Morgunblaðið - 06.05.1990, Blaðsíða 14

14 D
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. MAI 1990
Þiódverjarnir
Árið 1952 kom þýskur prestur
og þýsk blaðakona til íslands
til þess að hafa ásamt Þjóð-
verjum búsettum á íslandi
helgiathöfn í Brautarholti á
Kjaiarnesi þar sem f lugmenn-
irnir þrír, félagar Mynareks,
voru graf nir til bráðabirgða.
Þessa mynd tók þýska blaða-
konan við það tækifæri. Jarð-
neskar leifar f lugmannanna
voru seinna fluttar í sameigin-
legan grafreit þýskra her-
manna í Fossvogskirkjugarði.
stríðinu frá einhveijum sem hafði
þekkt hann á þeim tíma. Hann leit-
aði lengi en allir sem með honum
vóru höfðu fallið nema ég. Mig fann
hann loks eftir áralanga leit og fékk
hjá mér eiðfesta yfirlýsingu um
hver hann væri og hver hefðu verið
störf hans í þýska hernum í Stav-
anger í Noregi. Á þeim tíma sem
Anton leitaði mín sem mest var ég
oftsinnis í heimsókn í Hannover og
gekk þá oft mína daglegu göngu-
ferð framhjá húsinu hans.“
Eg vil ekki rifja
þetta upp framar
Hugo Löhr gaf mér upp síma-
númer Mynareks og ég reyndi að
hringja í hann til þess að fá að
ræða við hann. Ég náði sambandi
við hann en fékk þetta svar við
málaleitan minni: „Það eru nær 50
ár síðan þetta slys varð. þetta var
hörmuleg reynsla fyrir mig. Ég
missti þarna þijá félaga mína og
slasaðist sjálfur mikið. Ég hef sett
lokapunkt fyrir aftan þessa sögu.
Ég vil ekki rifja þetta upp framar.“
Starf Löhrs í Stavanger reyndi
mjög á hann. „Þetta var ákaflega
erfitt starf sem maður var í allan
sólarhringinn," segir Löhr. „Erfið-
ustu ferðinar fór ég einn því ég bar
ábyrgð á mönnum mínum og vildi
ekki senda þá í hættulegar ferðir
að nauðsynjalausu." Eitt sinn fékk
Löhr skipun um að fljúga til Scapa
Flow-flotastöðvar Breta, sem var
þeim ákaflega mikilvæg og því vel
varin. „Ég fékk skipun um að fljúga
þangað og taka myndir,“ segir
Löhr. „Ég sagði að þetta væri ekki
hægt og neitaði að gera þetta. Mér
var sagt að það yrði að gera þetta,
það væri skipun frá æðstu stöðum
- Hitler sjálfum. Ég ákvað að ég
skyldi fara einn í þetta hættulega
verkefni. Það var á dásamlegum
morgni um sólarupprás að ég kom
ofan úr skýjum, eins og þruma úr
heiðskíru lofti og fór yfir höfnina í
Scapa Flow, nálægt miðju hennar.
Alla þessa erfiðu og stórhættulegu
leið komst ég án þess að mér væri
nokkur skaði gerður. Sennilega hef
ég hitt á vaktaskipti og enginn for-
ingi verið á vakt á þeim þremur
mínútum sem ég var yfir höfninni.
Ég sá öll skipin í höfninni og þekkti
þau og gat talið þau öll upp í skýrslu
minni. Samanlögð burðargeta
þeirra var u.þ.b. 111.000 tonn. Ég
gaf munnlega skýrslu um þetta og
fjórum dögum seinna kom flugvél
frá Berlín og henni tókst að taka
loftmynd af Scapa Flow. Sú mynd
staðfesti í einu og öllu munnlega
við komum yfir landið. Við höfðum
aðeins Um 20 mínútur til þess að
athafna okkur, áður en við urðum
að fara til baka. Þá tók ég eftir
u.þ.b. 600 metra breiðu gati í skýja-
þykkninu og stakk mér beint niður.
Þá var ég staddur beint fyrir ofan
Reykjavíkurflugvöll, þar náði ég
mjög góðri mynd sem löngu seinna
var fjölfölduð af Bandaríkjamönn-
um. Síðan renndi ég mér upp í
Hvalfjörð og tók þar einnig mynd
með handmyndavél, sem ég kalla
svo til aðgreiningar frá myndavéla-
búnaði flugvélarinnar. Það var al-
ger hundaheppni að finna þetta
gat, því við höfðum engar leiðbein-
ingar eða yfirleitt neitt okkur til
aðstoðar. Auk þess gátum við búist
við skotum úr loftvarnabyssum
Breta þá og þegar. Vegna þess hve
eldsneytið var knappt urðum við
að vera léttstígir á bensíngjöfinni.
Hraðast flugum við 340 kílómetra
á klukkustund, en við hefðum getað
farið 420 kílómetra ef í harðbakk-
ann hefði slegið. í þessari fyrstu
loftmyndaferð minni vorum við þrír
í flugvélinni. Ég var flugleiðsögu-
maður og yfirmaður áhafnarinnar
og sagði flugmanninum hvert ætti
að fljúga. Og þannig var það jafnan
í þessum ferðum sem ég fór til Is-
lands. Þetta var erfitt verk og við
þurftum oft að breyta um stefnu
til að forðast óvininn. Það var yfir-
leitt vandkvæðum bundið að finna
Island m.a. vegna þess að við þurft-
um oftast að breyta 20 til 30 sinn-
um um stefnu til að villa um fyrir
Bretum. Það var líka ómögulegt að
átta sig á vindáttinni þannig að
vindurinn var ekki til mikillar hjálp-
ar. Svo þurftum við að fljúga lágt
til að ná skýrum myndum en það
var hins vegar hættulegt vegna
óvinanna. Háflug var aftur á móti
erfitt vegna þess að við höfðum svo
fátt til að styðjast við.
Við urðum að leita í öllum fjörð-
um af því að þar leituðu skipálest-
irnar gjarnan skjóls. Það er ástæð-
an fyrir því að við tókum myndir í
austfirsku fjörðunum. Þar var veru-
lega erfitt að átta sig á landslagi
því þokan byrgði oft alla útsýn og
ekki var hættandi á að fara inn í
þokuna því þá gat maður einfald-
lega rekist á fjall. Við töpuðum
íjöldamörgum áhöfnum í þessum
könnunarferðum. Þar af voru að-
eins þijár áhafnir teknar af Bretum.
Enginn veit hvað varð um þá sem
við misstum. Þeir hafa hvorki feng-
ið rósir né grafir.
Snemma í nóvember 1942 fékk
ákveðin flugáhöfn skipun um að
fleygja sprengjum á Reykjavík.
Lagt var af stað með sprengjurnar
en síðan hefur ekkert til flugvélar-
innar spurst. Augljóslega kom hún
ekki fram ætlunarverki sínu, en hún
sneri heldur ekki aftur úr þessari
ferð sem hefði getað orðið ógnvæn-
leg fyrir Reykvíkinga, ef örlögin
hefðu verið hinum þýsku útsendur-
Mynd sem Löhr tók af skipalest í Hvalfirði, skipin merkt inn á
myndina.
um hliðhollari. Sennilega hefur
flugvélin orðið bensínlaus og farist.
Ein flugvél var skotin niður við
Brautarholt á Kjalarnesi og fórust
allir úr áhöfn hennar nema loft-
skeytamaðurinn Anton Mynarek.
Hann stórslasaðist og var á sjúkra-
húsi á íslandi í sex vikur en síðan
var hann sendur sem stríðsfangi til
Bandaríkjanna og síðar til Eng-
lands. Hann vann eftir það í enskum
námum. Seinna fór hann til Frakk-
lands og vann í frönskum námum
þar til hann komst til Þýskalands.
Skrifstofur þýska hersins fregnuðu
o'ft ekki fyrr en löngu seinna hvað
um flugáhafnir varð sem skotnar
voru niður. Oft var það svissneski
Rauði krossinn sem gaf upplýsing-
ar. Ég skrifaði foreldrum Mynareks
bréf þar sem ég sagði þeim að son-
ur þeirra hefði ekki snúið til baka
úr könnunarflugi til íslands. Bréf
þetta komst ekki á áfangastað í
ringulreið stríðsins. Þijátíu árum
seinna fékk Mynarek sjálfur þetta
bréf frá átthagaskrifstofu Slésvík-
urmanna í Passau, ásamt bréfum
og póstkortum sem hann hafði
skrifað til foreldra sinna meðan
hann var stríðsfangi. Hann var þá
sestur að í Barsinghausen í
Hannover. Þegar Mynarek komst á
eftirlaunaaldur þá vantaði hann
vottorð sem sannaði hver hann
væri og hvað hann hefði gert í
ÖRN OG
JS- •
SfÐUMÚLA 11 - SÍMI 84866
ÖRLYGUR

*
ARNAR"<'0RL.YGS
eftir Ásgeir Svanbergsson
Handbók ræktunarmannsins. Leiðbeiningar
um ræklun og hirðingu. Með 170 litmyndum.
skýrslu mína. Þessi flugvél var CU
882-véI og hafði í tönkum sínum
680 lítra af fljótandi súrefni. Þess-
ari vél tókst að kómast hærra en
áður hafði verið mögulegt, þ.e. upp
fyrir tólf þúsund metra. Hún var
einnig hraðfleygari en bresku Spit-
fire-vélarnar, þannig að henni tókst
að taka loftmynd af Scapa Flow
og sleppa að því búnu.
Auk könnunarflugsins sem ég
sinnti þá var líka mikið um skrif-
finnsku sem ég þurfti að sinna. Það
komu a.m.k. 50 skjöl inn á hveijum
degi og annað eins fór út. Ég naut
þó stundum hjálpar undirforingj-
anna, sem ég las fyrir bréf sem
senda þurfti. En í stríði er allt hverf-
ult, þessir menn fórust einn af öðr-
um í alls kyns aðgerðum sem þeir
tóku þátt í. Ég held að við höfum
verið fjórir sem lifðum allt þetta
af. Við þessar erfiðu kringumstæð-
ur kom fram í mér hjartagalli sem
lýsti sér þannig að hjartsláttur minn
varð mjög hægur. Þetta olli því að
á endanum var ég tekinn úr þessu
starfi. Læknar tölu mig ekki þola
loftslagið í Noregi því þar fór púls
minn niður í 42 slög á mínútu.
Læknir sem annaðist mig sagði að
heilsa mín væri hreint ekki í lagi
og engan veginn nógu góð til að
sinna því starfi sem ég gegndi. Það
voru tekin af mér tvö hjartalínurit,
annað í Kirkjunesi og hitt í borg-
inni Petsamo. Læknirinn sem bar
saman hjartaritin var ekki í vafa:
„Þú verður að yfirgefa þetta svæði
strax,“ sagði hann. Næsta dag kom
flugvél og fór með mig til Þýska-
lands. Þar var tekið enn eitt hjarta-
ritið og að loknum rannsóknum
ýmissa sérfræðinga var mér til-
kynnt að ég mætti ekki fara aftur
til Noregs. Eg hætti störfum í Nor-
egi í október 1943 og var settur í
hvíld í sex vikur. Eftir tvær vikur
fékk ég upphringingu frá yfírhers-
höfðingja njósnaflugsins. Hann vildi
fá mig til þjálfunarstarfa í löngu
„könnunarflugi“. Þessu starfi, sem
aðallega fór fram í Danzig, gegndi
ég til stríðsloka og leið ágætlega,
en mér var aldrei leyft að fljúga
aftur. Ég hef aldrei fengið skýringu
á því hvað gekk að mér en ég held
sjálfur að þetta hafí stafað af því
að eftir því sem norðar dregur snýst
jörðin hægar. í Noregi snýst hún
einfaldlega of hægt fyrir mig, eða
á um 580 km hraða á klúkkustund
en í Þýskalandi snýst hún hins veg-
ar á 1.080 km hraða á klukkustund.
Löhr segir mér að hann hafi skipt
um heimili 23 sinnum um ævina
og gegnt margvíslegum störfum frá
stríðslokum. Hann hefur m.a. verið
óperusöngvari og starfað í prent-
smiðju í Kanada, verið enskukenn-
ari og núna vinnur hann sem laus-
ráðinn greinahöfundur við dagblað
sem gefíð er út í Dillenburg. Löhr
er tvíkvæntur. Fyrri kona hans bjó
í Þýskalandi með þijú börn þeirra,
meðan hann var í Noregi. Fyrst
eftir stríð var mikið hörmungar-
skeið í Þýskalandi, þá urðu þau
hjón fyrir þeirri dapurlegu reynslu
að níu ára sonur þeirra dó úr hungri.
Séinni konu sinni, Elenoru, kvænt-
ist Löhr fyrir tólf árum, en þau
hafa búið saman í tuttugu ár. Þau
hjónin virðast afar samrýnd og hafa
skapað sér glæsilegt heimili í ein-
býlishúsi sem byggt er í Jug-
endstíl. Þau eru gestrisið fólk sem
á sér margvísleg áhugamál. Það er
nánast ótrúlegt að Hugo Löhr fylli
á þessu ári áttunda áratuginn, svo
þróttmikill og fullur af áhuga virð-
ist hann vera. Það kemur ekki á
óvart að hann hafi snemma komist
til mikilla metorða í þýska hernum
því varla hefur lífsfrjör hans og sál-
arþrek verið minna fyrir fimmtíu
árum. Landmælingar íslands eiga
nú flest allar loftmyndir þær sem
Hugo Löhr tók yfir íslandi á árun-
um 1942 og 1943. Nafn þessa
manns mun verða hér í minnum
haft meðan loftmyndir hans eru
grundvallargögn við rannsóknir á
þróun suður-, suðvestur- og austur-
hluta landsins. ■