Morgunblaðið - 15.06.1990, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 15. JÚNÍ 1990
Vextir og verðtrygging
eftir Jóhann Rúnar
Björgvinsson
Nú er umræðan um afnám verð-
tryggingar enn á ný farin af stað.
Því er ástæða til að velta fyrir sér
ýmsum hliðum hennar, s.s. hvers
vegna hún kom til og hvaða efna-
hagsleg áhrif hún hefur haft.
Hvers vegna verðtrygging?
Flestir geta verið sammála um
að sparifjáreigendur eiga að fá ein-
hveija umbun fyrir að vilja leggja
peninga sína til hliðar og sömuleið-
is að lántakendur greiði fyrir að fá
þá peninga lánaða. Þess vegna höf-
um við vexti, en í fijálsum hagkerf-
•um sjá þeir um þetta hlutverk. I
raun ætti það að vera siðferðileg
skylda og kappsmál lýðræðisríkis
að skapa þau skilyrði í hagkerfinu
að sparifjáreigendur hafi góða
möguleika til að ávaxta fé sitt með
raunvöxtum. Hins vegar geta þau
skilyrði skapast ef hagkerfið er til-
tölulega miðstýrt, lokað og stirt í
samkeppni — svo ekki sé talað um
slælega peningamálastjórn — að
möguleikar sparenda séu heftir með
þeim afleiðingum að sparifé þeirra
rýrnar í verðgildi án þess að þeir
fái nokkuð að gert. Raunvextir eru
m.ö.o. neikvæðir. Við slíkar aðstæð-
ur getur verið nauðsynlegt að
tryggja spariijáreigendum verð-
tryggingu, og sú varð einmitt raun-
in á hér á landi í byijun síðasta
áratugar eftir langt og skammar-
legt tímabil þar sem geigvænleg
eignarupptaka átti sér stað.
Af ofangreindu má ráða að meg-
inforsenda fyrir afnámi verðtrygg-
ingar er að valfrelsi sparifjáreig-
enda sé tryggt, þ.e.a.s. að þeir geti
valið um innlent verðtryggt eða
óverðtryggt sparnaðarform og jafn-
vel erlent sparnaðarform. í fijálsu
hagkerfi er það fyrst og fremst
mál sparifjáreigenda hvernig þeir
vilja ávaxta sitt fé. Samfélagið á
að hafa sem flesta möguleika opna
í því skyni. Og í rauninni er það
ekki í verkahring stjórnmálamanna
í lýðræðisríkjum að ákveða hvaða
sparnaðar- eða lánaform eigi að
vera til staðar. Það er fyrst og
fremst markaðarins, þ.e. sparenda,
skuldara og bankakerfisins. Stjórn-
málamaðurinn á enga kröfu á þetta
fé, en hann hefur hins vegar sið-
ferðilega skyldu að skapa efnahags-
umhverfi sem tryggir sem flesta
möguleika til sparnaðar svo ofan-
greint markmið um raunávöxtun
sé fullnægt á sem bestan hátt.
Sú skoðun að afnema beri verð-
tryggingu ef verðbólga hefur náð
því að fara undir ákveðin mörk um
ákveðinn tíma er einungis sjón-
hverfing eða hagblinda, og hefur
ekkert með kjarna málsins að gera.
Það er fyrst og fremst frelsið til
að ávaxta sitt fé í því formi sem
maður æskir sem skiptir máli og
er kjarni málsins. Meðan sá mögu-
leiki er ekki fyrir hendi eða tryggð-
ur er verðtrygging besti kosturinn
í lokuðu og tiltölulega miðstýrðu
hagkerfi og þess vegna kom hún
til. Fyrsta skrefíð til að afnema
verðtryggingu er því að auka val-
frelsi sparifjáreigenda og að opna
fyrir eðlileg vestræn fjármagnsvið-
skipti við aðrar þjóðir. Þegar það
skref hefur verið tekið og sparifjár-
eigendur treysta því að unnið sé
af heilindum kemur afnám verð-
tryggingar með eðlilegum hætti í
kjölfarið.
Rétt er að leggja áherslu á, að
spurningin hér er ekki aðeins um
það hvort sparifjáreigendur hafi
valfrelsi eða geti ávaxtað fé sitt
erlendis heldur einnig og ekki síður
um peningamála- og gengisstefn-
una hér innanlands. Tekst okkur
að taka upp skynsama stefnu í þess-
um málaflokkum gagnstætt því sem
raunin hefur orðið undanfarna ára-
tugi? Náin efnahagsleg tengsl við
aðrar þjóðir eða aukin fjármagns-
viðskipti tryggja ekki lága verð-
bólgu, en þau veita okkur mikil-
vægt aðhald sem felst í því að slæ-
leg hagstjórn leiðir til verulegrar
íþyngingar fyrir rekstur efnahags-
kerfisins miðað við fyrri tíma og
neyðir okkur þar af leiðandi til var-
færni og skynsamlegri hagstjórnar.
Enn kunnum við lítt til verka í slíku
samhengi, og sömuleiðis skortir
mikið á að til séu virk hagstjörnar-
tæki, því er óráðlegt að ana að hlut-
unum áður en allir hnútar eru
hnýttir. .
Efhahagsleg áhrif
verðtryggingar
Að sinni verður ekki farið ýtar-
lega út í greiningu á efnahagslegum
áhrifum verðtryggingar, heldur lát-
ið nægja að nefna helstu áhrifin. í
fyrsta lagi er auðvelt að sýna fram
á að peningalegur sparnaður hefur
aukist verulegar í kjölfar verðtrygg-
ingar og raunvaxta. Spariíjáreig-
endur eru ekki í sama mæli og
áður knúnir til að eyða sínu fé í
neyslu, varanlegar vörur og stein-
steypu. í öðru lagi hafa raunvextir
sett harðar kröfur á fjárfestendur
um skynsamlegri fjárfestingar, þótt
víða örli enn á garnla rótgróna
hugsunarhættinum. í framhaldinu
má búast við mun minni íjárfesting-
armistökum en verið hefur um ára-
bil.
í þriðja lagi gera raunvextir kröf-
ur um arðsemi fyrirtækja. Við höf-
um horft upp á það undanfarin
misseri hvernig fyrirtæki sem ekki
hafa staðist eðlilega arðsemi eða
raunvexti hafa orðið undir. Önnur
hafa endurskoðað sína starfsemi til
að ná fram hagkvæmari rekstri og
enn önnur hafa runnið saman í
samá tilgangi. í vestrænum hag-
kerfum er þetta ferlið að auknum
og bættum lífskjörum. Það er lítill
vandi að halda uppi fullri atvinnu
og öllum fyrirtækjum í rekstri með
tilfærslum eins og í Austur-Evrópu
til skamms tíma, en það kemur fram
í lakari lífskjörum til lengri tíma.
Að síðustu hafa raunvextir dregið
úr spillingu í sjóða- og bankakerf-
inu, því nú er ekki til neitt ódýrt
fjármagn til úthlutunar. Margt
fleira mætti telja til, en það verður
gert síðar á öðrum vettvangi.
Aftiám verðtryggingar
Það er langt frá því sama hvern-
ig staðið er að afnámi verðtrygging-
Jóhann Rúnar Björgvinsson
„Sú skoðun að afiiema
beri verðtryggingu ef
verðbólga hefur náð því
að fara undir ákveðin
mörk um ákveðinn tíma
er einungis sjónhverf-
ing eða hagblinda, og
hefur ekkert með
kjarna málsins að
gera.“
ar. Hún þarf að vera gerð með rétt-
um hætti svo hún skaði ekki efna-
hagsstarfsemina alvarlega. í fyrsta
lagi gæti hún dregið verulega úr
sparnaði þjóðarbúsins ef traust
spariijáreigenda brestur vegna
rangrar tímasetningar á ákvörðun-
um, en slíkt gæti leitt til eftirspurn-
araukningar og erlendrar skulda-
söfnunar í ríkara mæli. í öðru lagi
getur hún 'hvatt Ijárfestendur til
óarðsamra ijárfestinga ef þeir sjá
von í neikvæðum raunvöxtum. Það
er stutt í hinn rótgróna verðbólgu-
hugsunarhátt. Aukin eftirspurn í
þessum tveimur tilfellum gæti ýtt
undir þenslu og verðbólgu.
í þriðja lagi æti hún rofið hið
æskilega samband milli raunvaxta
og arðsemi fyrirtækja með þeim
afleiðingum að drægi úr hvöt fyrir-
tækja til hagræðingar í formi end-
urskipulagningar og samruna sem
hefur verið svo ríkjandi að undan-
fömu. í fjórða lagi gæti orðið um
umtalsverða eignaupptöku að ræða
hjá ómeðvitaðri spariijáreigendum.
Við þekkjum vel siðleysi fyrri tíma
og engin trygging fæst fyrst í stað
þótt alþjóðleg ijármagnsviðskipti
verði fijáls. Sumir nýta sér þau
aðrir ekki. Höfuðspurningin er
hvernig tekst til með hagstjórnina.
í fimmta lagi vex óvissan og
áhættan í kjölfar afnáms verðtrygg-
ingar sem að líkindum leiðir til
hærri nafnvaxta en annars. Slík
hækkun íþyngir fyrirtækjum sem
að hluta til geta velt þeim hækkun-
um út í verðlagið. Hættan á verð-
bólguáhrifum er því veruleg. Að
síðustu skapast á ný forsendur fyr-
ir spillingu í sjóða- og bankakerf-
inu, og sömuleiðis viss möguleiki
til að eyða gömlum syndum sem
myndu opinberast fyrr eða síðar
þegar ýmsir millifærslusjóðir þurfa
að standa reikniskil gerða sinna.
Lokaorð
Erfitt er að gera sér grein fyrir
hvað vakir fyrir þeim stjórnmála-
mönnum sem vilja afnema verð-
trygginguna sem fyrst. Sú röksemd
að sama eigi að gilda um laun og
sparifé varðandi verðtryggingu hef-
ur prófessor Ólafur Björnsson hrak-
ið eftirminnilega í ýtarlegri grein í
Morgunblaðinu. Þar sem meginrök-
in liggja í því að sparifé sé stokk-
stærð en laun flæðistærð. Það er
ljótur leikur og umhugsunarverður
ef menn eru að stofna í hættu þeim
mikla árangri sem náðst efur á
undanförnum árum með miklu
starfi og fórnum einungis fyrir
skammtíma lýðhylli eða atkvæði.
Og full ástæða er til að vara við
og taka alvarlega miðstýringar-
áráttu sumra stjórnmálamanna,
sem kemur fram í því að hafa vit
fyrir öðrum. Hvað liggja mörkin í
þeim leik? Hvað hugarfar liggur
t.d. að baki þeirri skoðun að banna
eigi verðtryggingu skuldbindinga
til skemmri tíma en þriggja ára?
í nýlegri skýrslu OECD koma
fram í niðurstöðukafla þær ráðlegg-
ingar að varhugavert sé að afnema
verðtrygginguna nema verðbólga
hafi haldist varanlega lág um nokk-
urt skeið, sem er nokkur ár. Einnig
koma fram þær ráðleggingar að
aðilar lánamarkaðarins eigi sjálfir
að ákveða hvaða sparnaðar- og
lánaform þeir telji best. Enda er
það ekki í hinum fijálsu hagkerfum
í verkahring stjórnmálamanna að
ákvarða hvernig aðilar á þessum
markaði eða öðrum eigi að semja
sín á milli. Ef þeir aðilar telja skyn-
samlegast að semja um verðtrygg-
ingu þá gera þeir það. Bönnin eiga
heima í annars konar þjóðskipulagi.
Að síðustu: kjarni málsins er sá
að mikilvægast er að trúnaður og
traust ríki milli aðila lánamarkaðar-
ins. í því skyni þarf að skapa efna-
hagslegt umhverfi sem styrkir og
eflir slíkt traust. Liður í því er að
auka valfrelsið á þann hátt að þeir
geti gert þá samninga sem þeir
æskja, og ekki síður það að koma
á meiri ögun og skynsemi við pen-
inga- og fjármálastjórn hér innan-
lands eða m.ö.o. að efla fag-
mennsku á því sviði, því aukin al-
þjóða fjármagnsviðskipti tryggja á
engan hátt lága verðbólgu. Ef þetta
er haft að leiðarljósi kemur afnám
verðtryggingar með eðlilegum
hætti í kjölfarið, þ.e. aðilar lána-
markaðarins fara að hegða sér með
svipuðum hætti og meðbræður
þeirra í hinum frjálsari hagkerfum.
Höfundur er þjóðhagfræðingur.
Forseti íslands komin
heim frá Sovétríkjunum
FIMM DAGA óopinberri heimsókn Vigdísar Finnbogadóttur til
Sovétrikjanna lauk síðastliðinn miðvikudag. Vigdís opnaði sýningu
á verkum íslenskra myndlistarmanna í Moskvu á mánudag og
norræna myndlistarsýningu í Leníngrad á þriðjudag. Á sunnudag-
inn sótti hún tónleika Sigrlðar Ellu Magnúsdóttur og Anatolii
Safiullin í Rakhmaninovsalnum í Moskvu.
Að sögn Ólafs Egilssonar, forsetaritari, viðstaddir fundinn. í
sendiherra og fylgdarmanns for-
setans í Sovétríkjunum, var Sigríði
Ellu ákaflega vel tekið á tónleikun-
um. Sigríður söng kunn íslensk lög
en bassasöngvarinn rússnesk lög.
Þess má geta að undirleikari á
tónleikunum var einn af reyndustu
undirleikurum Sovétmanna Davíd
Ashkenazíjs, faðir Vladimírs As-
hkenazíjs.
Á mánudaginn sat forsetinn
fund með Nikolaj, Ryzhkov for-
sætisráðherra Soveíríkjanna. Auk
þeirra voru Ólafur Egilsson, sendi-
herra, og Komelíus Sigmundsson,
samtali við Morgunblaðið í gær
sagði Ólafur að forsætisráðherran
hefði lagt áherslu á að halda við-
skiptum við Island og auka þau
fremur en minnka. Þá sagði for-
sætisráðherrann að flótlega ætti
að vera hægt að ganga frá við-
skiptasamningi milli landanna fyr-
ir árið 1991-1992 en fimm ára
viðskiptabókun íslands og Sóv-
étríkjanna rennur út um næstu
áramót.
Vigdís Finnbogadóttir kom til
Reykjavíkur frá Leníngrad síðdeg-
is á miðvikudag.
•O
_______" Tilkynning um útboð markaðsverðbréfa___
SKULDABRÉF
LÝSINGAR HF.
2. FL. A. 1990 Heildarnafnverð: 50.000.000,- kr. 2. FL. B. 1990 Heildarnafnverð: 50.000.000,- kr.
Gjalddagi: 15.06.1994 Gjalddagi: 15.06.1995
Einingar bréfa: 100.000,- kr.
Verðtrygging og ávöxtun: Bréfin eru verðtryggð miðað við hækkun lánskjaravísitölu.
Ársávöxtun umfram verðtryggingu er 7,5%
■
Allar nánari upplýsingar veita söluaðilar, sem eru:
Landsbréf hf. Búnaðarbanki íslands
Umsjón með útboði: Landsbréf hf.
LANDSBRÉF H.F.
Landsbankinn stendur meö okkur
Suðurlandsbraut 24,108 Reykjavík, sími 606080
Löggilt veröbréfafyrirtæki. Aðili aö Veröbréfaþingi íslands.