiðum og ekkert annað. Sú harða gagnrýni, sem Steingrímur Hermannsson hefur sett fram á bankastjórn Seðlabank- ans getur orðið til góðs, ef hún leið- ir til lagasetningar, sem tryggir aukið sjálfstæði Seðlabankans. Það er hægt að gagnrýna bankastjóra Seðlabankans á undanfömum ára- tugum fyrir það fyrst og fremst að hafa ekki notfært sér núgildandi lagaheimildir til þess að efla sjálf- stæði bankans. En úr því, sem kom- ið er, verður það tæpast gert nema með skýrari lagasetningu. OA ÞÓ AÐ ÉG Ö Vf • virði kenning- ar John Lockes um vinnuna hef ég fýrir- vara a fullyrðingum hans. Ég á t.a.m. öræfi íslands til jafns við þá HELGI spjall íslendinga sem selja þangað ferðir og L hafa viðurværi sitt af slíkri vinnu. Semsagt: ég hef ekki afsaiað mér neinu landi þótt ég starfi ekki að ferða- málum. Afrakstur þeirra sem starfa við ferðaskrifstofur er mér einnig til hagsbóta þar sem ég á aðild að sam- eiginlegum sjóði sem á rætur í óform- legu samkomulagi sem þegnamir hafa gert með sér; ríkissjóði. Og við höfum einnig tekið á okkur þær skyldur að greiða fátæku fólki og fötluðu úr þess- um sjóði svoað það líði ekki skort þótt það hafi ekki haft aðgang að alls- nægtaveizlunni. Þannig tel ég mig einnig eiga aðild að fiskimiðunum við ísland þótt at- vinna mín hafi verið önnur en þeirra sem þar sýsla. Ungur starfaði ég að vísu við sjó og fiskvinnslu en það veit- ir mér engan rétt til eignar á fiskveiði- lögsögunni framyfir þá sem aldrei hafa sinnt slíkum störfum. Það er ekki vinnan sem veitir mér eignaraðild að fiskimiðunum, heldur þegnréttur- inn. Þótt ég hafi ungur átt þátt í s ) leggja veginn yfir Vatnsskarð hefi r mér aldrei dottið í hug að gera tilkf.ll til þessa vegar eða hafa af honum neinar tekjur. Vinna mín þar nyrðra var einfaldlega greidd án tilkalls til eignarréttar. Hið sama gildir að sjálf- sögðu um fiskimiðin. Og Sigmundur Guðbjarnason á ekki fremur Háskóla Islands en ég, þótt hann vinni þar. Ef ég hefði starfað á Ríkisútvarpinu í 40 ár ætti ég ekki stærri hlut í því en hver annar íslendingur. Ríkisút- varpið er sameign okkar allra og skipt- ir þá engu hvort sumir hafa tekjur af því, en aðrir ekki. Verkaskipting er öllum til góðs, meðan vel gengur. Hún er ein helzta forsenda þess að vel takist til í nútíma- þjóðfélagi. Og þá ekki síður í samskipt- um þjóða. Sjómaðurinn og fiskvinnslu- konan sjá sér farborða með þvi að nýta eign sem við öll eigum sameigin- lega. Við það sætti ég mig vel meðan ég nýt góðs af þessari skipan einsog hver annar íslendingur. En ég framsel engum neinn kvóta til frambúðar. Kvótakerfið er tilraun til að svipta þá eign sinni sem eiga hana að réttu lagi, þótt aðrir nýti hana. Það er argasta ófrelsi að takmarka eign manna með reglum um forréttindi sem festast með hefð og vana, hvort sem er á sjó eða landi. Verst er þó það sið- leysi að setja reglur um að fólk geti selt það sem það á ekki; t.a.m. óveiddan fisk í sjónum. Kvótakerfi, hvort sem er á sjó eða landi, er gamaldags hagstjórnartæki sem heyrir sögunni til og sósíalisman- um. Það á ættir að rekja til forsjár- hyggju sem leiðir til forréttinda, spill- ingar og brasks og á hvergi heima nema í úreldingarglatkistum einsog pólitískar hryllingsóperur á borð við fjárhagsráð sællar minningar. En slíkt bras er því miður enn á matseðlinum í rúgbrauðsgerð íslenzkra stjórnvalda. Hitt er svo annað mál að leita þarf leiða til að koma í veg fyrir ofveiði. Stjórnun fiskveiða í einhverri mynd er nauðsynleg. Hún þarf að byggjast á reynslu, þekkingu og umfram allt á vísindalegum rannsóknum. Þjóð sem hefur ekki efni á að lúta niðurstöðum rannsókna er í hættu stödd. Hún leit- ar ekki lausnar í hagkvæmni. Hún gerir út á magnið; spilar matador um skip og frystihús. Gylfi Þ. Gíslason segir réttilega um eignarréttinn á íslenzkri fiskveiðilög- sögu í grein í Morgunblaðinu fyrr á þessu ári: „Þeir útvegsmenn og sjómenn, sem nú stunda sjávarútveg eða hafa gert það á undanfömum árum, eiga ekki að hafa neinn einkarétt á því að gera það áfram. í því væri fólgið misrétti gagnvart öðrum þegnum þjóðfélags- ins. Kvótakerfið, eins og það er nú framkvæmt, felur í sér misrétti. Það veitir þeim, sem bjuggu við vissar aðstæður á vissum tíma, fyrst og fremst þær, að eiga þá skip, réttindi umfram aðra, sem áhuga hafa á að stunda útgerð. Það er því einmitt nú- verandi kerfi, sem skapar óviðunandi misrétti milli þegnanna, einkum og sér í lagi, þegar það er haft í huga, að um er að ræða hagnýtingu á sameigin- legri eign allrar þjóðarinnar." O 1 JOHN LOCKE SEGIR: „þótt Ö JL *ég hafi haldið því fram í öðr- um kafla þessa rits að náttúrlega séu allir menn jafnir, þá skyldi ekki ætla að ég hafi þar átt við allar tegundir jafnaðar. Aidur eða mannkostir geta veitt sumum réttmætan forgang. Yfir- burðahæfileikar og ágæti geta sett einn skör ofar öðrum . . .“ Fyrirvaralaus jöfnuður í náttúrunni er ekki til. Einn stendur betur að vígi én annar. Það er svo hlutverk okkar að koma þeirri skipan á að jafnaðar- leysið í náttúrunni verði ekki ríkjandi þáttur í samfélagi okkar, heldur und- antekning. OO Á SAMA HÁTT OG SAM- •eiginlegur sjóður velferð- arríkisins er til þess ætlaður að vernda einstaklinga fyrir skorti og bágindum, þannig segir Locke einnig að markmið borgaralegs samfélags sé „að forðast þá erfiðleika og lagfæra þá ágalla sem fylgja ríki náttúrunnar, og leiða nauð- synlega af því að hver maður hafi sjálf- dæmi í eigin málurn." Tilgangur stjórnvalda sé ekki sízt sá að veija eigur manna þótt það sé víðs fjarri hugmyndum flestra íslenzkra stjórn- málamanna sem telja það miklu frem- ur hlutverk sitt að sölsa sem mest af eignum einstaklinga undir ríkið svoað þeir geti ráðskazt með þær að vild, en þó einkum sem beitu í atkvæðaveið- um sem þeir sjálfir kalla fyrirgreiðslu, en er í raun vítavert sukk og sóun á almannafé. qq OG ÞÁ LANGAR MIG AÐ ÖÖ»minna á eftirfarandi atriði í ritgerð sem ég hef skrifað um velferð- arríkið í tímarit fijálshyggjumanna, Frelsið: I stjórnarskrá okkar er gert ráð fyrir því að unnt sé að skerða eignir borgaranna í því skyni að hjálpa lítil- magnanum og er þar að finna grund- völi velferðarríkis okkar. Þar segir að enginn skuli láta eign sína af hendi „nema almenningsþörf krefji", og hef- ur þetta staðið í stjórnarskránni alla tíð frá 1874, en ákvæðið á raunar rætur í frönsku mannréttindaskránni sem var svo nútímaleg að hún gerði ráð fyrir þvi um leið og hún tryggði eignarrétt einstaklingsins að fyrir þurfalingum væri séð. Þannig eigum við því að venjast og höfum raunar samþykkt það fyrir- komuiag í því lýðræði sem við höfum kosið okkur, að til skuli vera sameigin- legur sjóður sem tryggi velferð og öryggi borgaranna. Margir fijáls- hyggjumenn taka undir frönsku mannréttindayfirlýsinguna og halda því fram að grundvöllur mannréttinda sé óskerðanlegur og heilagur eignar- réttur, en samt hafa jafnvel hörðustu talsmenn slíkrar eignarréttarverndar verið hlynntir tryggingakerfi eða sam- eiginlegum sjóði í öryggisskyni. M. (meira næsta sunnudag) ÞAÐ ER ÁKAFLEGA margt, sem bendir til þess, að tími Sambands ísl. samvinnufélaga sem stórveldis í íslenzku við- skipta- og atvinnulífi sé liðinn. Þær umræður, sem fram hafa farið undanfarna daga um fjárhagsstöðu þessarar fyrrum voldugu fyrirtækjasamsteypu sýna, að Sambandið er ver komið en nokkurn hefði órað fyrir. Hvað veldur? Að mörgu leyti endurspeglar hin erfiða staða Sambandsins þá þróun, sem orðið hefur í íslenzku atvinnulífi síðustu árin. Samvinnuhreyfingin hefur byggt atvinnu- starfsemi sína upp í tengslum við undir- stöðuatvinnuvegi þjóðarinnar. Samvinnu- félögin hafa stundað verzlun með afurðir landbúnaðar og sjávarútvegs og smátt og smátt hazlað sér völl í veiðum og vinnslu við sjávarsíðuna og vinnslu landbúnaðaraf- urða. Síðan færðu þau út kvíarnar, settu upp tryggingafélag, olíufélag, skipadeild, ferðaskrifstofu, banka o.s.frv. Þegar víðtækur samdráttur byijaði í landbúnaði hlaut það að hafa alvarleg áhrif á rekstur samvinnufélaganna, sem voru ekki sízt sett á stofn til þess að þjóna landbúnaðin- um. Forráðamenn samvinnuhreyfingarinn- ar virðast ekki hafa horfzt í augu við áhrif þessara breytinga á rekstur samvinnufé- laganna fyrr en of seint. Þróun sjávarútvegs hefur einnig haft mjög neikvæð áhrif á rekstur samvinnu- manna. Fyrir allmörgum árum sótti Sam- bandið stíft fram í sjávarútvegi og lagði áherzlu á að ná undir sig útgerðar- og fiskvinnslufyrirtækjum víða um land. Þessi framsókn reyndist ekki byggð á traustum grunni og þegar fór að harðna á dalnum í sjávarútvegi voru það fyrirtæki sam- vinnufélaganna, sem voru verst stödd. Hin gífurlega útþensla Sambandsins og dótturfyrirtækja þess í forstjóratíð Vil- hjálms Þórs og Erlendar Einarssonar byggðist mjög á ódýru lánsfé og greiðum aðgangi Sambandsins að því. Þegar upp var staðið og að því kom, að samvinnufyr- irtækin urðu að greiða háa raunvexti af lánsfénu kom í ljós, að margir þættir í rekstri samvinnuhreyfingarinnar voru óarðbærir og höfðu einungis þrifizt í skjóli neikvæðra vaxtá. Þetta er ein af ástæðun- um fyrir þeim umskiptum, sem orðið hafa hjá samvinnufyrirtækjunum á örfáum árum eða eftir að raunvextirnir fóru að segja til sín. Það er auðvelt að vera vitur eftir á. Ræða sú, sem Guðjón B. Ólafsson, for- stjóri SÍS, fiutti á aðalfundi Sambandsins í júnímánuði sl. sýnir, að forráðamenn Sambandsins gera sér vel grein fyrir þeirri stöðu, sem rekstur þeirra er í. Guðjón B. Ólafsson sagði m.a.:„Við sem störfum hjá samvinnufélögum, verðum að horfast í augu við þá staðreynd, að ekki hefur tekizt nægilega fljótt og vel að laga rekst- ur og efnahag samvinnufyrirtækja að minnkandi veltu og vaxandi kostnaði. Af- koma Sambandsins og flestra kaupfélaga var afar slæm á seinasta ári.“ En þrátt fyrir það, að núverandi for- stjóri Sambandsins virðist hafa skilgreint vanda samvinnuhreyfingarinnar rétt, hef- ur hvorki honum né öðrum stjórnendum þessarar fyrirtækjasamsteypu tekizt að draga saman seglin eins fljótt og nauðsyn- legt var. Nú væri ósanngjarnt að segja, að ekkert hafi verið gert til þess að aðlaga rekstur Sambandsins breyttum aðstæðum. Þótt starfsmönnum hafi t.d. fækkað hefur hins vegar enginn sá uppskurður verið gerður á rekstri Sambandsins, sem ber- sýnilega var nauðsynlegur. Vera má, að eitt af því, sem hafi komið í veg fyrir slíkan uppskurð hafi verið sú hatramma og eitr- aða valdabarátta, sem fram fór milli æðstu stjórnenda Sambandsins í nokkur misseri og er sennilega ekki lokið enn. Nú er Sambandið fallið á tíma. Nú er ekki um annað að gera fyrir samvinnu- hreyfinguna en að selja eignir í stórum stfl. Sambandið getur selt fleira en Sam- vinnubankann. Og sennilega eru töluvert miklar duldar eignir hjá Sambandinu, sem REYKJAVÍKURBRÉF Laugardagur 16. september munu seljast fyrir mun hærra verð, en þær eru skráðar á í bókum Sambandsins. Þann- ig er Reginn hf. metinn á tæpar 200 millj- ónir í bókum SÍS en talið er, að eignar- hluti SÍS í íslenzkum aðalverktökum sé a.m.k. milljarður ef ekki töluvert hærri upphæð að raungildi. Þá er Samvinnu- bankinn metinn i ársreikningum SÍS á 320 milljónir en nú stendur til að selja eignar- hluta SÍS í honum á 828 milljónir. Stærsta eignin auk Regins hf. er hlutur Sambands- ins í Olíufélaginu hf., sem í bókum Sam- bandsins er metinn á rúmlega 1.100 millj- ónir. Samband ísl. samvinnufélaga á því margvíslegar eignir, sem hægt er að koma í verð til þess að borga niður skuldir, sem um síðustu áramót námu 8, 6 milljörðum króna. En um leið er auðvitað ljóst, að þegar Samband ísl. samvinnufélaga er búið að selja helztu eigur sínar er það ekki nema svipur hjá sjón. Það er engin ástæða til að harma það, þótt umsvif Sambandsins minnki. Þegar þau voru sem mest, var fjármálaveldi þess beitt til þess að kúga einkafyrirtæki og smáatvinnurekendur. Ef einkafyrirtæki náði árangri á einhveiju sviði mátti búast við, að Sambandið kæmi til sögunnar og hæfi samkeppni við einkafyrirtækið í krafti mikilla fjármálaumsvifa. Oft urðu einka- fyrirtækin að lúta í lægra haldi frammi fyrir þessari samkeppni, sem á stundum var ekki bara hörð heldur beinlínis ófyrir- leitin. Á hinn bóginn er heldur engin ástæða til að óska Sambandinu þess, að það verði gjaldþrota. Ef rekstur samvinnufélaganna hrynur til grunna á skömmum tíma geta skapazt nánast óyfirstíganleg vandamál í atvinnulífi þjóðarinnar. Landsbank- inn og Sam- bandið SAMBANDIÐ ER einn stærsti, ef ekki stærsti, viðskipta- vinur Landsbank- ans og vafalaust hefur bankinn hagnazt mjög á viðskiptum við þessa miklu samsteypu á liðnum árum og áratugum. En um leið og Sambandið veikist að ráði hlýtur það að hafa mikil áhrif á stöðu við- skiptabanka fyrirtækisins. Hvernig hugsa bankastjórar Landsbankans, þegar þeir sjá vandamál Sambandsins hrannast upp af ástæðum, sem hér hafa verið raktar? Þeir hljóta að hafa hugsað vandlega um það, hvernig þeir gætu tryggt stöðu bank- ans gagnvart stærsta skuldunaut hans. Ekki sízt vegna þess, að það er mjög hættulegt fyrir banka að verða of háður stærsta skuldara sínum. Raunar er hægt að færa rök að því, að með kaupum á Samvinnubankanum verði Landsbankinn enn háðari stærsta skuldara en nokkru sinni fyrr. Sennilega hafa þeir líka hugsað um þá stöðu, sem bankastjórar Útvegs- bankans lentu í gagnvart Hafskip hf. fyr- ir nokkrum árum. Þeir gátu valið þann kost, að beita sömu aðferðum og í viður- eigninni við Olíuverzlun íslands þ.e. að fara í opinbert stríð við viðskiptavininn. Sá kostur hefur bankastjórn Landsbank- ans áreiðanlega ekki þótt vænlegur. Þótt þeir gætu tekizt á við Olís hefur þeim líklega ekki hugnast að takast á við SIS með þeim hætti og kannski ekki talið til- efni til þess. Þeir gátu valið þá leið, sem stórbankarnir í Bandaríkjunum fóru, þegar þeir stóðu frammi fyrir greiðsluþroti Arg- entínu, Brazilíu og Mexikó árið 1982. Þá tóku þeir ákvörðun um áframhaldandi lán- veitingar til þess að koma í veg fyrir eigið gjaldþrot vegna greiðsluþrota þessara ríkja. Greiðsluþrot eða gjaldþrot Sambands ísl. samvinnufélaga væri ekkert gamanmál fyrir Landsbanka íslands og spurning, hvort bankinn stæði það af sér. Alla vega yrði hann ekki hinn sami eftir sem áður. Ekki er ólíklegt, að bankastjórar Lands- bankans hafí valið millileið, hert að Sam- bandinu í viðskiptum, en jafnframt tjáð sig fúsa til þess að veita SÍS aðstoð til að komast út úr vandanum. Góður vilji Landsbankans til þess að koma Samband- inu til hjálpar dugar hins vegar skammt, ef stjórnendur SIS hafa ekki raunhæfar hugmyndir um, hvernig að því skuli standa. Eitthvað hlýtur að standa á slíkum hugmyndum. Það er eina skýringin á því, að í samningsdrögunum um kaupin á Sam- vinnubankanum áskilur bankinn sér rétt til að krefja forystumenn Sambandsins um áætlun um endurskipulagningu fyrirtækis- ins. Getur það verið að siík áætlun liggi ekki fyrir? Landsbankinn hefur í áratugi verið höf- uðbanki þjóðarinnar. Bankinn stendur nú frammi fyrir stóraukinni samkeppni. Myndun íslandsbanka, sem tekur til starfa um næstu áramót þýðir, að meira jafn- ræði verður með viðskiptabönkunum en verið hefur. Þegar við það bætist, að Is- landsbanki er einkabanki, sem nýtur for- ystu ungra og ötulla manna er ekki ólík- legt, að yfirstjórn Landsbanka íslands telji sig þurfa á öllu að halda til þess að stand- ast þá samkeppni, sem framundan er. Þar ber einnig að hafa í huga, að bankinn hefur leitað til erlends ráðgjafafyrirtækis um ráðgjöf við endurskipulagningu á starf- semi bankans. Fyrsta skýrsla þess fyrir- tækis er mjög neikvæð fyrir bankann. I þessu ljósi verður líka að skoða áhuga Landsbankamanna á því að vilja yfirleitt kaupa Samvinnubankann. Þegar einstaklingar eða fyrirtæki hafa hug á að kaupa eignir er fyrsta spurning- in auðvitað sú, hvort viðkomandi hafi efni á kaupunum? Hefur Landsbanki íslands efni á að kaupa Samvinnubankann? Um þetta eru nokkuð skiptar skoðanir. Sumir segja: Landsbankinn hefur tæplega efni á því að kaupa Samvinnubankann. Verði það gert mun bankinn eiga í erfiðleikum með að uppfylla lagaákvæði um eiginfjárhlut- fall viðskiptabanka. Samvinnubankinn all- ur kostar rúmlega einn og hálfan milljarð. Hefur Landsbankinn efni á því að missa þær vaxtatekjur, sem hann getur haft af þessari upphæð? Kaupverð Samvinnu- bankans er um einn milljarður umfram eigið fé Samvinnubankans. Hefur Lands- banki íslands heimild til að meta þennan milljarð, sem hann borgar fyrir Samvinnu- bankann til viðbótar sem eign? Aðrir segja: Með því að kaupa Sam- vinnubankann er Landsbankinn að stuðla að því að endurskipulagning á fjárhag Sambandsins komizt á skrið. Þótt kaup- verðið sé hátt ber að hafa í huga, að Laflds- bankinn getur selt ýmsar eignir Sam- vinnubankans upp í kaupverðið og jafn- framt fær Landsbankinn mikil ný við- skipti til sín, sem munu skila auknum arði á komandi árum vegna aukinnar hagræð- ingar. Niðurstaðan sé því sú, að þessi kaup séu mjög arðbær fyrir Landsbank- ann. Væntanlega er það hlutverk Ríkisendur- skoðunar og bankaeftirlits að leggja mat á þessa þætti, þannig að Alþingi og ríkis- stjóm geti fjallað um fyrirhuguð kaup á grundvelli faglegs mats á þeim drögum að samningi, sem fyrir liggur milli þessara aðila. Það er auðvitað alveg rétt hjá Þor- steini Pálssyni, formanni Sjálfstæðis- flokksins í grein hér í blaðinu í dag, laugar- dag, að hér er um svo stórt mál að ræða, að Álþingi hlýtur að fjalla um það. Raunar ná þessi kaup ekki fram að ganga nema með samþykki og pólitískri ábyrgð við- skiptaráðherra. Slík Q'árfesting af hálfu þjóðbankans er ekkert einkamál banka- stjórnar og bankaráðs. Bankastjórn Landsbankans hefur lítið tjáð sig um þessi mál opinberlega. Að sumu leyti eiga bankastjóramir erfitt um vik vegna þess, að þeim ber að gæta trún- aðar við viðskiptavini bankans. Hitt fer ekki á milli mála, að bankastjórnin verður að leggja fyrir alþjóð greinargerð um kaup- verðið. Með hvaða rökum leggja þeir til að eignarhluti Sambandsins í Samvinnu- banka verði keyptur á svo háu verði, svo langt yfir því verði, sem Sambandið metur þennan eignarhlut á í bókum sínum. Þessi rök falla varla undir hugtakið bankaleynd. Það er engin ástæða til að fella dóma um þetta mál fyrirfram. En einn milljarður umfram eigið fé eru miklir peningar. Bankastjómin verður að gera grein fyrir þeim rökum, sem liggja að baki þessu Morgunblaðið/Einar Falur mati, svo að hægt sé að taka afstöðu til þeirra og m.a. meta, hvort það er einn þátturinn í því að bjarga SIS að borga margfalt verð fyrir eignir þess. Ætlar ríksstjórnin kannski að fara sömu leið að því er varðar Reginn hf., sem nú er til sölu? En hvað sem þessu líður er auðvitað ljóst, að yfirstjórn Landsbanka íslands hefur staðið með eindæmum klaufalega að þessum samningum. Til Landsbanka íslands eru gerðar miklar kröfur. Hafi ekki verið unnt að standa að samningavið- ræðum við SÍS um kaup á Samvinnubank- anum með öðmm hætti en þeim, sem raun varð á, segir það mikla sögu um innviði Landsbankans ekki síður en SÍS Stjórnmála- flokkarnir ogSÍS ÞVÍ HEFUR VER- ið haldið fram í umræðum að und- anförnu, að fyrir- huguð kaup Lands- bankans á Sam- vinnubankanum séu til marks um sam- tryggingu Sjálfstæðisflokks og Framsókn- arflokks. Þetta er auðvitað fráleitt. Sjálf- stæðisflokkurinn sem slíkur og forystu- menn hans, komu ekki nálægt þessum samningum og hafa áreiðanlega ekki verið látnir fylgjast með þeim á nokkurn hátt. Ástæðan fyrir þessum ásökunum er aug- ljóslega sú, að sá bankastjóri Landsbank- ans, sem hefur gengið fram fyrir skjöldu í þessu máli, Sverrir Hermannsson, er fyrr- verandi þingmaður og ráðherra Sjálfstæð- isflokksins. Tæpast hefði það verið talið við hæfi, að Valur Arnþórsson, fyrrverandi stjórnar- formaður SÍS, sem nú er einnig banka- stjóri Landsbankans stjórnaði þessum samningaviðræðum. Það er ljóst, að sá bankastjóri hefur af eðlilegum ástæðum haldið sig til hlés og verður ekki gagnrýnd- ur fyrir það. Þess vegna er eðlilegt, að af hálfu bankastjórnar sé forræði þessa máls í höndum Sverris Hermannssonar og Björgvins Vilmundarsonar. Þessi fyrirhuguðu viðskipti eru því ekki til marks um samningamakk milli Sjálf- stæðisflokks og Framsóknarflokks. En það er Framsóknarflokknum áreið- anlega kappsmál, að samvinnuhreyfing- unni verði bjargað. Jafnvel þótt tengslin á milli forystumanna SÍS og Framsóknar- flokksins séu ekki jafn sterk og áður, bygg- ist kjörfylgi Framsóknarflokksins mjög á samvinnuhreyfingunni. Þess vegna mun Framsóknarflokkurinn beita þeim áhrifum, sem hann hefur yfir að ráða til þess að bjarga SÍS. Jón Sigurðsson, viðskiptaráðherra, var býsna þungur yfir samningum Lands- bankans og Samvinnubankans í fyrstu og hefur undirstrikað þá staðreynd opinber- lega, að af þessum kaupum geti ekki orð- ið án hans samþykkis. En dettur einhveij- um í hug, að hann muni láta stjórnarsam- starfið rofna vegna þessa máls? Lúðvík Jósepsson hefur gengið harðast fram gegn þessum viðskiptum Sambands- ins og Landsbankans. En hér eiga fleiri hagsmuna að gæta en SIS. I kjölfarið á þessum viðskiptum Sambandsins og Landsbankans má búast við, að bankinn eigi kost á að kaupa hlut Kron í Sam- vinnubankanum. Rekstrarstaða Kron er slík, að fyriiiækið þarf á þessum peningum að halda. Alþýðubandalagsmenn stjórna Kron. Þeir munu ekki kunna því vel, ef Lúðvík stöðvar þessi viðskipti. Meðal Sjálfstæðismanna er mjög hörð andstaða gegn kaupunum. Þar eru menn, sem sjá ekkert athugavert við það, að Sambandið verði gjaldþrota, þótt þeir gangi ekki svo langt að segja, að það beri að stuðla að því. Þa'r eru líka aðrir, sem telja, að þjóðarbúið standi ekki undir slíku falli samvinnuhreyfingarinnar og þess vegna beri að gera ráðstafanir til þess að koma í veg fyrir það. „Það er engin ástæða til að harma það, þótt umsvif Sambands- ins minnki. Þegar þau voru sem mest, var Qár- málaveldi þess beitt til þess að kúga einkafyrir- tæki og smáat- vinnurekendur. Ef einkafyrirtæki náði árangri á einhveiju sviði mátti búast við, að Sambandið kæmi til sögunnar og hæfi sam- keppni við einka- fyrirtækið í krafti mikilla íjármála- umsvifa. Oft urðu einkafyrirtækin að lúta í lægra haldi frammi fyrir þessari sam- keppni, sem á stundum var ekki bara hörð heldur beinlínis ófyrir- leitin.“

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.