Morgunblaðið - 02.09.1990, Síða 14

14 C
MORGUNBLAÐIÐ
MENNINGARSTRAUMAR sunnudagúe i sewembee ■
MYNDLIST/Skilar barátta listamanna árangri?
Gildi September/Septem
AÐ gerist sjaldan í listasög-
unni, að settur sé endapunktur
aftan við tilvist listhreyfínga
og því lýst yfir, að nú sé
ákveðnu timabili eða ákveðnum
kafla sögunnar lokið. Oftast
koma listhreyfingar til skjal-
anna með einhverri spreng-
ingu, eiga sitt blómaskeið, en
fjara siðan út, jafnvel þrátt fyr-
ir örvæntingarfullar tilraunir
einstakra fylgismanna til að
gera þær að stofnun í myndlist-
inni. En nú sjá íslendingar end-
anlega á eftir þeirri listhreyf-
ingu, sem flutti íslenska mynd-
list inn í 20. öldina. Aðstandend-
ur Septem-sýningarinnar á
Kjarvalsstöðum hafa lýst því
yfir, að þetta sé sú siðasta sem
þeir munu standa að saman
undir því merki. Þar með er
kafla September-hópsins og
arftaka hans, Septem-sýning-
anna, lokið í íslenskri listasögu.
Saga myndlistar á íslandi er
stutt, og einkennist oft meira
af stökkbreytingum og átökum
en jafnri þróun. Ef litið er burt
frá miðaldalist og nokkrum al-
þýðulistamönn-
um síðustu ald-
ar, gerist þessi
saga að mestu á
þessari öld; og
það er ekki fyrr
en eftir síðari
heimsstyrjöld,
sem nútímalist
kemur fram af
fullum krafti á íslandi. Þá urðu
mikil átök um myndlistina, og enn
þann dag í dag eru ekki allir sátt-
ir við niðurstöðuna og sakna hins
hefðbundna, natúralíska lands-
lagsmálverks sem hinnar einu
sönnu íslensku myndlistar.
I stuttu máli má segja, að sýn-
ing Svavars Guðnasonar 1945
hafi boðað nýja stefnu í íslenskri
myndlist, sem síðan hélt innreið
sína af fullum krafti með Sept-
embersýningunni 1947. Sept-
embersýningar voru síðan haldnar
1948, 1951 og 1952. Þarna var
mikil breyting að eiga sér stað.
Hópur listamanna var að hverfa
frá náttúrulegri endurgerð fyrir-
mynda á myndfletinum (lands-
lagsmyndum, mannamyndum
o.s.frv.), og til þess að láta mynd-
bygginguna ráðast af öðrum þátt-
um eins og innri gildum formsins
og tjáningu listamannsins. Kjart-
an Guðjónsson orðaði þessi nýju
viðhorf ágætlega í grein í sýning-
arskránni 1947:
„[Listamaðurinn] er að skapa
verk, sem lifir sínu eigin lífi eins
og náttúran lifir sínu án þess að
það þurfi að styðja sig við neitt
annað en sjálft sig. Athyglin bein-
ist fyrst og fremst að því eina,
sem skiptir verulegu máli, mynd-
fletinum.“ — Á fyrstu sýningunni
kom þetta helst fram í kúbískum
formum verkanna, en 1951 var
geometrían orðin allsráðandi í
þeirri afstrakt, sem birtist áhorf-
endum. Allt var þetta jafn nýtt
fyrir listskoðendur sem höfðu
hingað til litið á myndir Jóhannes-
ar Kjarvals, Jóns Stefánssonar og
Ásgríms Jónssonar sem upphaf
og endi þess sviðs, sem myndlist
skyldi ná til; landslaginu var vikið
úr öndvegi.
Ymsir snérust hatrammlega
gegn þessari nýju myndlist, og
sendu listamönnunum skorinort
skeyti: Þeir vom klessumálarar,
verk þeirra klessumennska ætluð
til þess eins að leika á landsmenn
og leiða þá í villu; hér var jafnvel
á ferðinni sósíalískt samsæri til
að spilla siðferðisvitund og menn-
ingu þjóðarinnar. Þegar sumt af
þessum um þijátíu ára gömlu
skrifum er lesið nú, vekur furðu
að nokkur skuli hafa getað látið
frá sér fara annað eins skítkast
og hleypidóma og þarna er að
finna. En tíminn hefur leitt í ljós,
að sumir voru forspáir um framtíð
listar af þessu tagi, þvert ofan í
ætlun sína: „Þá mættu Reyk-
víkingar eiga þess von, að ráðhús
borgarinnar yrði á sínum tíma
skreytt máiverkum Svavars
Guðnasonar og Þorvaldar Skúla-
sonar, ... en Þvottakona Ásmund-
ar hátíðlega afhjúpuð á miðju ráð-
hústorginu.“ Listþroski þjóðarinn-
ar nú hefur gert þessa þrítugu
hugmynd vel mögulega, ekki satt?
En Septembermenriirnir voru
baráttumenn fyrir sinni list; þeir
voru eldhugar, sannfærðir um að
þeir væru að breyta listrænum
viðhorfum til betri vegar og
þreyttust ekki á að svara fyrir
sig, fræða og upplýsa. Og það
skilaði árangri. Smám saman fékk
list þeirra greiðari aðgang að
fólki, þó að um langan tíma (og
jafnvel enn þann dag í dag) heyrð-
ust úthrópanir og formælingar.
Er leið á sjötta og sjöunda ára-
tuginn varð staða þeirra sem
stóðu að September-sýningunum
sífellt sterkari í hinum íslenska
listheimi. Þeir áttu sterka bak-
hjarla í listgagnrýnendum Morg-
unblaðsins og Þjóðviljans; þeir
urðu forystumenn í Félagi
íslenskra myndlistarmanna, sátu
í sýningarnefndum haustsýninga
félagsins, og hlutu sæti í safnráði
Listasafns íslands, sem veitti
þeim umtalsverð áhrif á innkaup
listaverka til safnsins og á val
verka á sýningar erlendis. Þannig
var abstraktlistin orðin leiðandi
afl í myndlistinni — en varð því
jafnframt þröskuldur í vegi nýrri
viðhorfa og nýrra hreyfinga sem
tóku að bijótast fram um miðjan
sjöunda áratuginn, og höfnuðu
abstraktmálverkinu.
Septem-sýningamar, sem hóf-
ust 1974, voru hins vegar ekki
beint framhald September-sýn-
inganna tveim áratugum áður,
eins og halda mætti í fljótu bragði.
Ástæðurnar liggja nær, eins og
Ólafur Kvaran listfræðingur hefur
bent á. Málverkið átti mjög undir
högg að sækja um þetta leyti
vegna þeirrá nýju tjáningarað-
ferða í listinni, sem komu fram
með konceptlist, flúxus og popp-
list, þ.e. gjörninga, Ijósmynda,
umhverfisverka, bókverka o.s.frv.
Hópurinn sem stóð að Septem-
sýningunum vildi einfaldlega
leggja áherslu á málverkið sem
listmiðil, og Kristján Davíðsson
kom því beint til skila með því
að segja einfaldlega að „þeir vildu
fá almennilega málverkasýn-
ingu“.
Þessir listamenn höfðu rétt fyr-
ir sér, því málverkið stendur alltaf
fyrir sínu. Það hefur hafist til
vegs og virðingar á ný og er enn
og aftur orðinn algengasti tján-
ingarmiðiil listamanna. Nýjar
kynslóðir listamanna hafa fært
það inn á ný svið, aukið gildi þess
og þar með bætt við þann auð,
sem listasaga landsins byggir á.
I dag efást enginn um hlutverk
málverksins í myndlistinni, og hin
fjölbreytta notkun þess í mismun-
andi stílum og stefnum er einmitt
besta sönnunin fyrir gildi þess.
Framlag Septem-sýninganna á
örlagaríkum tíma hlýtur því að
vera mikilvægt.
Gildi þess hóps listamanna, sem
stóð að September-sýningunum
og síðan í annarri mynd að
Septem-sýningunum, er ótvírætt
í íslenskri listasögu. Þeir sýndu
fram á að í myndlistinni getur
hópur hæfileikaríkra einstaklinga
með samstilltu átaki stuggað við
stöðnuðum hugmyndum og rutt
nýjum viðhorfum braut. Þeir
sýndu einnig fram á að með
fræðslu og viturlegri umfjöllun
má vinna á hleypidómum og
kenna fólki að meta þá list, sem
sprettur fram á hveijum tíma.
Með því ruddu þeir einnig
brautina fyrir eftirkomendurna,
og til viðbótar við eigin listaverk
er það mesta framlag þeirra til
íslenskrar myndlistarsögu.
ettir Eirík
Þorláksson
DANSSKÓLI
FID - Félag íslenskra danskennara
Dl - Dansráö íslands
spor
í rétta
átt!
kennarar
IVETUR: jónpétur kara
hinrik auðbjörg
Innritun í símum:
36643
&
683045
Samkvœmlsdansar: standard og suður-amerískir
Barnadansar - Gömlu dansarnir w
Byrjendur - Framhald - Hóptímar - Einkatímar
alla daga
kl. 12 - 20
Allir aldurshópar velkomnir:
Barnahópar - Unglingahópar - Einstaklingar
Pör og hjón - Starfsmannahópar - Félagasamtök
VULKAN
ÁS-TEIMGI
Allar gerðir.
Tengið aldrei stál - í-stál,
hafið eitthvað mjúkt á milli,
ekki skekkju og titring
milli tækja.
©StuiirOsnuigiaiitr Jéfass®ini & ©® Wf.
Vesturgðtu 16 - Simar 14680-13280
2.-11. september
Skírteini afhent
í Bolholti 6
þriðjudaginn 11. sept.
kl. 16-22
Gestakennarar skólans í vetur:
Julie Tomkins og Martin Cawston frá Englandi
Kennslustaðir: Bolholt 6 í Reykjavík
og Garðslundur í Garðabæ
Kennum einnig úti á landi.
Bolholti 6, Reykjavík s. 36645
Þ.ÞORGRlMSSON&CO
ABETEPCiirt
HARÐPLASTÁ BORÐ
ÁRMÚLA29, SÍMI 38640