Morgunblaðið - 06.05.1990, Blaðsíða 30

30 E>
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. MAI 1990
1*
MAÐURÞURFTI
AÐHLEYPAÍ
HERÐARNAR
Tvíburamir sir John og Donald Horsfall sem vom offiserar í breska hemum
á Islandi segja frá samskiptum hemámsliðsins og íslendinga
eftir Guðrúnu Guðlaugsdóttur
ÞANN 8. MAÍ 1940 var send út tilkynning til 147.
herfylkisins í breska landhernum þess efnis að frá
og með klukkan eitt eftir miðnætti þann 9. maí
hefðu þeir 72 klukkustundir til að gera sig klára til að
leggja af stað til þjónustu erlendis. Ferðinni reyndist heit-
ið til íslands. Við þessa tilkynningu varð uppi fótur og fit
í hópi ungra offisera í herfylki hertogans af Wellington.
Þeir höfðu verið við heræfingar í Skotlandi en nú áttu
þeir skyndilega að fara til íslands. Fæstir þessara manna
vissu mikið um þessa norðlægu eyju og þess vegna var
eftirvæntingin mikil um borð í herskipunum Lancastria og
Franconia á siglingunni áleiðis til íslands. Skipin vörpuðu
akkerum í Reykjavíkurhöfii klukkan 12.30 þann 17. maí
1940. Hersveitir úr breska sjóhernum höfðu þann 10. maí
hertekið ísland en nú kom landherinn og hélt áfram þeim
framkvæmdum sem hermenn flotans höfðu þegar háfið.
Meðal offiseranna í herfylki hertogans af Wellington voru
24ra ára gamlir tvíburar fæddir í Crosshill, sem er um það
bil 5 mílur frá Skipton í Yorkshire á Englandi. Sá eldri
þeirra, John Horsfall var kapteinn í herfylki hertogans af
Wellington, en Donald yngri bróðirinn var annar Iautin-
ant. John var þetta ofar í metorðastiga hersins vegna þess
að hann hafði gengið í heimavarnarliðið árið 1934 en Don-
ald bróðir hans gekk í herinn fjórum árum seinna, eftir
að hafa lokið verkfræðiprófi firá háskólanum í Cambridge.
Faðir þeirra Horsfallbræðra var eigandi stórs ullariðnaðar-
fyrirtækis og hafði erft barónettnafhbót efitir föður sinn.
John Horsfall var nýlega giftur ungri og glæsilegri stúlku
af góðum ættum þegar hann var sendur til íslands. Hann
hafði hugsað sér að taka við fjölskyldufyrirtækinu í fyllingu
tímans. Donald var enn ógiftur þegar þetta var.
ÉG HITTI þessa tvo bræður ný-
lega á glæsilegu heimili Sir John
Horsfall í Skipton og ræddi við þá
um þátttöku þeirra í breskri her-
vörslu á Islandi. Donald var hér í
tvö ár en John heldur skemur. Hann
fór héðan til Burma þar sem hann
barðist til stríðsloka en Donald
hækkaði í tign innan hersins eftir
að hann fór frá íslandi og annaðist
upplýsingamiðlun innan breska
hersins í Frakklandi. Fyrst eftir
komuna til íslands dvöidu þeir
bræður ásamt félögum sínum í
Austurbæjarskóla en höfðust síðar
við í tjöldum þar til lokið var við
að byggja bragga fyrir herdeildirn-
ar skömmu áður en vetur lagðist
að. „I hreinskilni sagt þá fann
maður til þess í byijun að íslending-
ar voru hreint ekki hrifnir af komu
breska herliðsins. Þeir höfðu lengi
staðið í sjálfstæðisbaráttu og voru
því skiljanlega hræddir við þessi
afskipti breska hersins. Af þessum
sökum voru Islendingar ekki yfir-
máta vinsamlegir en það var ekki
hægt að lá þeim það,“ segir sir
John. „Nú heldur því enginn fram
að við höfum verið velkomnir á Is-
landi,“ segir Donald. „En ég geri
ráð fyrir að íslendingar hafi þó litið
á okkur sem skárri kostinn af
tveimur illum. Ég man eftir því að
þegar við vorum nýkomnir var ég
niður við höfnina í Reykjavík, þá
kom einn íslendingur og klappaði
mér á bakið og sagði „Lancastria,
Franconia, kaputt“. Ég skildi ekki
í fyrstu hvað hann átti við en fljót-
lega frétti ég hvernig í öllu lá.
Enskur svikari, William Joyce, sem
gekk undir nafninu Hoho lávarður
vegna þess hve hann hafði valds-
mannslega rödd, sá um að útvarpa
áróðri fyrir Þjóðveija. Hann hafði
lýst því yfir að fokreiðir íslendingar
hefðu gert Breta afturreka, einnig
sagði hann frá því að herskipunum
Lancastria og Franconia hefði verið
sökkt í Reykjavíkurhöfn. Ég held
að þessi málflutningur Þjóðveija
hafi orðið okkur mjög til framdrátt-
ar á íslandi. Mönnum var að
F.v. Donald og sir
John Horsfall.
Ljósmynd/Benedikt Jónsson
Liðsafli breska hersins raðar
sér upp á veginum miili
Reykjavíkur og Álafoss þegar
Churchill kemur í heimsókn.
minnsta kosti ljóst að við vorum
ekki lygarar."
Bræðurnir lýsa því fyrir mér á
gamansaman hátt hvernig Island
kom þeim fyrir sjónir. Fyrsta kvöld-
ið biðu þeir með að fara að sofa
þar til færi að skyggja en máttu
bíða ansi lengi eftir því. Hveravatn-
ið á íslandi var þeim dijúgt um-
hugsunarefni. Þeim fannst það fara
eftir geðslagi hveranna hversu heitt
vatnið var í sturtunum í Austurbæj-
arskólanum þar sem þeir fóru í
bað. Á veturna fannst þeim kalt í
veðri og vindasamt. „Maður þurfti
að hleypa í herðarnar á móti veðr-
inu, en svo átti hann það til að
lægja skyndilega svo maður datt
fram fyrir sig. Þá stóð maður upp
og þá gerði aðra þotu svo maður
var næstum dottinn aftur fyrir sig.“
Sir John hristir höfuðið yfir hinu
Donald og Colin Hill við Brautarholt á Kjalarnesi.
rnm%

^íi