Morgunblaðið - 06.05.1990, Blaðsíða 12

12 D
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. MAI 1990
Þiódveriarnir
ÖRLÖGIN KOMU í VEG
FYRIR SPRENGJUÁRÁS
Á RE YKJAVÍKURBORG
Hugo Löhr major segir aö Þjóðvefjar hafi sentflugvél hlaðna sprengjum til Reykjavikur.
Einnig er sagtfrá merkilegum loftmyndum sem hann tók í könnunarferðum yfir íslandi
eftir Guðrúnu Guðlaugsdóttur
AÐ KVÖLDI þess 16. maí 1940 greip um sig mikill
ótti í Reykjavík. Hættumerki kvað við í fyrsta sinn
og var talið að sést hefði til þýskrar flugvélar. í
bók Gunnars M. Magnúss Virkið í norðri segir að viðbrögð
Reykvíkinga hafi verið með talsvert öðrum hætti en gerð-
ist erlendis við slíkar kringumstæður. í stað þess að leita
í öruggt skjól reif fólk sig upp úr rúmum sínum og þusti út
í glugga til þess að forvitnast um hvað væri að gerast. Það
vildi verða vitni að viðburðum og virtist ekki gera sér ljósa
þá hættu sem það setti sig þannig í ef til Ioftárásar kæmi.
Sem betur fer slapp það með skrekkinn. Hljóðmerkið staf-
aði af skammhlaupi í víraleiðslum. Maður einn sem orðið
hafði vitni að loftárás í útlöndum og viðbrögðum fólks þar
sagði eftir þetta atvik: „Það er ég viss um að fjöldi fólks
í Reykjavík dæi úr forvitni ef til loftárásar kæmi.“ Smám
saman hættu menn að vera svona forvitnir þó þýskar flug-
vélar flygju öðru hvoru yfir landið. Menn venjast öllu, jafii-
vel því sem þeir vita að er háskalegt. Hins vegar virtist
forvitni Þjóðverja um Island síst réna á næstu árum. Ferð-
um þýsku flugvélanna íjölgaði. Með miklum tilkostnaði og
fyrirhöfn lögðu þeir leið sína aftur og aftur yfir landið og
nokkrir þeirra dóu í þessum ferðum. Það var þó ekki for-
vitnin sem slík sem varð þeim að aldurtila, heldur loftvarna-
byssur Breta og vanþekking á íslensku landslagi og aðstæð-
um. I sumum þessum könnunarferðum Þjóðverja tóku þeir
loftmyndir af landinu og eru það einu loftmyndirnar sem
til eru af íslandi frá þessum sögulegum árum. Maðurinn
sem tók flestar þessar myndir heitir Hugo Löhr og býr í
dag í Dillenburg í Vestur-Þýskalandi. Ég heimsótti hann
um daginn til að ræða við hann um könnunar- og njósna-
flug Þjóðverja til íslands á stríðsárunum og hinar merki-
legu loftmyndir sem hann tók í þessum ferðum.
ÞÝSKU MYNDIRNAR eru tekn-
ar á árum mikilla hernaðarumsvifa
hér á landi, heimsstyrjöldin síðari
var þá í hámarki. Þessar myndir
eru fyrst og fremst njósnamyndir,
teknar í hernaðarlegum tilgangi og
sýna þar af leiðandi helst hernaðar-
lega mikilvæg svæði og nágrenni
þeirra. Samkvæmt uppiýsingum
Þorvaldar Bragasonar landfræð-
ings, sem rannsakað hefur þessar
myndir, eru þær elstu lóðrétt teknu
loftmyndirnar sem til eru af stórum
hluta Suðvesturlands, Suðurlands
og Austurlands og því afar merkileg
heimild við rannsóknir á þessum
svæðum, einkum þegar gerður
verður samanburður á breytingu
landsins síðustu áratugi. Þjóðveijar
eru sagðir hafa átt mun betri
myndavélar til loftmyndatöku í
stríðinu en Bretar og Bandaríkja-
menn, sérstaklega munu linsur
þeirra hafa verið betri.
Hugo Löhr kom til Noregs í sept-
ember 1941 en flaug fyrst til ís-
lands þann 5. ágúst 1942. Fyrsta
myndin sem Hugo Löhr tók yfir
íslandi var tekin 4. október 1942.
Áður hafði þýskur siglingafræðing-
ur tekið eitthvað af loftmyndum
yfir Islandi en hann var hættur
þeim myndatökum þegar Löhr hófst
handa. „Til þess að vera fær um
að taka þetta verk að mér þurfti
ég að vera í sérstakri þjálfun í eitt
ár og fjóra mánuði," segir Löhr og
blaðar í myndum sínum sem hann
hefur varðveitt gegnum þykkt og
þunnt frá því áður en stríðinu lauk.
Honum var trúað fyrir filmum af
þessum myndum nokkru áður en
stríðinu lauk og honum tókst að
koma þeim ósködduðum í gegnum
ringulreið styijaldarinnar. „Þjálfum
mín fólst m.a. í því að læra að
þekkja öll bresk herskip, hveiju
nafni sem þau nefndust; vita á þeim
deili og hvaða búnað þau voru með
og geta þekkt þau úr lofti.“ Orðum
I ■
■
Hugo og Elenora Löhr.
sínum til áherslu bendir Löhr mér
á ýmis skip á myndum sínum. „Ég
vissi allt um skipin, hvað þau voru
löng, hvert var burðarþol þeirra í
tonnum, hver var útbúnaður þeirra
og annað sem máli skipti frá hern-
aðarlegu sjónarmiði." Hugo Löhr
varð major árið 1943. Hann hefur
fengið nokkur æðstu heiðursmerki
Þýskalands, m.a. járnkrossinn,
„fyrir nokkrar velheppnaðar að-
gerðir“, eins og hann kýs að lýsa
því. Hann var yfirmaður njósna-
flugdeildar sem hafði aðsetur í
Stavanger í Noregi og kannaði aðal-
lega Norður-Evrópu. Hátt á fjórða
hundrað manns voru í þessari flug-
deild í Stavanger. í Stavanger voru
um 300 sérfræðingar önnum kafnir
við alls konar stríðsaðgerðir en árið
1943 voru að sögn Löhrs 163 þús-
und þýskir hermenn í Noregi og
Danmörku, en íbúatala beggja land-
anna var þá um 10 milljónir.
Hermenn máttu ekki skipta
sér af stjórnmálum
Löhr hlaut þjálfun í ýmsum
greinum flughernaðar og njósna-
flugs, fyrst í námunda við Dresden
en síðan við Duringen. Hann fædd-
ist 26. október 1910 í Bad Karls-
hafen og er af ættum Hugenotta,
Móðir hans var af hinni þekktu
Remy-ætt, en af þeirri ætt voru
þeir menn sem byggðu upp og þró-
uðu nútímaaðferðir við framleiðslu
á járni. Faðir hans var umsvifamik-
ill iðjuhöldur í Bad Karlshafen.
Hann fórst í bílslysi og þá tók líf
drengsins Hugo Löhrs miklum
Löhr var
sæmdur
æðstu heið-
ursmerkjum
þriðja ríkisins
fyrir afrek sín
í flugher Þjóð-
verja á
stríðsárunum.
s