Morgunblaðið - 02.09.1990, Blaðsíða 26

flJJT lilltft'iifíiiiiilii'i tliitffltiflii HiiiHiiflIi'li í/I 1 OGGi 5I33M3T432 I í'T'riA fi ÉQ
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 2. SEPTEMBER 1990 ~r _ MORGÚNBLAÐIÐ SUNNÚDAGUR 2. SEPTEMBER 1990 27

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst IngtJónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122.
Áskriftargjald 1000 kr. á mánuði innanlands. i lausasölu 90 kr. eintakið.
Frjálst flug
A
IReykjavíkurbréfi Morgunblaðs-
ins var hinn 18. ágúst sl. fjallað
um flugsamgöngur milli Islands og
annarra landa og þar sagði m.a.:
„Augljóst er, að framtíð Arnarflugs
er mjög ótrygg um þessar mundir
og alla vega er ljóst, að forráða-
menn fyrirtækisins verða að gera
hlutina upp á einn eða annan veg,
annað hvort að tryggja viðunandi
rekstur þess eða horfast í augu við
aðrar staðreyndir."
Stjórnendur Arnarflugs hafa nú
sjálfír tekið af skarið um, að ekki
væri hægt að bjóða farþegum og
öðrum viðskiptavinum upp á þá
óvissu, sem ríkt hefur um flug-
rekstur félagsins um nokkurt skeið,
þegar óljóst hefur verið frá degi
til dags, hvort flogið yrði næsta
dag. Þeir hafa óskað eftir því við
samgönguráðherra, að Arnarflug
verði leyst undan skyldum sínum í
áætlunarflugi um skeið og hefur
ráðherra falið Flugleiðum að ann-
ast það flug í tvo mánuði. Þann
tíma hyggjast Amarflugsmenn
nota til þess að kanna gmndvöll
fyrir endurskipulagningu félagsins.
Framtíð Arnai-flugs er mál út
af fyrir sig en annað og stærra
mál er stefnan í flugsamgöngum
okkar íslendinga yfirleitt. í fyrr-
nefndu Reykjavíkurbréfi sagði
einnig: „Sú var tíðin, að hér voru
rekin tvö myndarleg flugfélög,
Flugfélag íslands og Loftleiðir.
Niðurstaðan af harðri samkeppni
þeirra í milli m.a. á flugleiðum
milli íslands og Norðurlanda var
sú, að hvorugt þeirra gæti lifað þá
samkeppni af og þess vegna voru
þau sameinuð. Niðurstaðan af ein-
okun Flugleiða var megn óánægja
neytenda, sem leiddi að lokum tii
þess, að Arnarflug hóf áætlunar-
flug og veitti Flugleiðum þar með
nokkra samkeppni. En um leið og
menn sjá fram á minnkandi sam-
keppni í miililandaflugi m.a. vegna
hugsanlegrar eignaraðildar SAS að
Flugleiðum hljóta að vakna spurn-
ingar um, hvernig hagur neytenda
verði tryggður."
Fyrir allmörgum árum voru af-
numdar hvers kyns hömlur á áætl-
unarflug með farþega í Banda-
ríkjunum. Evrópubandalagið
hyggst fylgja í kjölfarið eftir nokk-
ur misseri. Frjáls samkeppni í flugi
er jafn eðlileg og fijáls samkeppni
á öðrum sviðum viðskipta- og at-
hafnalífs. Á undanförnum árum
hafa forystumenn í íslenzku at-
vinnulífi eindregið hvatt til þess,
að við íslendingar aðlögum okkur
þeim breytingum, sem eru að verða
innan Evrópubandalagsins, þannig
að íslenzkt atvinnulíf búi við sömu
starfsskilyrði og atvinnufyrirtæki í
Evrópubandalagslöndum. Sú krafa
er jéttmæt.
í ljósi þessarar þróunar virðist
véra tímabært, að stjórnvöld hætti
þeim afskiptum af millilandaflugi,
sem felast í leyfisveitingum til flug-
félaga. Á þeim vettvangi á fijáls
samkeppni að blómstra ekki síður
en annars staðar. Verði niðurstaða
slíkrar samkeppni, að eitt flugfélag
verði ríkjandi á markaðnum, getur
heldur enginn talað um einokun.
Oft hefur verið sagt, að enginn
grundvöllur væri fyrir því að reka
tvö millilandaflugfélög hér á landi.
Þess vegna væri nauðsynlegt fyrir
okkur íslendinga að sameinast um
eitt flugfélag til þess að tryggja
samgöngur til og frá landinu í
lofti. Nú eru miklar breytingar að
verða í þessum efnum sem öðrum
og áform um að selja SAS umtals-
verðan hlut í Flugleiðum valda því,
að þessi rök vega ekki jafn þungt
og áður. Þess vegna fer bezt á
því, að markaðurinn fái að ráða.
ISLEND-
• ingar hafa
ávallt litið til með fá-
tæku fólki og jafnvel
haft einskonar örygg-
isnet frá fornu fari.
Þannig er talað um
matargjafir til fátækra manna í
Árna sögu byskups og yfirvöld voru
þá eitthvað að hugsa til ómaganna.
Árni byskup og Loðinn leppur urðu
tilaðmynda á eitt sáttir um fram-
færslu ómaganna og náðu sam-
komulagi um ómagaeyrinn, einsog
rakið er í þessari byskups sögu.
FRJÁLSHYGGJUMENN
•verða að gera sér ljóst, ef
þeir vilja ná einhveijum árangri og
bijóta kenningum sínum leið innfyr-
ir þjóðarskelina, að íslendingar líta
ekki við ómenguðum erlendum
kenningum. Ég veit ekki, hvort
þeim tekst að skapa íslenzka fijáls-
hyggju sem hentar þessu litla sam-
félagi, en undir því er gifta þeirra
komin. Fastheldni á hráar erlendar
kenningar mun duga þeim skammt.
Markaðurinn er að vísu allsstaðar
sjálfum sér líkur, en umhverfið er
ólíkt í hinum ýmsu löndum. Ungum
fijálshyggjumönnum væri hollt að
draga ályktanir af sögu Sjálfstæðis-
flokksins, kynna sér hugsjónir
þeirra samvinnumanna, sem trúðu
á íslenzkt framtak og mikilvægi
fijálsrar verzlunar eins og Jón for-
seti gerði og gleyma ekki mannúð-
arkjarnanum í boðskap lýð-
ræðisjafnaðarmanna. Þá ætti þeim
að takast að sveigja erlenda fijáls-
hyggju undir kröfu íslenzks samfé-
lags með sama árangri og íslenzk-
um rithöfundum hefur ávallt tekizt
að breyta erlendum áhrifum í mikil-
vægar íslenzkar bókmenntir. Jónasi
tókst meira að segja að yrkja Hæni
uppá íslenzku, svoað engum dettur
þýzka rómantíkin í hug þegar þeir
lesa „þýðingarnar".
En þannig á íslenzk fijálshyggja,
eða gamalgróin sjálfstæðisstefna
öðru nafni, vel við hér á landi. Hún
er okkur nærtækur veruleiki en
engin draumsýn eða tálvon. Ein-
staklingurinn heldur sínu og má nú
jafnvel hafa hund með
aðhaldi. Velferðar-
störfum er vel sinnt í
Félagsmálastofnun
Reykjavíkurborgar og
víða annarsstaðar og
af sjálfstæðum aðilum
um allt land, en á það ætti að leggja
meiri áherzlu en hingaðtil, svo mik-
ilvægt sem framlag einstaklinga er
í baráttu okkar fyrir betra þjóðfé-
lagi. Við þurfum að leggja miklu
meiri áherzlu á viðleitni einstakl-
inga í velferðarmálum og laða hana
betur að íslenzkum aðstæðum en
gert hefur verið. Það væri að minni
hyggju íslenzk fijálshyggja í verki,
og hafa slík samtök nú þegar unn-
ið ómetanlegt starf að velferðarmál-
um. (Hjartavernd, SVFÍ, Rauði
krossinn, Barnaheill, Hringurinn,
krabbameinsfélög, SÁÁ, Vernd,
SÍBS, DAS, samtök fatlaðra og la-
maðra, þroskaheftra o.s.frv.) Þetta
starf er ódýrara en opinber þjón-
usta. Það stuðlar að minni útgjöld-
um ríkis- og sveitarfélaga. „Fijáls
félagasamtök og framlag einstakl-
inga eru mikilvægur skerfur til
líknar- og heilbrigðismála,“ segir í
forystugrein í Morgunblaðinu, „og
ætti fremur að auka slíka starfsemi
en draga úr henni.“
Það er mikilvægt menn geri sér
grein fyrir þessu.
HANNES PÉTURSSON
• skáld sagði í sjónvarpsvið-
tali hann væri einna helzt borgara-
legur alþýðusinni, ef hann ætti að
skipa sér í flokk. Svona er hægt
að taka til orða á íslandi en hvergi
annarsstaðar. Mér er nær að halda
Jónas frá Hriflu, Ólafur Thors,
Ragnar í Smára og Bjarni Bene-
diktsson hefðu getað tekið svona
til orða án þess það hljómaði einsog
falskur tónn. Rockefeller hefði orðið
að athlægi bæði í sínu kapítalíska
umhverfi og annarsstaðar, ef hann
hefði tekið sér svona setningar í
munn. Hér eru engir auðmenn sem
eru öfundsverðir í raun og veru.
Hér þarf enginn að hafa vonda sam-
vizku. Hér eru nóg gæði handa öll-
um, ef öryggisnetið er í lagi. Við
lifum einfaldlega í þjóðfélagi sem
býður ekki uppá mikil auðæfi á al-
þjóðavísu. Hér eru allir með nefið
niðri í hvers manns koppi. í Tilraun
um manninn vitnar Þorsteinn
Gylfason til orða sem Ragnar í
Smára sagði við hann og fela í sér
mikilvæga ábendingu: „Ef ekki má
aka seglum eftir vindi, hvernig í
ósköpunum á þá að sigla?“
Ragnar hefur þessi vísdómsorð
eftir föður sínum og minnist ég
þess að hafa heyrt hann komast
eitthvað svipað að orði. Sá tækifær-
issinni sem bjó þetta orðtak til hafði
reynsluna við að styðjast. Vindurinn
var þessum gömlu körlum eina til-
tæka orkan. Þetta er því raunsæ
afstaða og engin hentistefna. En
tímarnir breytast, þ.e.a.s. tæknin
breytir lífí okkar. Það eru raunvís-
indamennirnir sem hafa breytt
heiminum, ásamt athafnamönnun-
um. Það eru afrek einstaklinga sem
sköpum skipta. En reynsla og sam-
eiginlegt átak margra geta oft lyft
Grettistaki. Leifur fór ekki einn til
Vínlands. En hann átti ekki heldur
höfundarrétt á hugmyndinni. Og
það var Kólumbus, sem opnaði álf-.
una fyrir umheiminum.
Sjálfur tel ég mig borgaralega
sinnaðan eins og Hannes Pétursson.
Það er einfaldlega ein af ástæðun-
um fyrir því ég þoli ekki annað en
rúmgott þjoðfélag og örvandi um-
hverfi, þjóðfélag einstaklingsins og
frelsis hans, þ.á m. frelsis til sér-
eignar án þess mér detti í hug þetta
frelsi leiði óhjákvæmilega til sér-
hyggju, sem birtist í svo mörgum
myndum. Hún þarf ekki endilega
að standa í sambandi við eignina.
Hún getur einfaldlega verið skap-
gerðareinkenni. En í þessu samfé-
lagi á að efla menntir og menningu
af almannafé, ekki sízt ungt sjón-
varp og kvikmyndalist. Hollending-
ar veija sitt land gegn ásókn hafs-
ins með sérstökum varnargörðum.
Tunga okkar og menning þurfa nú
fremur á að halda skipulegum vörn-
um en nokkru sinni fyrr. Það verð-
ur ekki gert án aðildar ríkisvalds-
ins. Og það kostar peninga.
M.
(meiríi næsta sunnudag.)
HELGI
spjall
Byggðamál hafa
verið töluvert til umræðu
undanfarið, einkum í
tengslum við ákvörðun-
ina um athafnasvæði nýs
álvers, sem beðið er með
vaxandi eftirvæntingu.
Ekki er alveg ljóst, hvernig staðið verður
að þessari ákvörðun á vegum stjórnvalda.
Ætlar Jón Sigurðsson iðnaðarráðherra að
taka af skarið? Á að láta eigendur nýja
álversins alfarið um að taka þessa ákvörð-
un? Verður hún borin undir ríkisstjórn?
Eða Alþingi?
Þegar tekið er mið af því, hve langt
viðræðurnar um nýjan álsamning sýnast
komnar, er undarlegt, svo ekki sé kveðið
fastar að orði, að ákvörðunin um staðar-
val skuli dregin jafn lengi og raun ber
vitni. Vekur þetta meðal annars grunsemd-
ir um að innan ríkisstjórnarinnar eigi að
nota staðinn sem skiptimynt í pólitískum
hrossakaupum á lokastigi málsins.
Misvísandi yfirlýsingar ráðherra undan-
farið um búvörusamning, loftferðasamn-
ing við Sovétríkin, breytingar á eignarað-
ild að Islenskum aðalverktökum, Evrópu-
málefni og álmálið gefa til kynna að ráð-
herrarnir séu að skapa sér vígstöðu hver
gagnvart öðrum. Um leið og þessar deilur
verða háværastar milli ráðherra Alþýðu-
flokksins annars vegar og Alþýðubanda-
lagsins hins vegar, leggja deiluaðilar beint
og óbeint áherslu á, að þeir ætli að halda
samstarfi sínu í ríkisstjórninni áfram eftir
næstu kosningar, fái þeir til þess stuðn-
ing. Ríkisstjórnin hefur þannig á sér hefð-
bundið yfirbragð vinstri stjórnar, þar sem
ráðherrar deila um stórt og smátt fyrir
opnum tjöldum. Hins vegar ætla ráðherr-
arnir nú að afsanna kenninguna um að
hinn gamli sundurlyndisfjandi standi
vinstra samstarfi fyrir þrifum með því að
ríkisstjórnin sitji þó út allt kjörtímabilið
og fyrirheit sé gefið um samstarf að kosn-
ingum loknum.
Engin vinstri stjórn hefur getað starfað
hér saman í fjögur ár samfellt, þær hafa
allar sprungið á limminu. Þótt ríkisstjórn
Steingríms Hermannssonar sitji fram í
apríl 1991 nær hún því ekki að hafa verið
samfellt við völd í fjögur ár. í fyrsta lagi
var hún mynduð þegar 14 mánuðir voru
liðnir af kjörtímabilinu. í öðru lagi þurfti
að hressa upp á stjórnina með því að
bæta ráðherrum úr Borgaraflokknum í
hana. „Afrekið" sem ráðherrarnir eru að
reyna að vinna felst í því að hindra að
stjórnin springi áður en kjörtímabilið er á
enda í apríl næstkomandi.
Deilurnar innan stjórnarinnar og sú
staðreynd að ráðherrar telja sér það til
sérstaks gildis, að þeir hafi úrslitavald um
einstaka málaflokka og þurfi ekki að ráðg-
ast um þá við samstarfsmenn sína, valda
því að lokum að tortryggni kemur í veg
fyrir eðlilega stjórnarhætti. Um það er
ekki deilt að lögformlega hafa ráðherrar
lokaorðið um málefni hver á sínu vald-
sviði. í samsteypustjórnum er hins vegar
óhjákvæmilegt að taka ríkt tillit til sjónar-
miða samstarfsflokka í ákveðnum mála-
flokkum (Alþýðubandalaginu hefur þó
ávallt verið haldið utan ákvarðana er
snerta varnarsamstarfið og hafa utanríkis-
ráðherrar Alþýðuflokksins jafnan talið sér
skylt að halda þannig á málum eins og
Benedikt Gröndal sagði tæpitungulaust
þegar hann var utanríkisráðherra 1978 til
1979), sé hætt að sýna að þessa tillitssemi
leiðir það aðeins til spennu, sem getur
hæglega kallað fram sprengingu.
í UPPHAFI
Reykjavíkurbréfs
var vikið að miklum
umræðum um
byggðastefnu í
tengslum við álmál-
ið. Sumir telja að
það sé byggðaþró-
un fyrir bestu að álverið rísi ekki í ná-
grenni Reykjavíkur; aðrir segja að verði
álverið reist þar aukist krafan frá lands-
byggðinni um framlög úr opinberum sjóð-
Skilgrein-
ingá
byggða-
stefnu
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 1. september
um eða frá skattgreiðendum. Niðurstaðan
er sem sé sú, að hvernig sem á málið er
litið leiði nýtt álver til breytinga á byggða-
stefnunni og kosti útgjöld vegna hennar.
Nýlega birtist hér í blaðinu grein eftir
Snjólf Oskarsson, sérfræðing hjá Raunvís-
indastofnun háskólans. Segir höfundur
greinina lið í tilraun sinni til að komast
að því, hvort þjóðin geti náð almennu sam-
komulagi um byggðastefnu og sé þá átt
við þá stefnu í víðum skilningi. Hann seg-
ir einnig, að fram að þessu hafi ekki verið
til nein skilgreind byggðastefna en ýmsar
framkvæmdir og fjárveitingar rökstuddar
með markmiðum um jafnvægi í byggð
landsins. Telur hann réttilega, að margar
afar mikilvægar ákvarðanir séu teknar
með beinni eða óbeinni tilvísun til byggða-
stefnu og nefnir staðarval fyrir álver, gerð
jarðganga, búvörusamning og stofnun
háskóla á Akureyri og uppbyggingu
menntakerfísins almennt. Höfundur hvetur
lesendur til að taka þátt í því með sér að
skilgreina, hvað skuli felast í byggða-
stefnu. Hann ýtir úr vör með því að setja
fram tillögu að hugsanlegum markmiðum
byggðastefnunnar. Þar segir:
„Æðsta markmið. Á íslandi búi ánægð
þjóð um alla framtíð.
Til að ná þessu markmiði þarf að ná
undirmarkmiðunum:
1. Efnahagsleg afkoma flestra einstakl-
inga sé ekki lakari hér en í nágrannalönd-
unum.
2. íslensk menningvarðveitistogeflist.
3. Þjóðfélagið sé réttlátt."
Við hljótum öll að vera sammála um
það, sem hér er sagt. Sú spurning leitar
hins vegar á hugann hvort orðin í æðsta
markmiðinu „um alla framtíð“ séu þörf
eða óþörf. Er verið að gefa til kynna með
þeim, að tillögumaður óttist, að Island allt
kunni að leggjast í eyði? Getur verið að
undir niðri blundi sú tilfinning hjá íslensku
þjóðinni allri, að búseta hennar í landi sínu
sé aðeins tímabundin? Myndi til dæmis
meginlandsþjóð eins og Frökkum nokkurn
tíma detta í hug að réttlæta byggð í landi
sínu með því að taka fram, að hún ætti
að vera þar „um alla framtíð“? Eða er til-
lögusmiður að gefa til kynna, að hann
geti með því að hanna rétta byggðastefnu
stuðlað að því a,ð íslendingar verði ánægð-
ir í landi sínu „um alla framtíð"? Er þessi
ánægja forsenda fyrir því að landið sé
byggt?
Þegar íslensk byggðamál eru rædd kann
sú skoðun að eiga rétt á sér, að landauðn
verði á íslandi; héðan flytjist allir. Hug-
myndin um að íslendingar skyldu fluttir á
Jótlandsheiðar hafi tekið sér fasta bólsetu
í þjóðarsálinni. Hér skal því haldið fram,
að ekki sé ástæða til að nálgast vandamál-
ið frá þessari hlið; ísland hafi upp á svo
margt og mikið að bjóða, að ekki sé hætta
á því að héðan flytjist allir nema náttúru-
öflin verði svo óblíð að landið verði ekki
lengur byggilegt.
Áréttingin um að á fslandi búi ánægð
þjóð um alla framtíð felur ekki í sér að
„allt“ landið sé í byggð. Raunar kann það
að vera forsenda fyrir ánægju þjóðarinnar
með að búa í landinu, að byggðin dragist
meira saman, þannig að fleiri séu í þéttbýli.
ÞEGAR RÆTT ER
um þetta „æðsta
markmið" íslenskr-
ar byggðastefnu,
það er, hvort landið
sé byggt eða ekki,
er ljóst, að saman-
burður er gerður
við önnur lönd. Lífskjör mega ekki vera
verri hér en í öðrum löndum. Við höfum
hins vegar vanist því í umræðum um
byggðamál, að þau snúist um togstreitu á
milli höfuðborgarsvæðis og landsbyggðar
eða þéttbýlis og dreifbýlis. í ræðu sem
Haukur Halldórsson, formaður Stéttar-
sambands bænda, flutti við upphaf aðal-
fundar þess á miðvikudag, ræddi hann um
áhrif breytinga á GATT-samkomulaginu
og samninga Evrópubandalagsins (EB) og
Fríverslunarbandalags Evrópu (EFTA) á
Byggða-
stefna í al-
þjóðlegu
umhverfi
Morgunblaðið/KGA
íslenskan landbúnað. Hann sagði meðal
annars:
„Við höfum fram til þessa ekki gefið
mikinn gaum að þróun þessara mála, en
ég tel hins vegar að aðstæður séu nú svo
breyttar að það væri ábyrgðarleysi að
fylgjast ekki náið með þessari framvindu.
Það væri óraunsæi að horfa fram hjá
mögulegum áhrifum þessarar þróunar á
starfsumhverfi íslensks landbúnaðar á
næstu árum. Það er þó trú mín að framtíð
íslensks landbúnaðar ráðist ekki fyrst og
fremst af niðurstöðum alþjóðasamninga
heldur sé okkur meiri hætta búin af
skammsýnum íslenskum stjórnmálamönn-
um sem einungis taki mið af stundarhags-
munum en skynja ekki mikilvægi landbún-
aðarins til lengri tíma litið.“
Því ber að fagna að formaður Stéttar-
sambandsins skuli leggja jafn mikla
áherslu og hann gerir í þessum orðum á,
að íslenskur landbúnaður verði að laga sig
að breyttum alþjóðlegum aðstæðum. Að-
lögun að þeim getur einmitt verið leiðin
til að losa bændur undan því að eiga allt
sitt undir „skammsýnum íslenskum stjórn-
málamönnum“. Alþjóðasamningar um
fijáls viðskipti setja yfirleitt skorður við
íhlutunarrétti stjórnmálamanna og stuðla
að því að almenn skilyrði skapist sem
stuðla að hæfilegu jafnræði og losa aðila
um leið undan geðþóttaákvörðunum.
Margir stjórnmálamenn eru einfaldlega á
móti slíkum samningum vegna þess að
þeir sjá, að með þeim afsala þeir sér valdi
og áhrifum.
Er nauðsynlegt að hafa þessa staðreynd
í huga þegar rætt er um sérstöðu og und-
anþágur, sem eru okkur íslendingum eink-
ar kærar í alþjóðlegum samskiptum með
vísan til einhæfs atvinnulífs, fámennis og
fjarlægðar frá öðrum löndum. Verndin sem
á að felast í undanþágunum getur oft
snúist í ofstjórn sem heftir eðlilega þróun
og vöxt.
VIÐ SJÁUM ÞAÐ
best á þróuninni í
Austur-Évrópu,
hve skjót umskiptin
geta orðið, þegar
skrefið er stigið frá
ofstjórn til fijáls-
ræðis. Þjóðirnar
þurfa í raun að hefja uppbyggingu á at-
vinnulífi sínu frá grunni. Samlíkingin við
breytingu á vinstri umferð yfír í hægri
umferð á fullan rétt á sér. Það dettur
engum í hug að framkvæma slíka breyt-
ingu á þann hátt, að ekið sé hægra megin
á sumum götum en ekki öðrum. Slíkt
hálfkák leiðir til slysa og skapar marg-
víslegar hættur. Hugmyndinni um að unnt
sé að samhæfa miðstýrt efnahagskerfi
marxista og fijálst efnahagslíf hefur alls
staðar verið hafnað. Menn verða að hafa
þrek til að stíga skrefið til fulls. I ríkjum
þar sem jafnvægi hefur skapast á milli
einkarekstrar og mikillar tekjujöfnunar á
vegum ríkisins, eins og í Svíþjóð, eiga sjón-
armið jafnaðarmannanna undir högg að
sækja. Sænskur sósíalismi er ekki þriðja
leiðin sem nýfijálsu þjóðirnar í A-Evrópu
velja sér sem fyrirmynd. Forystumenn
þeirra fara fremur í smiðju til Hayeks og
Friedmans.
í Sovétríkjunum hafa farið fram viðræð-
ur milli Mikhaíls Gorbatsjovs, forseta Sov-
étríkjanna, og Boris Jeltsíns, forseta Rúss-
lands, um mótun nýrrar efnahagsstefnu.
Var skýrt frá því á miðvikudag, að þeir
hefðu náð samkomulagi um meginstefn-
una og er hún nær frjálsræðissjónarmiðum
Jeltsíns en þeirri efnahagsstefnu sem hef-
ur verið kennd við Níkolaj Ryzhkov og
Gorbatsjov hefur stutt. Gorbatsjov er hins
vegar dæmigerður miðjumaður er fylgir
hentistefnu til að halda völdum. Æ fleiri
hallast hins vegar að því að völd Gorb-
atsjovs séu meiri í orði en á borði.
Nýlega birtist forystugrein í hinu virta
franska dagblaði le Monde, sem bar yfir-
Stíflan
brestur í
Sovét-
ríkjunum
skrift er vísaði til þess að Sovétríkin væru
einvörðungu fræðilegt fyrirbæri (URSS,
une Union théorique). Þar eru færð þau
rök fyrir þessari skoðun, að fimm (af
fimmtán) lýðveldum Sovétríkjanna — Lit-
háen, Lettland, Eistland, Georgía og Arm-
enía — hafi lýst yfir sjálfstæði sínu. Átta
lýðveldi hafi lýst yfír fullveldi sínu: Rúss-
land, Azerbajdzhan, Úzbekístan, Túrk-
menístan, Tadzhíkístan, Moldavía, Hvíta-
Rússland og Úkraína. Þau tvö lýðveldi sem
eftir eru heita Kazakhstan og Kírgízía. í
hinu fyrrnefna eru miklar gas- og olíulind-
ir og Kazakhstan var í hópi þeirra lýðvelda
sem voru fyrst til að lýsa yfir efnahags-
legu sjálfstæði. í Kírgízíu er á döfínni að
lýsa yfir fullveldi.
Um leið og slakað er á miðstjórninni í
Sovétríkjunum þurfa ráðamenn ekki ein-
vörðungu að takast á við ný viðfangsefni
í efnahagsmálum heldur standa þeir
frammi fyrir upplausn'ríkisins sjálfs. Há-
tíðlegar yfirlýsingar um framtíð Sovétríkj-
anna og ævarandi hlutverk þeirra hafa
reynst marklausar, af því að þær byggð-
ust á alræði og kúgun.
í Armeníu hafa þeir atburðir gerst, að
stjórn lýðveldisins hefur komið sér upp
eigin herafla og lýst yfir neyðarástandi
og útgöngubanni í landinu til að hafa hem-
il á ofbeldismönnum. í Úkraínu búa 50
milljónir manna og stjórnvöld þar hafa
hvatt hermenn þaðan og löggæslumenn
sem starfa víðsvegar um Sovétríkin að
snúa aftur til ættlands síns og veitt þeim
frest fram í desember næstkomandi. Le
Monde segir, að þetta sýni, að hvarvetna
sé sovéskt vald á undanhaldi. Lýðveldin
séu tekin til við að rækta beint samband
sín á milli án þess að fara í gegnum mið-
stjórnina í Moskvu.
Er ljóst að á næstu vikum og mánuðum
verðum við vitni á umbyltingu á sovéska
heimsveldinu. Þegar stíflan brast í Sov-
étríkjunum hrundi ríkið sjálft í sinni núver-
andi mynd.
„Þegar íslensk
byggðamál eru
rædd kann sú
skoðun að eiga
rétt á sér, að land-
auðn verði á Is-
landi; héðan flytj-
ist allir. Hug-
myndin um að ís-
lendingar skyldu
fluttir á Jótlands-
heiðar hafi tekið
sér fasta bólsetu í
þjóðarsálinni. Hér
skal því haldið
fram, að ekki sé
ástæða til að náig-
ast vandamálið
fráþessarihlið.“