Morgunblaðið - 18.04.1990, Síða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 18. APRÍL 1990
Tillaga Dayíðs Oddssonar samþykkt samhljóða í borgarráði:
Rekstri Aburðarverk-
smiðjunnar verði hætt
BORGARRÁÐ Reykjavíkur sam-
þykkti á fundi sínum í gær, sam-
hljóða, eftirfarandi tillögu
Davíðs Oddssonar borgarstjóra:
„Á fyrstu áratugum verksmiðju-
reksturs Áburðarverksmiðjunnar í
Gufunesi vár talið af sérfræðing-
um, að eina hættan, sem af henni
stafaði, væri sprengihætta vegna
köfnunarefnisáburðar, sem fram-
leiddur hefði verið og geymdur í
verksmiðjunni. Því væri fullnægj-
andi öryggisráðstöfun að tryggja
ákveðið óbyggt svæði í kringum
verksmiðjuna, ekki minna en 1.800
metra. Síðar þegar geymslu ósekkj-
aðs köfnunarefnisáburðar var hætt
var álitið að hætta vegna spreng-
ingar í framleiðslurás verksmiðj-
unnar takmarkaðist við 300 metra
fjarlægð frá verksmiðjunni. Þegar
byggð í Grafarvogi var skipulögð
var miðað við að fjarlægð til næstu
íbúðarbyggðar yrði minnst 1.200
metrar.
Á árinu 1985 fól borgaráð þeim
dr. Ágústi Valfells og Rúnari
Bjarnasyni að gera úttekt á
áhættuþáttum vegna starfsemi
verksmiðjunnar. I greinargerð
þeirra kemur fram, að veruleg
hætta geti stafað af geymslu fljót-
andi ammoníaks í kúlugeymi á
verksmiðjulóðinni.
Meginhættan, sem af verksmiðju
þessari stafaði, væri mengunar-
hætta, þ.e. að ammoníaksský kynni
að berast frá verksmiðjunni yfir
borgina, ef verulegt óhapp yrði á
verksmiðjusvæðinu. Kom það jafn-
framt fram, að hættan í þessum
efnum var ekki bundin við ná-
grenni verksmiðjunnar heldur jafn-
vel fremur við aðra byggð í bæn-
um, þá einkum byggð í austan-
verðri borginni og í miðborginni
vegna ríkjandi vindátta á þessum
slóðum.
Það óhapp er varð á páskadag
hefur gefið mönnum gleggri og
skýrari mynd af þeirri vá, sem
þarna er, og jafnframt að það álit,
er borgaryfirvöld létu í Ijós fyrir
rúmum tveimur árum, að skynsam-
legast væri að loka verksmiðjunni,
hefur átt rétt á sér.
Óhapp það, sem varð sl. sunnu-
dag, er kviknaði í á þaki ammon-
íakskúlu verksmiðjunnar, var áður
óþekkt sem áhættuþáttur. Þótt við-
brögð allra öryggisaðila hafí verið
markviss og borið tilætlaðan
árangur, er ljóst að þetta óhapp
kom mönnum í opna skjöldu.
Borgaryfirvöld óskuðu eftir því
á sínum tíma við ríkisstjómina að
gerð yrði þjóðhagsleg úttekt á
rekstri verksmiðjunnar og hvort
rekstur hennar borgaði sig í raun
fyrir þjóðina sem heild. Ríkisstjórn-
in varð ekki við þessum óskum,
þrátt fyrir ítrekun þeirra, heldur lét
einungis gera úttekt á rekstri verk-
smiðjunnar sjálfrar, en ekki á þýð-
ingu hans fyrir þjóðarbúið.
Verulegar efasemdir eru uppi
um það, að verksmiðjan skili í raun
efnahagslegum ávinningi fyrir
þjóðina, og jafnvel þó hann kunni
að vera nokkur, ér ljóst að áhætt-
an, sem tekin er með rekstri henn-
ar í svo miklu nábýli við stærsta
sveitarfélag landsins, er yfirþyrm-
andi. Því ber að hætta þessum
áhættusama rekstri.“
Séð yfir athafriasvæði Áburðarverksmiðjunnar.
Ibúasamtök Grafarvogs:
Morgunblaðið/Sverrir
Skorað á stjórnvöld
að loka verksmiðjunni
STJÓRN íbúasamtaka Grafarvogs kom saman til fúndar í gærkvöldi
og samþykkt einróma ályktun þar sem skorað er á ríkisstjórnina að
hlutast nú þegar til um að rekstri Áburðarverksmiðjunnar í Gufúnesi
verði hætt.
I ályktuninni segir að í ljósi þeirra
atburða sem urðu á páskadag virðist
augljóst að hætta á slíkum slysum
sé mun meiri en ráðamenn hafi al-
mennt viljað horfast í augu við. Bent
er á að mannleg mistök og ófyrirséð-
ar uppákomur geri ekki boð á undan
sér og sagt að algjörlega óveijandi
sé að taka áhættuna af því að hafa
þessa verksmiðju ofan í fjölmennasta
þéttbýlissvæði landsins. Stjórnin
átelur skipulag og aðgerðir Al-
mannavarna ríkisins og telur að for-
svarsmönnum Almannavarna hafi
verið ljóst að í tilfelli sem þessu
væri ekki unnt að grípa til neinna
þeirra ráðstafana sem orðið gætu
fólki til bjargar í nærliggjandi íbúðar-
hverfum. Því hefðu Almannavarnir
átt að leggja til fyrir löngu að verk-
smiðjunni yrði lokað.
Að sögn Guðmundar Guðmunds-
sonar formanns íbúasamtakanna
ákvað stjórnin á fundi sínum að efna
til opins borgarafundar um Áburðar-
verksmiðjuna við Foldaskóla næst-
komandi laugardag klukkan 14.
Þangað verður boðið borgarstjóra,
borgarstjórn, alþingismönnum og
embættismönnum.
Greinargerð Vinnueftirlitsins til félagsmálaráðherra:
Aðeins mátti hleypa gasinu út í
andrúmsloftið í neyðartilvikum
HÉR fer á eftir greinargerð
Vinnueftirlits ríkisins um brun-
ann í Áburðarverksmiðjunni í
Gufúnesi, sem félagsmálaráð-
herra lagði fram á fúndi ríkis-
stjórnarinnar í gærmorgun.
Atburðurinn á páska-
dag, 15. apríl
Eldsins varð vart nokkru fyrir
kl. 18.00 og var slökkviliði og lög-
reglu gert viðvart. Útkall slökkvi-
liðs er skráð kl. 17.47. Fulltrúi
Vinnueftirlitsins var einnig kvadd-
ur á staðinn. Eldurinn lgoaði í
ammoníaksgasi sem streymdi í
nokkru magni frá loka á efri hluta
geymisins og var þar staðbundinn.
Greiðlega gekk að slökkva eldinn
og er starfi slökkviliðsins talið lok-
ið að fullu kl. 18.55.
Hætta sem þessu fylgdi var fyrst
og fremst bundin við það að í geym-
inum er ammoníak geymt undir
þrýstingi. Komi gat á hann verður
suða í efninu og umtalsvert magn
gufar upp á skömmum tíma. Hætta
sem af þessu gæti stafað fer fyrst
og fremst eftir magninu sem í
geyminum er og því hversu stórt
gat kemur á hann og hvar það er
staðsett. Að mati undirritaðs var
ekki fyrir hendi hætta á að eldur-
inn bærist inn í geyminn og ylli
þar sprengingu. Hættan fólst að
hans mati fyrst og fremst í því að
loginn næði að veikja svo efnið í
geyminum að á hann kæmi gat.
Þetta gerðist þó ekki.
Við brunann hefur lokinn, fest-
ingar hans eða þéttingar bilað með
þeim afleiðingum að nokkurt magn
ammoníaks lekur stöðugt frá lok-
anum. Magnið er hins vegar mjög
takmarkað og ekki talin stafa af
því hætta fyrir starfsmenn á jörðu
niðri, en varasamt er að nálgast
lokann uppi á geyminum fyrr en
búið er að tæma hann. Vatpi er
stöðugt dælt á lekann, en það dreg-
ur úr útbreiðslu ammoníaksgass
sem leysist mjög greiðlega í vatni.
Ekki er unnt að tæma geyminn
nema með því að vinna efnið úr
honum. Búist er við að því ljúki í
dag. Þá fyrst er unnt að hefja ná-
kvæma rannsókn á orsökum brun-
ans.
Rannsókn á orsökum þessa at-
burðar er ekki lokið, en samkvæmt
þeim upplýsingum sem nú liggja
fyrir virðist atburðarásin hafa verið
í grófum dráttum eins og að neðan
greinir.
Verið var að losa ammoníak úr
skipi sem komið hafði með um 500
tonna farm. Losuð höfðu verið um
90 tonn þegar óhappið varð. Lönd-
un fer þannig fram að ammoníak-
inu er dælt í fljótandi formi til
geymisins. Nokkur hluti þess gufar
upp og er gasinu sem þá myndast
beint aftur til skipsins um sérstaka
lögn. Skipið er búið þéttibúnaði til
að breyta þessu gasi í vökva á ný,
en einnig getur það hleypt gasinu
út í andrúmsloftið eða í sjó án þess
að hætta sé talin stafa af, í neyðar-
tilviki.
Barki sem notaður er til að koma
gasinu frá lögn í bryggju um borð
í skipið reyndist vera skemmdur
við upphaf dælingar. í stað þess
að stöðva löndun og gera við bark-
ann var gripið til þess ráðs að
hleypa gasinu beint út í andrúms-
loftið frá geyminum um loka þann
sem eldurinn kviknaði við. Þetta
eru ekki eðlileg vinnubrögð að
mati Vinnueftirlitsins og brýtur
gegn yfirlýsingum sem forvígis-
menn verksmiðjunnar hafa gefið í
nýlegum viðræðum við Vinnueftir-
litið þar sem farið var markvisst
yfir hugsanlegar lekaleiðir.
Eldurinn kviknaði í gasinu sem
þannig var hleypt af kúlunni.
Ammoníak er ekki sérlega eldfimt,
en brennur þó þegar það er bland-
að lofti innan ákveðinna styrkleika-
hlutfalla. Ekki er vitað hvernig eld-
ur komst í gasið, en rannsókn á
því hefst strax í dag.
Framkvæmdir til að auka
öryggi í verksmiðjunni
í byijun janúar 1988 skilaði áliti
nefnd félagsmálaráðherra sem falið
var að gera tillögur um aðgerðir
til að auka öryggi við rekstur verk-
smiðjunnar. Nefndin var skipuð
vegna ábendinga frá Vinnueftirliti
ríkisins um að veruleg hætta gæti
stafað af geymslu ammoníaks und-
ir þrýstingi í verksmiðjunni fyrir
starfsmenn og íbúa Reykjavíkur. í
nefndinni áttu sæti auk undirritaðs
sem var formaður hennar, Þórður
Þorbjarnarson borgarverkfræðing-
ur, Guðjón Petersen framkvæmda-
stjóri Almannavarna ríkisins, Ólaf-
ur Pétursson forstöðumaður meng-
unarvarna Hollustuverndar ríkisins
og Runólfur Þórðarson verksmiðju-
stjóri Áburðarverksmiðjunnar.
Meginniðurstaða nefnðarinnar
varð sú að öryggi yrði fullnægjandi
ef hætt yrði að geyma ammoníak
undir þrýstingi og tekin upp
geymsla á því í kældu formi í stað-
inn. Einnig var bent á ráðstafanir
sem gera þyrfti til að auka öryggi
við eldri geyminn þar til geymsla
í kældu formi kæmist á.
Verksmiðjustjórnin tók þá
ákvörðun að byggja nýjan, kældan
geymi af viðurkenndri gerð. Með
bréfi dags. 3. febrúar 1988 féllst
félagsmálaráðherra á þessa aðgerð
og fól jafnframt Vinnueftirlitinu
að hafa eftirlit með byggingu
geymisins og notkun eldri geymis-
ins á byggingartímanum.
Vinnueftirlitið hefur fylgst náið
með byggingu nýja geymisins og
staðsetning hans á verksmiðjulóð-
inni og teikningar af honum og
búnaði sem tengist honum hafa
verið lagðar fyrir það. Stálsmiðj-
unni hf. var falið að annast verkið
og var gert ráð fyrir að því lyki
haustið 1989. Fljótlega kom þó í
ljós að sú áætlun myndi ekki stand-
ast og verulegar tafir verða. Nú
er gert ráð fyrir að geymirinn verði
tekinn í notkun í lok júní í sumar.
Ákveðið hefur verið að eldri
geymirinn verði ekki notaður fram-
ar og mun verksmiðjan því starfa
með skertum afköstum þar til nýi
geymirinn kemst í gagnið.
Nýi geymirinn er hliðstæðrar
gerðar og nýjustu geymar fyrir
ammoníak annars staðar á Norður-
löndunum, en mun minni. Undirrit-
aður skoðaði í mars 1988 slíka
geyma í Noregi, Svíþjóð, Finnlandi
og Danmörku, 5 til 40 falt stærri,
sem nýlega höfðu verið byggðir í
nálægð byggðar með samþykki
yfirvalda. Geymarnir eru tvöfaldir,
en við Áburðarverksmiðjuna verður
auk þess sérstakur jarðvegsgarður
umhverfis geyminn sem þriðja
vörn, en slíkt var ekki gert við þá
geyma sem skoðaðir voru í hinum
löndunum.
Ymsar ráðstafanir voru gerðar
til að auka öryggi við gamla geym-
inn. Mikilvægust þeirra er e.t.v.
að ekki hefur verið leyft að setja
meira en u.þ.b. 500 tonn á geyminn
í einu. Slíkt dregur úr áhættu,
bæði vegna minna magns og eins
þar sem geymirinn var þá talinn
hafa nægan styrkleika í mestajarð-
skjálfta sem reiknað er með á
svæðinu. Hefur verið fylgst með
því að eftir því væri farið. Tíðar
eftirlitsferðir hafa verið í verk-
smiðjuna.
Vinnueftirlitið lagði til við stjórn-
endur verksmiðjunnar að vönduð
áhættugreining yrði gerð á verk-
smiðjunni. Til verksins var fengið
breskt ráðgjafarfyrirtæki, Tec-
hnica Consulting Scientists and
Engineers, sem m.a. hefur unnið
fyrir norsk stjórnvöld vegna olíu-
vinnslu í Norðursjó. Aflaði Vinnu-
eftirlitið staðfestingar norskra
stjómvalda á því að fyrirtæki þetta
nyti fyllsta trausts. í fyrsta áfanga
var framkvæmd greining á öllu því
sem viðkemur nýja geyminum svo
koma mætti við breytingum áður
en byggingu hans lyki. Ákveðið var
jafnframt að greina aðra hluta
verksmiðjunnar, en því er ekki lok-
ið.