Morgunblaðið - 24.10.1989, Side 1

56 SIÐUR

STOFNAÐ 1913
242. tbl. 77. árg.
ÞRIÐJUDAGUR 24. OKTOBER 1989
Prentsmiðja Morgunblaðsins
Ungverjaland lýst lýðveldi á 33 ára afinæli uppreisnarinnar 1956:
Frjálst ríki grundvallað
á gildismati lýðræðisins
- sagði Matyas Szuros, starfandi forseti landsins, er hann lýsti yfir stofnun lýðveldisins
Mikill íjöldi fólks kom saman
í Búdapest í gærkvöldi til að
fagna lýðveldisstofnuninni og
voru drengirnir tveir á meðal
þeirra. Sá til vinstri heldur á
þjóðfána landsins en svo sem
sjá má hefiir miðjan verið
skorin úr honum, hamarinn
og sigðin, tákn kommúnis-
mans. Slíka fána mátti víða
sjá i borginni í gær en þetta
var táknræn athöfh því ein-
mitt þetta gerði ungversk al-
þýða er hún reis upp gegn
ofríki kommúnista árið 1956.
Reuter
Búdajpest. Reuter.
ALÞYÐULYÐVELDUM sögunnar fækkaði um eitt í gær er lýst var
ylir stofnun lýðveldisins Ungveijalands. Tugþúsundir manna fylgd-
ust með er Matyas Szuros, sem gegnir embætti forseta til bráða-
birgða, ávarpaði viðstadda af svölum þinghússins í Búdapest, en á
þessum sömu svölum stóð Imre Nagy, forsætisráðherra Ungverja-
lands, fyrir réttum 33 árum og talaði til alþýðu manna sem risið
hafði upp gegn alræði ungverska kommúnistaflokksins. í ræðu sinni
sagði Szuros að Ungveijaland yrði framvegis sjálfstætt lýðræðisríki
sem grundvallað væri á verðmætamati borgaralegs lýðræðis og lýð-
ræðislegs sósíalisma.
Szuros lýsti yfir stofnun lýðveld-
isins á hádegi j gær og fögnuðu
viðstaddir ákaff er hann lét orðin
„lýðveldið Ungveijaland“ (Magyar
Koztarsasag) falla. Mikill mann-
fjöldi var saman kominn á þing-
hústorginu, en í gær voru 33 ár
liðin frá því Imre Nagy, leiðtogi
ungverskra umbótasinna, flutti
ávarp af svölum þinghússins, sem
almennt er talið marka upphaf upp-
reisnarinnar í Ungvetjalandi árið
1956. Innrásarlið Sovétmanna batt
enda á uppreisnina 13 dögum síðar
eftir að Nagy hafði myndað fjöl-
flokka ríkisstjórn og lýst yfir því
að Ungveijar hygðust segja sig úr
Varsjárbandalaginu. Nagy var tek-
inn af lífi en lík hans var sem kunn-
ugt er grafið upp úr ómerktri gröf
fyrr á þessu ári og jarðsett með
viðhöfn.
Með yfirlýsingu forsetans fækk-
aði alþýðulýðveldunum um eitt en
flest kommúnistaríkin í Austur-
Evrópu kenna sig ýmist við alþýðu
eða sósíalisma. Samkvæmt stjórn-
arskrá Ungveijalands er landið enn
alþýðulýðveldi en samkvæmt s'kil-
greiningu eru völdin í höndum
verkalýðsins í slíku ríki auk þess
sem kveðið er á um „forystuhlut-
verk“ kommúnistaflokksins. Verið
er að endurskrifa stjórnarskrá
landsins og er búist við að þing-
h.eimur leggi blessun sína yfir hana
á næsta ári er nýtt þing kemur
saman eftir fyrstu fijálsu kosning-
arnar í Ungveijalandi frá árinu
1947.
Auk þess sem alþýðulýðveldið
Ungveijaland heyrir nú sögunni til
sást það greinilega í gær að svo
er einnig farið um mörg helstu tákn
kommúnismans. Rauða stjarnan
hefur verið ijarlægð af þinghúsinu
í miðborg Búdapest og hún hefur
einnig verið skorin úr fána landsins
ásamt hamrinum og sigðinni. Hið
sama var gert í uppreisninni 1956.
Þá skreytir rauð stjarna ekki lengur
húfur ungverskra lögreglumanna.
Viðmælendur Reuters-fréttastof-
unnar í Búdapest höfðu orð á því
að ótrúlegur hraði hefði einkennt
stjórnmálaumbætur í Ungveija-
landi og riíjuðu upp að á síðasta
ári hefði lögreglusveitum verið sig-
að á fólk sem safnast hafði saman
til að heiðra minningu þeirra sem
fórnuðu lífi sínu í uppreisninni árið
1956. Talið er að 25.000 hafi týnt
lífi í innrás Sovétmanna og hreins-
unum þeim sem henni fylgdu. en
um 200.000 manns flúðu'heimaland
sitt.
Reuter
100 slasast í sprengingu
Um 100 manns slösuðust í gærkvöldi er gífurlega öflug sprenging varð
í efnaverksmiðju Phillips-olíufyrirtækisins í Houston í Texas-ríki í
Bandaríkjunum. Risastór eldhnöttur steig á loft og drunurnar heyrðusf
í i-úmlega 30 kílómetra fjarlægð. Sjóharvottar sögðu engu líkara en
kjarnorkusprengju hefði verið varpað á verksmiðjuna. Talsmaður neyð-
arvarna í Houston sagði að liklega hefðu um 100 manns slasast í
sprengingunni og hefðu þeir verið fluttir í sjúkrahús. Vegum var lokað
í nágrenninu sem og Houston-skipaskurðinum en ijöldi olíufyrirtækja
starfrækir hreinsunarstöðvar á þessum slóðum. Var ekki viiað hvort
tjón hefði orðið víðar er Morgunblaðið fór í prentun í gærkvöldi.
Austur-þýskir kommúnistar sæta vaxandi þrýstingi:
Verkamenn stofiia fyrsta
fijálsa verkalýðsfélagið
Rúmlega 200.000 manns kreQast umbóta í Leipzig
Austur-Berlín. Reuter, Tlie Daily Telegraph.
VERKAMENN í verksmiðju einni nærri Austur-Berlín hafa stofnað
fyrsta fjálsa verkalýðsfélag Austur-Þýskalands. Skýrt var frá stofnun
félagsins í gær en fram til þessa hafa verkalýðssamtök í landinu
lotið stjórn austur-þýska kommúnistaflokksins. Rúmlega 200.000
nianns tóku þátt í mótmælagöngu í Leipzig síðdegis í gær og fréttir
bárust einnig af mótmælum í þremur borgum öðrum.
I yfirlýsingu sem verkamennirn-
ir, sem starfa við Wilhelm Pieek-
verksmiðjuna, sendu frá sér segir
að þeir hafi afráðið að segja skilið
við hina opinberu hreyfingu aust-
ur-þýskra verkamanna vegna
tengsla hennar við flokkinn auk
þess sem hagsmunir verkalýðsins
hafi verið hundsaðir. Hafi þeir því
afráðið að stofna nýtt verkalýðs-
félag sem nefnist „Umbætur".
Verkamennirnir kváðust jafn-
framt krefjast þess að þeim yrði
tryggður verkfallsréttur og réttur
til mótmæla en önnur helstu stefnu-
mál sín sögðu þeir vera afnám rit-
skoðunar og forréttinda valdastétt-
arinnar í Austur-Þýskalandi og að
almenningi yrði leyft að ferðast úr
landi. Kröfur þessar þykja uni
margt minna á þær sem pólskir
verkamenn settu á oddinn árið 1980
er þeir risu upp gegn ofurvaldi
kommúnistaflokksins og stofnuðu
Samstöðu.
Vestur-þýska dagblaðið Bild
kvaðst í gær hafa heimildir fyrir
því að gerðar yrðu miklar breyting-
ar á forystuliði austur-þýskra
kommúnista í næsta mánuði og
yrði fimm annáluðum harðlínu-
mönnum komið frá. Blaðið skýrði
fyrst fjölmiðla frá því að Erich
Honecker myndi láta af embætti
flokksleiðtoga eins og kom á daginn
á fundi miðstjórnar flokksins í
síðustu viku.
Heimildarmenn Reuters-irétta-
stofunnar í Leipzig sögðu rúmlega
200.000 manns hafa tekið þátt í
mótmælagöngu um borgina og eru
þetta fjölmennustu mótmæli í sögu
landsins. Hvatti fólkið Egon Krenz,
hinn nýja leiðtoga kommúnista-
flokksins, til að láta fara fram
fijálsar kosningar og krafðist þess
að pólitískum föngum yrði sleppt
úr haldi. Nokkur þúsund manns
tóku þátt í sams konar mótmælum
í Austui-Berlín, Dresden og Halle
í suðvesturhluta landsins.