Morgunblaðið - 31.01.1990, Blaðsíða 23

MORGUNBLABIÐ MIÐVIKUDAGUR 31. JANUAR 1990
23
Höfuð myndað í þremur plönum: Frá hlið, ofan frá og að
aftan. (Mynd frá Siemens Medical Systems).
merkjum frá loftnetinu og setja
saman myndina.
Gagnið
Segja má að myndataka með
segulómun og tölvusneiðmyndatæki
sé svipuð en grundvöllur þessara
aðferða er ólíkur. Ólafur Kjartans-
son ræðir um þá kosti sem læknar
-sjá með segulómun en fyrst greinir
hann frá hvernig sjálf myndatakan
fer fram:
-Sjúklingur leggst á bekk sem
síðan er rennt inn í tunnulaga
segulinn. Þvermál opsins er 70 cm
og lengd tæpir tveir metrar. Með
tölvubúnaði er stjórnað hvaða
líkamshlutir eru myndaðir og
hvernig. Hver rannsókn tekur að
meðaltali 30 mínútur. Allar mynd-
irnar eru stafrænar og geymdar í
tölvuminni þannig að við getum
tekið þær fram og skoðað að vild.
Þar að auki eru myndirnar settar
á filmu sem geymd er á sama hátt
ogröntgenfilmur.
í skoðun með tölvusneiðmynd er
jónandi röntgengeisli notaður til að
fá fram sneiðmyndir sem eru aðeins
þversnið á líkamann. í segulómun
er engin jónandi geislun og hafa
ekki fundist nein óæskileg áhrif
segulmögnunar eða útvarpsbylgna
á líkamann. Hinn höfuðkostur seg-
ulómuner er að ná má myndum í
öllum sniðum, þ.e. þversniði, lang-
sniði og skásniði.
Fyrst var sýnt fram á gildi seg-
ulómunar við sjúkdóma í miðtauga-
kerfinu eins og var með tölvusneið-
myndatæknina fyrir 10 árum síðan.
í dag er segulómun fyrsta rannsókn
við sjúkdóma í heila, mænu og
mænugangi þar sem hennar er völ
og næst á eftir venjulegri röntgen-
nmeiri
iningu
við myndir sem teknar eru með
r um undirbúning á tæknihliðinni.
styrk.
Útvarpsbúnaðurinn ásamt litlu
staðsetningarseglunum er notaðúr
til að taka sneiðmyndir af líkaman-
um undir nær öllum hugsanlegum
sjónarhornum. Útvarpsbylgjurnar
sem líkaminn sendir frá sér getum
við skynjað með sérstöku loftneti í
myndatækinu og síðan sér tölvu-
búnaður um að safna saman öllum
rannsókn sem er ódýrari, við alla
bakverki og hryggsjúkdóma. Tölvu-
sneiðmyndarannsókn verður fyrsta
val við ýmis bráðatilfelli og órólega
sjúklinga. Allar rannsóknir með
skuggaefni í mænugangi munu
leggjast af svo og f lestar æðaþræð-
ingar til rannsókna á háls- og höf-
uðæðum. Slíkar rannsóknir eru nú
aðeins gerðar á inniliggjandi sjúkl-
ingum og leggist þær af munu dýr-
ir legudagar sparast.
Ólafur segir að annað stærsta
notkunarsvið segulómunar muni
verða vöðva- og stoðkerfið:
-I dag eru það stóru liðirnir -
axlir, mjaðmir og hné - sem mest
hafa verið rannsakaðir. Segulómun
gefur okkur myndir af beinendum,
liðbrjóski og umlykandi stoðvef á
þann hátt sem við aðeins þekktum
áður af teiknuðum skýringarmynd-
um. Smáliðirnir hafa minna verið
rannsakaðir en sýnt hefur verið
fram á að segulómun sýnir mun
fyrr en röntgenrannsókn giktbreyt-
ingar í liðendum. Það er einmitt
hér, við sjúkdóma í hrygg, Iiðum
og annars staðar í stoðkerfinu sem
reikna má með að segulómun komi
fyrst til með að spara verulegan
sjúkrakostnað og vinnutap með
nákvæmari greiningu fyrr og þar
með markvissari meðferð.
Segulómun er einnig talin kjör-
rannsókn við sjúkdóma í hálsi,
miðmæti og grindarholi, m.a. til
stigunar á illkynja æxlisvexti í legi
og leghálsi sem ákvarðar val á
meðferð. Þá er segulómun talin
jafngóð tölvusneiðmyndatækni til
rannsókna á lifur, milta og nýrum
en hún sýnir æðar í kviðarholi betur.
Hröð þróun
-Á síðustu tveimur árum hefur
orðið mjög hröð þróun til styttingar
á rannsóknatíma og að frysta hreyf-
ingu. Á síðustu tveimur árum hafa
möguleikar segulómunar aukist
mjög ört og rannsóknatími styst
til muna. Jafnframt er hægt að
taka myndir á það stuttum tíma
að líkamshreyfing er nánast
“fryst“. Þannig má fá myndir sem
ekki eru truflaðar af andardrætti
eða hjartslætti. Einnig má taka
margar myndir af hjarta, raða þeim
saman og sýna sem kvikmynd af
hjartslætti. Myndgæði rannsókn-
anna hafa batnað og rannsóknin
er talin jafngóð eða betri en hjarta-
ómskoðanir og hjartaþræðingar
þegar um er að ræða afbrigðilegan
starfsemi hjartavöðvans, lokugalla
eða meðfædda hjartagalla. Hins
vegar leysir þessi tækni ekki af
hólmi í fyrirsjáanlegri framtíð-
hjartaþræðingar til myndatöku á
kransæðum.
Ólafur lagði að lokum áherslu á
að segulómun myndi ekki koma
algjörlega í stað fyrri aðferða held-
ur verða notadijúg viðbót:
-Þegar ný tæki og ný tækni koma
til sögunnar er að sjálfsögðu reynt
að bera þau saman við eldri rann-
sóknaraðferðir. Venjulegar rönt-
genmyndir, tölvusneiðmyndir og
ómskoðanir munu að sjálfsögðu
halda notagildi sínu áfram. Seguló-
mun byggir á öðrum grundvallar-
lögmálum og “sér“ vefi líkamans á
annan hátt. Ef til vill má segja að
í segulómun sameinist flestir aðal-
kostir aðferðanna sem fyrir eru og
að segulómun taki við þar sem
hinar ráða ekki við verkefnið. Það
er hins vegar hlutverk okkar sem
störfum við myndgreiningu að sjá
til þess að tæknin sé notuð á réttan
hátt.
Kaupin
Ásmundur Brekkan segir að
síðustu misseri hafi staðið yfir
margs konar upplýsingasöfnun hjá
röntgendeildinni um þessa tækni
og búið sé að sækja um fjárveit-
ingu. Hefur fjárveitinganefnd þegar
heimilað að leitað verði samninga
í samráði við nefndina um kaup á
segulómunartæki:
-Við höfum tekið saman skýrslu
fyrir yfirstjórn Ríkisspítalanna og
vonumst til að hægt verði að
ráðast í kaup á tæki fyrir spítalann
mjög fljótlega. Segulómunartæki
þarf í raun ekki sérhannað húsnæði
en það þyrfti um 70 fermetra
rými. Þetta húsnæði er fyrir hendi
á röntgendeildinni.
Að sjálfsögðu er margs að gæta
við undirbúning á kaupum á svona
tæki - við þurfum að huga að hús-
næði, kanna kjör og gæði hjá fram-
leiðendum og svo framvegis. Fram-
leiðendur eru bandarískir, evrópskir
og japanskir og höfum við fengið
gögn frá mörgum aðilum og erum
að þrengja hringinn smám saman.
Kaupverð er milli 80 og 100 milljón-
ir króna og má dreifa því á nokkur
ár. Til samanburðar má geta þess
að nútímaleg röntgenrannsókna-
stofa kostar um 25 milljónir króna.
Við höfum gert ráð fyrir að
tækið myndi nýtast þannig að rann-
sakaðir væru að minnsta kosti 8
til 10 sjúklingar á dag og fjöldi
rannsókna væri um 2000 á ári. Ég
er sannfærður um að kaupverðið
sparast fljótt í minni legutíma og
minna vinnutapi eins og Ólafur
nefndi hér að framan. Núna greiða
almannatryggingarnar ferðakostn-
að og rannsóknir fyrir sjúklinga
sem þurfa að fara til útlanda.
Kostnaður er um 100 þúsund krón-
ur á sjúkling fyrir hveija ferð og
hefur það farið í vöxt á síðustu
árum að sjúklingar séu sendir utan
til segulómunarrannsókna, segir
Ásmundur Brekkan að lokum.
jt
Ráðuneytisstjórar um stjómarráðsfirumvarpið;
Býður upp á hættu
á óstöðugleika og
pólitískri íhlutun
í UMSÖGN ráðuneytisstjóra um frumvarpsdrög til laga um Sljórnar-
ráð Islands segir að tillögur um ráðningar sljórnarráðsstarfsmanna
samrýmist engan veginn eðlilegum markmiðum um stöðugleika, sam-
ræmi og aðhald, en bjóði heim hséttu á hentisteftiu og pólitískum
áhrifum, án þess þó að opinskátt sé stefiit að því með tillögunum. í
frumvarpsdrögunum er gert ráð fyrir að horfið verði frá því að skipa
æðstu embættismenn stjórnarráðsins í stöður, og I þess stað verði
ráðuneytisstjórar ráðnir til sex ára í senn, en aðrir starfsmenn ráðnir
til tiltekins tíma eða með þriggja mánaða uppsagnarfresti.
Nefnd til að endurskoða lög um
Stjórnarráð íslands óskaði eftir um-
sögn ráðuneytisstjóra um frumvarp
sem samið var af nefndinni, og ski-
luðu þeir sameiginlegri umsögn, að
öðru leyti en því að hvert ráðuneyti
fyrir sig tók til umfjöllunar verka-
skiptingu á milli ráðuneyta.
Ráðuneytisstjórarnir segja í um-
sögn sinni að með frumvarpinu virð-
ist stefnt að þeirri grundvallarbreyt-
ingu að pólitísk áhrif á stjórnsýsluna
séu aukin til muna, en valdsvið emb-
ættismanna takmarkað að sama
skapi. Þetta komi fram bæði í
ákvæðum um skipan embættis-
manna og um aðstoðarmenn ráð-
herra. Þessarar stefnubreytingar sé
þó hvergi getið beinlínis í athuga-
semdum frumvarpsins þótt þetta
virðist vera það atriði frumvarpsins
sem mestu máli skipti. Þá segir í
umsögninni að óhjákvæmilegt sé að
endurskoðun stjórnarráðslaga sé
unnin í víðtæku samráði stjórn-
málamanna, bæði úr stjórnar- og
stjórnarandstöðuflokkum og emb-
ættismanna.. Eðli málsins sam-
kvæmt sé nauðsynlegt að góð sam-
staða myndist um lög og reglugerð
um stjórnarráðið, þannig að þau fái
að standa óhögguð um alllanga hríð,
og verði þar með hæfileg kjölfesta
samfelldrar og stöðugrar starfsemi
stjórnarráðsins. Skorti á hinn bóginn
samstöðu stjómmálaflokka um lög-
in, sé hætt við að þau verði pólitískt
bitbein og þeim breytt af litlu tilefni
vtö stjórnarskipti.
í umsögn ráðuneytisstjóranna
segir að í frumvarpsdrögunum komi
ekki fram hvert markmiðið sé með
afnámi æviráðningar starfsmanna
ráðuneyta, og ekki sé heldur að finna
rökstuðning með þessari breytingu.
Rökin sem færa megi fyrir afnámi
æviráðningar séu að líkindum helst
þau að með því væri aukið á hreyfan-
leika stjómenda, sveigjanleiki og
aðlögunarhæfni starfseminnar að
almennum þjóðfélagsbreytingum og
breytingum viðfangsefna stjórnsýsl-
unnar ætti að aukast, og dregið yrði
úr hættu á því að ráðuneyti og starf-
semi þeirra staðnaði vegna þess að
stjórnendur ílentust um of í starfi.
Á hinn bóginn kunni sú breyting sem
um ræðir að stangast á við megin-
markmiðið með æviráðningu stjórn-
arráðsstarfsmanna, þ.e. stöðugleika
í starfsemi ráðuneyta. Þá sé það og
einn helsti tilgangur ótímabundinnar
skipunar í embætti að koma í veg
fyrir að ráðherrar geti að eigin geð-
þótta skipt um helstu embættis-
menn. Ennfremur búi sú skoðun að
baki að embættismannakerfið eigi
að veita stjórnmálamönnum aðhald,
sem nauðsynlegt sé til að koma í
veg fyrir fljótráðnar ákvarðanir,
hentistefnu og misræmi í athöfnum
og afgreiðslum stjórnsýslunnar.
Ráðuneytisstjórarnir telja að bæði
kerfin sem um ræðir séu ekki án
ágalla. Kerfi skammtímaráðninga
bjóði upp á hættu á óstöðugleika,
pólitíska ihlutun og misræmi í störf-
um, en kerfi ótímabundinna skipana
í embætti feli í sér hættu á stöðnun.
Þeir benda á að samkvæmt frum-
varpsdrögunum sé ekki gert sér-
staklega ráð fyrir að æðstu embætt-
ismenn ráðuneyta verði endurráðnir
að sex ára tímsbili loknu, hvorki í
þeim ráðuneytum þar sem þeir
gegndu starfi né í öðrum ráðuneyt-
um. Þetta gæti latt hæfa menn til
að sækjast eftir stjórnunarstarfi í
ráðuneytum nema laun yrðu hækkuð
svo um munaði, en veruleg áhætta
fælist í að takast á hendur slík störf
þar sem menn hefðu aðeins trygg-
ingu fyrir sex ára starfi, og afar lítið
svigrúm að því loknu að finna nýtt
starf við hæfi. í öðru lagi sé hætta
á því að umrætt fyrirkomulag hvetji
ráðherra beinlínis til að skipa nýja
menn, og þá sína eigin menn, að sex
ára ráðningartímabili loknu. Manna-
skipti yrðu tíðari en samrýmdist
markmiðum um stöðugleika og sam-
fell í starfi, og stjórnendur í ráðu-
neytum yrðu miklu pólitískari en nú
er, þar sem vafalaust myndi gæta
venjubundinnar tilhneigingar til að
ráðherrar skipuðu menn úr eigin
röðum. Loks væri með þessu grafið
mjög undan því aðhaldi sé að emb-
ættismenn veiti stjórnmálamönnum.
Jón Sveinsson, formaður nefndar
til endurskoðunar á lögum um
Stjómarráð íslands, segir að ekki
hafi verið tekið tillit til athugasemda
ráðuneytisstjóranna varðandi breyt-
ingar á skipun embættismanna.
„Æviráðningin er í raun alveg af-
numin með þessu, en í þessu sam-
bandi er rétt að minna á frumvarp
sem ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokks flutti á sínum
tíma og gerði ráð fyrir þessu sama.
Að vísu var þar gert ráð fyrir ráðn-
ingu ráðuneytisstjóra til allt að 12
árum, þannig að þetta gengui
skemmra þar sem unnt verður að
endurráða ráðuneytisstjóra ef því er
að skipta á sex ára fresti ef um er
að ræða menn sem reynast starfi
sínu vaxnir. Vissulega togast á sjón-
armið um að þetta geti valdið aukn-
um pólitískum áhrifum á stjórnsýsl-
una, en á móti má segja að ráð-
herrar verða að sækja sitt vald á
fjögurra ára fresti, og sérstakt má
vera ef ráðherrar fara meira og
minna að hreinsa út úr ráðuneytum
ætlandi sér væntanlega að ná endur-
kjöri síðar. Við sáum því ekki ástæðu
til að óttast þetta sérstaklega,“ sagði
Jón.
Skoðanakönnun:
Sjálfstæðis-
flokkurinn
fengi 49,7%
Sjálfetæðisflokkurinn fengi
49,7% atkvæða ef kosið væri ti)
alþingis núna, samkvæmt skoð-
anakönnun Skáís fyrir Stöð 2.
Framsóknarflokkur fengi 17,9%,
Alþýðubandalag 11,3%, Alþýðu-
flokkur 9,9%, Kvennalisti 9,3%,
en aðrir flokkar fengju allir innan
við 1% hver. í 842 manna úrtaki
af öllu landinu tóku 453 afetöðu
í skoðanakönnuninni, eða 53,8%.
í skoðanakönnuninni var einnig
spurt hvort viðkomandi styddu ríkis-
stjórnina, og svöruðu 66,8% þeirrs
sem afstöðu tóku því neitandi, er
33,2% svöruðu játandi. Afstöðu tóki
701 af þeim 842 sem spurðir voru
eða 83,3%.