Morgunblaðið - 06.05.1990, Blaðsíða 4

4 D MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. MAÍ 1990
Þjódverjqrnir
/
HUGVS STRÍÐSFANGANS
ER JAFNANÁ ÍSLANDI
AdolfSchmidt sem kom særður til Reykjavikur íþýskum
kafbáti segirfrá ævintýralegri handtöku sinni
eftir ívor Guðmundsson
IFRIÐSAMLEGU og fámennu þorpi á bökkum St. Law-
rence-fljótsins í Ontariofylki í Kanada, sem „Glenwalt-
er“ nefnist, býr einhleypur maður, nýlega kominn á
áttræðisaldur. Hann heitir Adolf Schmidt. Nafh hans varð
heimsfrægt, um hríð, er hann var settur í land í Reykjavík
þann 19. september 1939, af þýskum kafbáti, helsærður,
að því er talið var, eftir viðureign við breskar orrustuflug-
vélar frá breska flugvélamóðurskipinu „Ark Royal“ skammt
vestur af íslandi. Kafbáturinn, D-30, undir sfjórn Fritz
Lemp skipherra, hafði nokkrum dögum áður en þetta gerð-
ist, þann 3. september, sökkt breska farþegaskipinu „Ath-
enía“, 200 sjómílum norðvestur af írlandi. 1.347 farþegar
voru með skipinu á leið til Bandaríkjanna til að forðast
afleiðingar heimsstyrjaldarinnar, sem brotist hafði út tveim-
ur vikum áður með innrás Þjóðverja í Pólland. Þýska stjórn-
in neitaði, að þýskur kafbátur hefði sökkt „Athenia“ og
Josef Göbbels, áróðursmálaráðherra Hitlers, gaf þá yfirlýs-
ingu strax, að Winston Churchill hefði látið sökkva skipinu
og kennt Þjóðverjum um ódæðisverkið til að vekja hatur
heimsins á Þýskalandi, líkt og er farþegaskipinu „Lusitan-
ia“ var sökkt 1918, sem varð ein af aðalástæðum þess að
Bandaríkin fóru í stríðið gegn Þjóðverjum 1916. Vitnisburð-
ur Adolfs Schmidt, fyrir rannsóknarnefhd Niirnberg-réttar-
haldanna varð síðar m.a. til þess, að sannleikurinn um
Atheníu-málið kom ótvírætt í ljós, sem síðar verður greint
fi-á í annarri firásögn af viðtalinu við Adolf Schmidt.
íslands-dvölin friðsöm
og ánægjuleg
Adolf Schmidt minnist íslands-
dvalar sinnar, frá því í september
1939 með ánægju; friður og
áhyggjulítið líf í góðum félagsskap
samlanda sinna er dvöldu á Islandi
um þær mundir svo og íslendinga
sem hann kynntist, að meira eða
minna leyti.
Sár hans gréru tiltölulega fljótt
undir handleiðslu Matthíasar Ein-
arssonar yfirlæknis á Landakoti,
svo hann útskrifaðist af Landa-
kotsspítala eftir 14 daga dvöl. Eftir
það, þar til Bretar komu 10. maí-
1940, var lífið honum leikur einn,
að hans sögn. Það voru margir
Þjóðveijar á Islandi, sem urðu góð-
ir vinir hans og hann kynntist einn-
ig mörgum íslendingum, sem hann
metur og telur sig í þakkarskuld
við. Adolf Schmidt var íþróttamaður
mikill og þar á meðal vanur og leik-
inn skíðamaður. Hann gerðist því
sjálfboðaliði sem skíðaþjálfari og
fór síðar margar skíðaferðir um
nágrenni Reykjavíkur, í Hengils-
fjöllum og jafnvel víðar.
jslensk stúlka varð honum einkar
kær, sem hann taldi réttast, að
nefna ekki með nafni. Hann vissi
ekki hvort hún væri nú lífs eða lið-
in. Ef til vill hefði hún gifst og eign-
ast böm. Er ég spurði Adolf
Schmidt hvort hann hefði ekki
kvænst sjálfur, svaraði hann:
„Nei, það hvarflaði aldrei að mér
af þeirri einföldu ástæðu, að ég

M u xv •• 1 *
stir í 2 Jlokki
'Íí
Sjgag|«L m-- - i tollbáu»»m
- tió5verja af kaíbátnum, »» * . b.tnum iæMs-
SásisSSS-"-;
■Lekur kofbátu^a
C«rsl?5#í‘n”’rl
:\ ýsKUR KAFBÁTUR kom hmga ^ 9. í
I Þ jgSE
il Komu yies.a ^

"V* *
i:
Kafbátsmaðurinn Adolf
Schmidt hálfri öld eftir að
hann var settur á land í
Reykjavík.
fann enga, sem hefði komist í hálf-
kvisti við ástina mína íslensku að
gáfum, mannkostum og fegurð.
Hún varð alltaf sá mælikvarði sem
ég setti konum, sem ég kynntist
síðar og ég hefði getað hugsað mér
að kvænast. En engin stóðst saman-
burðinn! Ég gleymi henni aldrei.
í Reykjavík var ég algjörlega
fijáls maður. Ég hafði gefið mitt
drengskaparloforð um að ég myndi
ekki gera neina tilraun til að flýja
land til að komast aftur til Þýska-
lands. Það flögraði aldrei að mér,
að svíkja það loforð. Ég var engum
háður nema vinum mínum.
Ég bjó fyrst á Hótel íslandi en
síðar var mér boðið að dvelja hjá
þýskri fjölskyldu í Reykjavík og ég
þáði það með þökkum. Ég borðaði
daglega á Hótel íslandi. Atburður
þaðan er mér minnisstæður:
Til að bytja með hjálpaði þjónn
í veitingasal mér að skera mat
minn, þar sem hægri hönd mín var
máttlaus til að byija með. Ég fór
að taka eftir því, að maður nokkur,
einsamall, kom til að borða í veit-
ingasalnum í Hótel íslandi á sama
tíma og ég. Þetta var einkar virðu-
legur herramaður. Eftir að hafa
gefið sig á tal við mig bauðst hann
til að skera mat minn í bita fyrir
mig og þáði ég það. Maðurinn tal-
aði þýsku reiprennandi. Ég fékk þá
hugmynd að hann myndi vera
ókvæntur og sennilega mjög hátt-
settur embættismaður. Því miður
hef ég gleymt nafni hans.
Eftir að ég hætti að borða á
Hótel íslandi hitti ég ekki þennan
herramann fyrr en ég sá hann á
Pressuballinu um áramótin á Hótel
Borg. Það var nú meiri veislan,
þetta pressuball!
Ég hafði lítil sem engin sam-
skipti við þýsku ræðismannsskrif-
stofuna í Reykjavík, nema er mig
skorti fé til að kaupa lífsnauðsynj-
ar, t.d. fatnað. Ekki þurfti ég, né
heldur tók ég neitt starf að mér.
Er ég þurfti á fé að halda til fram-
færslu fór ég til „ráðsmannsins“ í
ræðismannsskrifstofunni, sem mér
skildist, að hefði verið þar árum
saman. Ég hef nú gleymt nafni
hans, en ég er viss um að eldri
Reykvíkingar muna eftir þessum
starfsmanni ræðismannsskrifstof-
unnar vegna þess hve lengi hann
hafði verið þar í embætti. Hann var
hinn viðkunnanlegasti maður, þeg-
ar sá gállinn var á honum, en ná-
kvæmari og nákvæmastur þegar
gera átti skil á hlutunum, einkum
ef um peningamál var að ræða.“
Er ég minnist á samband hans
við Gerlach aðalræðismann, sem
Adolf Schmidt nefndi ávallt „pró-
fessor Gerlach“, hafði hann ekkert
nema gott eitt um ræðismanninn
að segja. Hann sagðist þó hafa
haft tiltölulega lítið samband við
hann, en kunni vel við hann í
hvívetna. Taldi hann nákvæman í
alla staði og fyrirmynd þýskra emb-
ættismanna, þar sem bókstafnum
og viðurkenndri reglu er fylgt út í
ýstu æsar.
„Einu sinni, sem oftar var ég um
helgi í Skíðaskálanum í Hveradöl-