Morgunblaðið - 19.10.1989, Blaðsíða 18

18
G8ei aaaoTJío ,oí HuoAdUTMMia oiaAaamjðHOM
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. OKTOBER 1989
Fjármagnstap fyrirtækjanna
eftir Önund
Asgeirsson
í upphafi skal tekið skýrt fram,
að þessi grein fjallar ekki um
íslenzk stjómmál, heldur um hrein
efnahagsmál þessa samfélags. For-
sendurnar em þessar: Fyrirtæki
biðja um greiðslustöðvun, þau verða
gjaldþrota, þau loka. Allt vegna
óraunhæfrar offjárfestingar, sem
ekki er unnt að standa undir. Sett-
ar em upp stofnanir til áframhald-
andi lánveitinga til slíkra fyrir-
tækja, og þannig haldið áfram að
lána þeim sem ekki geta borgað.
Þetta er gert i gegn um byggða-
sjóð, atvinnutryggingasjóð og nú
síðast hlutafjársjóð. Þegar fyrir-
tækin síðan gefast upp, fellur skuld-
in eða eftirstöðvar hennar á sam-
félagið. Aldrei hefir óráðsían og
sukkið verið meira en nú. Samt
hefír útflutningsverð á afurðum
sjaldan eða aldrei verið-betra. Þetta
er kölluð kreppa.
Formaður samtaka fiskvinnsl-
unnar krefst 10% gengisfellingar
strax, eftir að hafa fengið 2,5%
fyrir mánuði. (Skuldir 30 m.) Hann
er studdur af útgerðinni. (Skuldir
aðrar 30 m (milljaðar). VSI styður
tillögumar, vísast af því þeir telja
hagkvæmara að greiða með ódýrari
eða sviknum peningum. Svona
mætti lengi telja.
Fjármagnskostnaður
Allir hugsandi menn vita, að fjár-
magn er það dýrmætasta, sem sam-
félagið á. Fjármagnið er það, sem
gerir mögulegt að greiða há og
ömgg laun, og fyrirbyggir mein-
semdir eins og atvinnuleysi. ÖIl
vestræn samfélög, sem skilað hafa
sér í samfélagi þjóðanna, sem svo-
nefnd velferðarsamfélög, byggja á
þessum granni. Hér era fyrirtæki
jafnan rekin með lágmarksarðsemi,
og þykir gott, ef þau skila sér á
núlli. Þau era því flest jafnan í fjár-
þröng, og þurfa að standa í enda-
lausu þrefi við viðskiptabanka sína
um aukna fjármagnsfyrirgreiðslu.
Jafnframt ér ijármálum landsins
stjórnað þannig að íjármagnið er
sífellt þynnt út með endalausum
gengisfellingum, sem stöðugt rýrir
eigið fé fyrirtækjanna.
Lánafyrirgreiðsla til fyrirtækja,
bæði hjá bönkum og sjóðakerfi
landsins, er nú jafnan verðtryggð,
sem er óhjákvæmilegt fyrir þessar
stofnanir. Menn deila um hversu
háir raunvextir skuli vera, 7 eða
6%. Framsóknarflokkurinn hefir
jafnan krafist lækkunar vaxta, enda
munu þar vera mestu skuldakóngar
landsins. Ríkisstjómin leggst öll á
Ráðstefiia:
Dagskrá ráðstefnunnar verður
sem hér segin Kl. 9.00 Guðmundur
Eggertsson: Ráðstefnan sett. Kl.
9.10- 9.30 Jón Eiríksson: Árdagar
íslenskrar jarðfræði. Kl. 9.30-9.50
Páll Imsland: Vöxtur jarðfræðinga-
stéttarinnar og áherslur í rannsókn-
um islenskra jarðfræðinga. Kl.
9.50-10.10 Elsa G. Vilmundardótt-
in Framlag leikmanna til jarð-
fræðilegra rannsókna á íslandi. Kl.
10.10- 10.30 kaffíhlé. Kl. 10.30-
10.50 Leifur A. Símonarson: Er-
lendir jarðfræðileiðangrar ti) ís-
lands á þessari öld. Kl. 10.50-11.10
Sveinn P. Jakobsson: Saga rann-
Seðlabankann og heimtar lækkun
vaxta og auknar gengisfellingar.
Og sama dag og landbúnaðarvörar
hækka um 15% era vextir lækkaðir
með handafli. Einn af bankastjóram
Seðlabankans kom eins og frelsandi
súpermann af himnum og kippti
hlutunum í lag.
Staða lánastofnana
og banka
Tvenns konar lánafyrirgreiðsla
sténdur fyrirtækjum nú til boða,
þ.e.a.s. þeim sem fá fyrirgreiðslu.
Gengistryggð lán (hér verður aðeins
miðað við dollaratryggingu til ein-
földunar) og lán tryggð með lán-
skjaravísitölu. Athugum fyrst það
fyrra:
Gengistryggð lán:
1988 1989 1989
jan/okt. áætl.
Dollarag. í ársl. 46 62 (69)
Dollarag. í ársb. 36 46 46
Hækkun í % 27,78 34,78 50,00
Lánskjaravísitölutryggð lán:
Vísitala í árslok 2.274 2.640 (2.864)
Vísitala í ársb. 1.862 2.274 2.274
Hækkun í % 22,13 16,09 25,95
Af þessum tölum má sjá, að út-
lán banka og lánastofnana með lán-
skjaravísitölu gefur aðeins um
helmings hækkun miðað við doll-
aratryggð lán, en á árinu 1988 sam-
svaraði þetta um 80%. Þessa þróun
má eflaust rekja til breytingarinnar
á grunni lánskjaravísitölunnar í
byijun þessa árs. Stærsti hags-
munaaðilinn er ríkissjóður, sem með
þessu móti greiðir aðeins um helm-
ing fyrir innlent fjármagn skv.
spariskírteinum, miðað við erlent
fjármagn.
Augljóst er einnig, að bankar og
lánastofnanir geta ekki lánað með
lánskjaravísitölukjörum, því með
því móti tapa þeir mismuninum af
eigin fé sínu. Fyrirtæki geta því
ekki vænst þess, að geta fengið lán
með lánskjaravísitölukjörum. Þau
verða því að sætta sig við gengis-
tryggingar og 10-12% vexti.
Ríkisvíxlar era nú keyptir með
24% forvöxtum. Verðbólgustigið er
talið 24%, þótt flestir telji það
hærra. Þetta þýðir, að í raun eru
engir vextir greiddir af rikisvíxlum.
Bæði spariskírteini og ríkisvíxlar
eru þannig með stórfelldum nei-
kvæðum vöxtum nú.
Byggðastofnun
Á fundi fiskvinnslunnar, sem
haldinn var í Vestmannaeyjum fyrir
skömmu, fiutti forstjóri Byggða-
stofnunar yfirlitsgott erindi um
rekstur og ijárhag 83ja sjávarút-
vegsfyrirtækja. Þar kom fram, bet-
ur en sést hefir fyrr, að það sem
amar að í sjávarútveginum er of-
fjárfesting og ábyrgðarleysi í fyár-
málum fyrirtækjanna. Lítum því
nánar á þessar hagstærðir:
sókna á íslensku bergi 1840-1989.
Kl. 11.10-11.30 Leó Kristjánsson:
Tengsl íslenskra jarðvísindamanna
við útlönd. Kl. 11.30-11.50 Ingvar
B. Friðleifsson: Útflutningur á
íslenskri jarðfræðiþekkingu. Kl.
11.50-13.30 matarhlé. KI. 13.30-
13.50 Stefán Arnþórsson: Islenskar
rannsóknarstofnanir sem fást við
jarðvísindi. Kl. 13.50-14.10 Páll
Einarsson: Gögn og gagnasöfnun í
jarðfræðirannsóknum á Islandi. Kl.
14.10-14.30 Sigurður R. Gíslason:
Vanrækt svið_ í jarðfræðilegum
rannsóknum á Islandi. 14.30-14.50
Guðmundur Sigvaldason: Mat
Önundur Ásgeirsson
1987 1988 1989
Tekjur alls Framlegð fjármkosth. 20.573 25.759 29.145
og hagnaður) 2.482 2.512 3.157
Framlegð % 12% 10% 11%
Þetta er ekki slæm framlegð, ef
ekki kæmi það til, að fjármagns-
kostnaður er allur úr böndum hjá
þessum fyrirtækjum. Þetta sést,
þegar skuldahalinn er skoðaður:
1987 1988 1989
Skuldir 17.719 22.612 31.170
Árleg aukning skuida 27,62% 37,85% 50,00%
Árlegt fjármagnstap 4.893 8.758 151585
Þegar þessar stærðir era bomar
saman við ofangreindar upplýsing-
ar um lánafyrirgreiðslu, kemur í
ljós, að hér er svo til einvörðungu
um gengistryggð lán að ræða, og
að hækkun skuldahalans eða fjár-
magnstapið stafar af gengisfelling-
unum, sem þessir sömu aðilar hafa
verið fremstir í flokki að biðja um
á undanförnum mánuðum og áram.
Ályktunin af þessari einföldu at-
hugun er sú, að það á ekki að veita
þessum félögum neina frekari opin-
bera fyrirgreiðslu, hvorki með lán-
veitingum né því síður með gengis-
fellingum. Það á að krefjast „saner-
ingar“. Þau eiga að hreinsa til í
eigin rekstri, og selja eignir, sem
ekki standa undir fjármagnskostn-
aði. Aðlagast raunveralegum að-
stæðum. Sum fyrirtækin hafa gert
þetta og skila sér á eftir. Hin eiga
aðeins um sama kost að velja, ann-
ars þurfa þau að loka. Menn verða
að gera sér grein fyrir því, að frest-
un leiðir_ aðeins til enn verra
ástands. Án efa er síðasti frestur
hjá mörgum löngu liðinn, og þá
getur ekkert komið þeim til hjálpar.
Eftir stendur, að bæði Byggða-
stofnun og aðrir lánveitendur era í
mikilli hættu með endurheimtur
þessa lánsflár. Ef það mistekst
lendir tapið á samfélaginu. Hver
ber ábyrgðina? Enginn mun finnast
til að svara þeirri spumingu.
íslenskra stjómvalda á gildi og
gagnsemi þekkingar. Kl. 14.50-
15.10 kaffihlé. Kl. 15.10-15.30
Þorleifur Einarsson: Jarðfræðin í
íslenskri náttúravemd. Kl. 15.30-
15.50 Freysteinn Siguiðsson: Jarð-
fræðikortlagning á íslandi. Kl.
15.50-16.10 Birgir Jónsson: Jarð-
fræðirannsóknir í sambandi við
FjárhagsvandiSÍS
Þótt skuldastaða SÍS sé alvarieg,
þá er hún ekki nándar nærri eins
óviðráðanleg og hjá sjávarútvegs-
fyrirtækjunum. Þetta stafar af því,
að SÍS hefir haft einstaklega góða
lánafyrirgreiðslu, bæði hjá þönkum
og öðram aðilum, svo sem fram
kemur í reikningum þess:
Skammtímask. hjá bönkum Aðrar skammtíma- skuldir 1987 1.112 3.513 1988 1.763 3.268 1989
Alls óverðtryggð skammtímalán 4.126 5.031 5.031?
Gengistryggð lang- tímalán 1.462 2.305 3.458?
Vísitölutryggð lang- tímalán 1.023 1.294 1.630?
Óverðtryggð lang- tímalán 19
Skuldir samt. 6.611 8.649 10.119?
Ástæðan fyrir erfiðleikunum hjá
SÍS er sú sama og hjá sjávarútvegs-
fyrirtækjunum. Ofíjárfesting í
óarðbæram rekstri, með þarafleið-
andi fjármagnstapi. Fjármagnstap-
ið 1988 má reikna af ofangreindum
upplýsingum úr reikningum SÍS,
en árið 1989 er áætlun, vonandi
vitlaus:
Fjármagnstap SÍS: 1988 1989
Gengistryggð langlimalán 843 1.153
Vísitölutryggð langtímalán _271___336
Hugsanlegt fjármagnstap 1.114 1.489
Á sl. ári nam beint rekstrartap
SIS 1.011 m króna, en hér við
bætist hækkun skuldahalans 1.114
milljónir, samtals fjármagnstap
2.125 milljónir.
Fj ármagnstapið
Bæði hjá sjávarútvegsfyrirtækj-
unum og SÍS kemur það greinilega
fram, að fjárhagsvandinn starfar
af óraunhæfri íjárfestingu. Verð-
tryggð lán era tekin til að flýta
fyrir uppbyggingu starfseminnar
hjá fyrirtækjunum, og ekki hugað
að möguleikum þeirra til endur-
greiðslu. Þeir sem fjárfestu fyrir
eigið'fé fá flestir góða ávöxtun síns
fjár. Margir hafa ekki kunnað að
sníða sér stakk eftir vexti, og lenda
því í vanda. Menn verða að skilja
hér vel á milli rekstrartaps og fjár-
magnstaps, vegna gengis- eða vísi-
tölutryggingar lánsfjár. Sjávarút-
vegurinn hefír skilað sæmilegri
framlegð, en það er ofíjárfestingin,
sem hefnir sín. Nú búa menn við
allt of stóran veiðiskipaflota og
stöðugt minnkandi kvóta á hvert
skip. Arðsemi fískveiðanna hverfur
við slíkar aðstæður, og vandinn við
stjórnun fiskveiðanna og fyrirtækj-
anna verður óyfirstíganlegur. Það
era einfaldlega engin úrræði til að
leysa úr slíkum vanda.
Framsóknarflokkurinn hefír
gengið allra flokka lengst í baráttu
fyrir lækkun raunvaxta og um
virkjanir á íslandi. Kl. 16.10-16.30
Sveinbjörn Bjömsson: Framlag ráð-
stefnunnar saman dregið. kl. 16.30
Fijálsar umræður. Kl. 17.30 ráð-
stefnunni slitið.
Fundarstjórar verða: Ámý Erla
Sveinbjömsóttir og Unnsteinn Stef-
ánsson.
gengisfellingar. Lækkun raunvaxta
úr 7% í 6% hefir litla þýðingu, með-
an verðbólgustigið er 24% eins og
nú er talið. Það er skuldahalinn,
sem stöðugt hækkar sem er megin-
málið. Hálfu verri eru þó gengis-
fellingarnar, svo sem komið hefir
fram hér að ofan. Gengisfellingam-
ar eru í raun undirstaða allra fjár-
hagsvandamála þjóðarinnar, því að
verðbólgustigið ræðst af þeim, svo
sem öllum er orðið ljóst.
Góð reikningsskilavenja
Skattamál eru orðin svo flókin í
þessu landi, að sífellt stækkandi
hópur endurskoðenda situr myrkr-
anna á milli við skattframtöl.
Samt verða reikningsskil og
reikningar félaga stöðugt óskiljan-
legri. Endurskoðendur veita ekki
fyrirtækjum aðstoð eða leiðsögn í
sambandi við rekstur fyrirtækj-
anna, svo sem gildir í öðram lönd-
um. Þeir komu því í kring fyrir
12—15 áram, að tekin vora upp
svonefnd verðbólgureikningsskil
hjá fyrirtækjum. Þetta felst í því,
að eignir félaga era færðar upp
miðað við verðbólgustig hvers ár,
sem ákveðið er af ríkisskattstjóra.
Tilgangurinn á að vera sá, að sýna
fram á jafnvægi í efnahagsreikn-
ingum félaga. Þessi uppfærsla
eigna er fyrirtækjum þó oftast lítils
eða einskis virði, en veldur hækkun
skattstofns og auknum sköttum.
Þetta sést þó ekki hjá skuldugum
fyrirtækjum, því að skuldir hækka
gjarnan miklu meir en eignir.
Þessi „góða reikningsskilavenja"
á mikinn þátt i ófamaði fyrirtækja.
Menn horfa á eignimar hækka í
verði, en varast ekki hinar lævíslegu
hækkanir skuldanna. Eignahækk-
unin er hinsvegar óraunhæf, því
eignimar seljast iðulega á miklu
lægra verði en uppfært er í bókum
félagsins. Þetta felur sjónum hið
raunveralega fjármagnstap. Eink-
um er þetta rétt, þegar kemur til
lokunar fyrirtækjanna eða gjald-
þrots þeirra, með skyndisölum
eigna. En skuldimar hækka.
Tillaga um breytt
reikningsskil
Mín tillaga er því sú, að hætt
verði gerfífærslum í reikningum
félaga, og að heimilað verði að
gjaldfæra vexti og verðbætur af
lánum, bæði hjá einstaklingum og
félögum. Þetta myndi fljótlega skila
sér í betri og ábyrgari rekstri fyrir-
tækjanna, til gagns öllu samfélag-
inu. Þessi breytta framkvæmd
reikningsskila myndi jafnframt
verka sem bremsa á gengisbreyt-
ingar, og er nú tími til kominn að
stigið sé á bremsuna, áður en allt
fer í kalda kol. Fjármagnstap fyrir-
tækjanna verður að stöðva. Eg held
að þetta sé einfaldasta leiðin. En
það munu ekki allir ná landi í þess-
um ólgusjó.
Höfundur er viðskiptafræðingur.
Tónlistarhátíð
á Hótel f slandi
Tónlistarhátíð verður haldin
á Hótel íslandi næstkomandi
sunnudag. Allur ágóði af há-
tiðinni rennur til félagsheimilis
tónlistarmanna á Vitastíg 3 í
Reykjavík. Fyrir hátíðinni
standa, meðal annarra, Tónlist-
arbandalag Islands, Félag tón-
skálda og textahöfunda, Félag
íslenskra hljómlistarmanna,
Félag harmonikkuunnenda og
Stef.
Á tónlistarhátíðinni koma eftir-
taldir fram: Þorsteinn Gauti Sig-
urðsson píanóleikari, Ólöf Kolbrún
Harðardóttir óperusöngkona, Jón
Stefánsson organisti, Jasssveit FÍH,
Bubbi Morthens, Bjartmar Guð-
laugsson, félagar úr Félagi harmon-
ikkuunnenda, hljómsveitimar Sálin
hans Jóns míns, Bachmann Möller
Bernburg, Strax og Tregasveitin.
Þá leikur lúðrasveitin Svanur við
móttöku gesta og Árni Elfar spilar
á píanó meðan á borðhaldi stendur.
íslenskar jarð-
fræðirannsóknir
Vísindafélag íslendinga gengst fyrir ráðstefnu um íslenskar jarð-
fræðirannsóknir í Norræna húsinu laugardaginn 21. október. Ráð-
stefnan heíst kl. 9 að morgni og stendur fram eftir degi. Þar verða
flutt 14 erindi og að þeim loknum yfirlit yfir framlag ráðstefiiunn-
ar, en síðan verða ftjálsar umræður. Ráðstefnan er ekki aðeins æt-
luð sérfræðingum heldur verður hún opin öllum almenningi.
íslenskar jarðfræðirannsóknir verður viðfangsefni ráðstefiiunnar á
laugardaginn.