Morgunblaðið - 06.05.1990, Blaðsíða 32

32 D
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. MAI 1990

ÓTTAÐISTAÐ FJÖLSKYLDAN
YRÐISÁRHNEYKSL UÐ
Á ÁSTARSAMBANDINU
Fríða Davis og eiginmaður hennar Stanley Davis segjafni kynnum sínum
ogstarfi hans sem tengiliðs breska hersins við íslendinga
eftir Guðrúnu Guðlaugsdóttur
SNEMMA í JÚLÍ 1940 stóð ungur hermaður á þil-
fari bresks herskips og horfði skelfingu lostinn til
snæviþaktra fjalla íslands. „Guð minn góður,“ hugs-
aði hann. „Þeir hafa sent mig aftur til Noregs,“ en frá
Noregi hafði hann þá fyrir skömmu sloppið við illan leik
frá Þjóðverjum. Hann og fleiri hermenn höfðu verið sendir
til þess að sprengja upp olíustöðvarnar í Harmstadt, rétt
hjá Hammerfest. Þeir sluppu naumlega frá Þjóðveijum út
í bresk herskip og með þeim til Englands. Þegar honum
var gert ljóst að það voru ekki norsk fjöll sem blöstu við,
heldur íslensk, þá tók hann gleði sína á ný. Honum var
líka vel tekið á íslandi. Hann hafði varla sofið nema tvær
nætur í beddanum sínum í Reykjavík þegar til hans kom
að morgni dags eldri kona, íklædd íslenska búningnum og
bauð honum að koma inn til sín að fá sér kaffisopa. Hann
þáði boð hennar með þökkum og hún sagði til skýringar
að svona myndi hún vilja að komið væri fram við hennar
syni ef þeir ættu eftir að vera einir í útlöndum. Það kemur
mér ekki á óvart að Stanley Davis kæmi sér vel við íslend-
inga. Þegar ég heimsæki hann og konu hans, Málfríði
Guðjónsdóttur Davis, á heimili þeirra í Mersey-side í útj-
aðri Liverpool þá fer ekki framhjá mér hvað húsbóndinn
er léttur í tali og hressilegur. Nú eru fimmtíu ár liðin síðan
hann kom ungur hermaður til íslands og varla hefúr hann
verið þyngri á brún þá. „Ég varð strax skotin í honum,“
segir Fríða kankvís á svip. „Ég var þá mjög hrifin af söngv-
aranum Nelson Eddy og Stanley minnti mig svo mikið á
hann.“
STANLEY ER fæddur á suður-
strönd Wales en ólst upp í útjaðri
Liverpool. Hann missti föður sinn
í fyrri heimsstyijöldinni. Hann fékk
gaseitrun á vígvöllunum og dó
nokkru eftir að hann kom heim til
sín. Kona hans giftist þremur árum
síðar aftur og Stanley og þrjú systk-
ini hans ólust upp hjá móður sínum
og stjúpa. Eftir að hann kom í her-
inn starfaði hann við fjarskipti. í
það starf fór hann strax við kom-
una til íslands. Hann þurfti oft að
skipta við Islendinga í tengslum við
vinnu sína því hann var tengiliður
milli hersins og íslendinga. Fljót-
lega eftir að hann kom var honum
sagt að fara niður á Landsímastöð
og fá lánaða símstöð. „Kristján
Snorrason var yfir jarðsímalögnun-
um á símanum og sat þar með risa-
stóran kúrekahatt þegar ég kom á
staðinn. Hann vísaði mér á dyr í
fyrstu en svo mætti ég aftur með
viskíflösku og þá gengu samning-
arnir betur,“ sagði Stanley.
I þessu sambandi er rétt að geta
þess að Friðbjörn Aðalsteinsson
segir í Símablaðinu 1945 að breski
herinn hafí sest að í TFA, loft-

Stanley Davls Ljósmynd/Benedikt Jónsson
Málfríður Guðjónsdóttir Davis
skeytastöðinni í Reykjavík, og notað
þar radíótæki stöðvarinnar í tæp
fjögur ár. Hernámsliðið sá fljótlega
að loftskeytastöðin í Reykjavík
hafði mun betri radíótæki bæði til
sendingar og viðtöku en breski her-
inn. TFA varð þess vegna einskonar
radíómiðstöð fyrir herskipaflota og
skipalestir bandamanna í Norður-
Atlantshafi og við strendur íslands.
Þegar Hood hafði verið sökkt og
eltingaleikurinn við Bismark, best
búna orrustuskip veraldar, hófst
varð einum sjóliðsforingja Breta að
orði að TFA hefði unnið orrustuna
um Atlantshafið. Árin 1941 til 1943
náði TFA fjöldamörgum neyðarköll-
um frá sökkvandi skipum og kom
þeim áleiðis til annarra skipa og
flugvéla og átti þannig óbeinan
þátt í björgun óteljandi mannslífa.
Frásögn Stanley Davis heldur
áfram: „Seinna þurftum við að fá
aðstöðu í Rafstöðinni inn við Elliða-
ár. Við þurftum að bora þar í veggi
til að koma fyrir nauðsynlegum
leiðslum. Ég var sendur til yfir-
mannsins þar sem Ágúst Guð-
mundsson hét og var frændi Fríðu.
Hann tók erindi mínu víðs fjarri.
Með það fór ég til félaga minna en
þeir sögðu mér að reyna betur.
Aftur fór ég að hitta Ágúst en í
þetta skipti með tvær viskíflöskur.
„Jæja Ágúst, hvað er hægt að gera
í þessu.“ Ágúst svaraði:_ „Mega
þetta ekki vera lítil göt.“ Ég sagði
að það væri í lagi og síðan urðum
við Ágúst góðir vinir. Á þessum
tíma var búið að steypa upp hita-
veitustokka en ekki búið að leggja
pípurnar í þá. Við lögðum síma-
þræðina í stokkana en aðalstöðvar
okkar voru í kjallara í Elliðaárraf-
stöðinni. Snorrason sendi mér tvo
menn til aðstoðar. Þeir komu með
sviðahausa í pússi sínu, vafða inn
í Morgunblað og þessu fóru þeir
að gæða sér á í matarhléi og buðu
mér með sér. En mér leist ekki
meira en svo á þessar kræsingar
og hafnaði boðinu.
Herinn hleraði öll símtöl breskra
hermanna af öryggisástæðum.
Þetta voru gjarnan enskir foringjar
sem voru að ræða við íslenskar
stúlkur. Stundum gáfu þeir þessum
stúlkum ýmsar skýringar á að þeir
gætu ekki hitt þær. Oft sögðu þeir
þá í ógáti frá hernaðarlega mikil-
vægum hlutum. Sögðu t.d. að von
væri á skipalest og þeir þyrftu þá
að vera á vakt. En þetta var auðvit-
að stórhættulegt, alls staðar gátu
verið njósnarar. Við gáfum skýrslur
um öll slík samtöl og þeir sem töluðu
af sér voru áminntir. Það skipti
miklu að gefa t.d. ekki upp brottfar-
artíma skipa og annað þess háttar.
Við komumst að því að ákveðinn
íslenskur togari fór með vistir til
þýsks kafbáts. Lang flestir í áhöfn-
inni vissu ekkert um hvað var að
gerast. En skipstjórinn vissi það.
Það komst upp um þá sem þetta