Morgunblaðið - 29.12.1990, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. DESEMBER 1990
Fjármál sveitarfé-
laga og atvinnulífið
eftir Vilhjálm Þ.
Vilhjálmsson
í fréttabréfi Vinnuveitendasam-
bands íslands, Af vettvangi, 6. tbl.,
birtist grein er ber yfirskriftina
„Tekjuþensla sveitarfélaga". Um-
rædd grein hefur vakið athygli og
úrdrættjr úr henni birst í dagblöð-
unum. I greininni er annarsvegar
gefið í skyn að umsvif sveitarfélag-
anna hafí aukist gífurlega á síðasta
áratug. Hinsvegar er reynt að gera
tekjuöflun sveitarfélaganna tor-
tryggilega með því að þau ætli sér
nú óeðlilega stóran hlut og langt
umfram raunverulegar þarfir.
Vissulega hafa umsvif fjölmargra
sveitarfélaga aukist, einkum vegna
aukinna verkefna og þjónustu sveit-
arfélaganna, en fullyrðingar um
gífurlega þenslu í fjárhagsbúskap
sveitarfélaganna og að sveitarfélög-
in fari offari í nýtingu tekjustofna
sinna eru rangar og fá ekki staðist.
Óbreytt hlutdeild
í gögnum Þjóðhagsstofnunar
kemur glögglega fram að hlutdeild
sveitarfélaganna í búskap hins op-
inbera er hin sama á þessu ári og
hún var á árinu 1980 eða 20,9%
og hefur hún haldist mjög svipuð
allt tímabilið eins og fram kemur á
eftirfarandi yfirliti.
1984 25,0 6,5 31,5
1985 27,1 6,8 33,9
1986 26,2 6,8 33,0
1987 25,9 6,9 32,8
1988 29,0 7,8 36,8
’89 Br.t 30,5 8,6 39,1
’90 Brt. 30,9 8,2 39,1
Ár Ríkis- útgj. Útgj. sv.fél. Sam-
/VLF /VLF tals
1980 25,4 6,7 32,1
1981 25,6 6,9 32,5
1982 26,4 7,3 33,7
1983 27,2 6,9 34,1
Umsvif hins opinbera hækka þó
mikið sem hlutfall af landsfram-
leiðslu frá og með árinu 1988. Á
því er sú meginskýring að lands-
framleiðslan er lægri að raungildi
á árúnum 1988 til 1990_en hún var
fram til ársins 1987. Ég spái því
að hlutdeild sveitarfélaga minnki á
næstu árum, ekki síst af þeirri
ástæðu að sveitarfélög munu draga
úr þátttöku sinni í atvinnurekstri,
eftir því sem unnt er.
Afkoma sveitarfélaganna
Fjármál sveitarfélaganna hafa
verið töluvert_ til umfjöllunar að
undanförnu. Ástæðan er einkum
þeir miklu fjárhagslegu erfiðleikar
sem mörg sveitarfélög eru nú í
m.a. vegna litilla tekna, of mikilla
fjárfestinga og mikils fjármagns-
kostnaðar margi'a þeirra vegna
aukinnar skuldasöfnunar. Enn-
fremur er orskanna að leita í þeirri
staðreynd, að ríkisvaldið margbraut
ár eftir ár lög er áður giltu (fram
til 1. jan. 1990) um Jöfnunarsjóð
sveitarfélaga og skilaði einungis
hluta af þeim ijármunum sem því
bar samkvæmt lögum að skila til
sveitarfélaganna. Til viðbótar þessu
hefur löggjafarvaldið oft samþykkt
lög sem leggja auknar fjárhags-
byrðar á herðar sveitarfélaganna
án nokkurs samráðs við sveitar-
stjórnarmenn.
Erfiðleikar í atvinnulífi og
ótiyggt atvinnuástand hafa einnig
valdið mörgum sveitarfélögum
ómældum fjárhagsvanda, en at-
vinnuástand er mjög misjafnt eftir
landshlutum og sveitarfélögum.
Víða má lítið út af bera þannig að
ekki skapist alvarlegt ástand.
í umræddri grein er látið að því
liggja að nú sé gott svigrúm hjá
sveitarfélögunum til að gefa eftir
af tekjum sínum og lækka álagn-
ingu gjalda. Af lestri greinarinnar
mætti ætla að fjárhagur sveitarfé-
laganna væri almeiiht góður og
traustur. Því miður er því ekki
þannig varið eins og gleggst kemur
fram í neðangreindu yfirliti Þjóð-
hagsstofnunar um rekstrarafkomu
sveitarfélaganna.
tekjur. í vaxandi verðbólgu, eins
og var á undanförnum árum, var
raunhækkun á tekjum sveitarfélaga
af þessum tekjustofnum. í lækkandi
verðbólgu leiðir það hinsvegar af
eðli þessara tekjustofna að raun-
hækkun verður á tekjum sveitarfé-
laganna.
T.d. varð hækkun fasteignamats-
ins milli áranna 1988 og 1989 minni
en hækkun markaðsverðs og tekjur
sveitarfélaganna á þessu ári sömu-
leiðis minni. í ár hækkar matið því
örlítið meira en nemur almennri
verðlagsþróun á þessu ári. Fullyrð-
ingar um að sveitarfélögin séu með
óbreyttri gjaldskrá aðstöðugjalds
og fasteignaskatta á árinu 1991
að hækka álögur á atvinnurekstur
byggjast auk þess alfarið á því að
Tekjuafgangur halli í % af tekjum
80
1,2
’81
0,7
’82
-1,7
’83
-1,6
’84
10,1
’85
0,1
’86
-1,0
’87
-1,5
’88
-0,9
’89
-6,2
’90
-1,1
SIGLFIRÐINGAFELAGIÐ
í Reykjavík
og nágrenni
Jólatrésskemmtun Siglfirðingafélagsins
í Reykjavík og nágrenni verður haldin í félagsheimili Kópa-
vogs, Fannborg 2, sunnudaginn 30. desember kl. 15.
Hófsemd í álagningu
Aðalmarkmiðið með setningu
nýrra tekjustofnalaga sveitarfélaga
fyrir ári síðan var að jafna aðstöðu
sveitarfélaganna til tekjuöflunar og
bæta fjárhagsstöðu þeirra verst
settu. Fullyrða má að heimildir skv.
þeim lögum hafi verið nýttar var-
lega og tillit tekið til þjóðarsáttar
og afkomu atvinnugreina. Nú er
reynt að gera ákvarðanir sveitarfé-
laga um nýtingu sinna tekjustofna
tortryggilegar og því haldið fram
að mörg sveitarfélög leggi þungar
álögur á atvinnulífið, þ.e. með fast-
eignasköttum og aðstöðugjaldi.
1 Staðreyndin er hins vegar sú, að
ekkert sveitarfélag fullnýtti tekju-
stofna sína á þessu ári og mun
heldur ekki gera á árinu 1991.
Aðstöðugjöld og
fasteignaskattur
Aðstöðugjöld og fasteignaskattar
eru tveir af þýðingarmestu tekju-
stofnun sveitarfélaga. Þeir hafa
þann ókost að álagningarstofninn
miðast við veltu fyrirtækja og
markaðsverð fasteigna árið á undan
álagningu. Eðlilegast væri að tekjur
sveitarfélaganna breyttust í takt
við almenna verðlagsþróun innan
ársins. Það gerist ekki með þessar
1
r------—-------i
VEGNA HLUTABREFAKAUPA
Hlutabréfasjóðurinn hf. hefur starfað síðastliðin fjögur ár.
Hlutabréfasjóðurinn hf. ver hlutafé sínu til fjárfestinga í hlutabréfum og
skuldabréfum traustra atvinnufyrirtækja. Spyrjist fyrir um hlutabréf í
Hlutabréfasjóðnum hf., elsta og öflugasta hlutabréfasjóði Iandsins, þar
sem hluthafar eru hátt á fjórtánda hundrað og eignir tæpur hálfur
milljarður. Kaup einstaklinga á hlutabréfum í sjóðnum eru frádráttarbær
frá skattskyldum tekjum upp að vissu marki.
Áhættudreifing á einum stað.
OPIÐ LAUGARDAG TIL KL. 14.00 - OPIÐ GAMLÁRSDAG TIL KL. 14.00
Hlutabréfasjóðurinn hf.
Skólavörðustíg 12, 101 Reykjavík, sími 21677.
spá um 7-8% verðbólgu á næsta
ári haldi. Á þessu stigi er ótíma-
bært að fullyrða að breytingar á
þessum gjöldum verði öllu meiri en
almenn verðlagshækkun á næsta
ári.
Betri fjármálastjórn
Rekstrargjöld sveitarfélaganna
voru hærri en rekstrartekjur á árinu
1989 og fjárhagsstaða einstakra
sveitarfélaga afar slæm. Hinsvegar
hafa töluverðar breytingar til batn-
aðar átt sér stað í kjölfar nýrra
laga um verkaskiptingu ríkis og
sveitarfélaga og tekjustofnalaga
sem tóku gildi í ársbyrjun 1990 og
auk þess með staðgreiðslu útsvars.
Fjármálaleg staða sveitarfélaganna
hefur styrkst og sveitarstjórnar-
menn almennt gera sér nú góða
grein fyrir vandanum og vinna ötul-
lega að því að leysa hann og koma
fjármálum sveitarfélaganna í viðun-
andi horf.
Lánasjóður sveitarfélaga hefur á
þessu ári lánað um 300 millj. kr.
til skuldbreytinga. Fjölmörg sveit-
arfélög hafa dregið saman fram-
kvæmdir og rekstrarútgjöld og end-
urskipulagt rekstur sinn. Það er því
óraunhæft að ætlast til þess við
þessar aðstæður að sveitarfélögin
lækki tekjur sínar. Það myndi ein-
ungis tefla í tvísýnu þeim árangri
sem þegar hefur náðst og því starfi
sem áfram verður að vinna til að
fjármál margra sveitarfélaga kom-
ist í jafnvægi.
Fjárfesting atvinnurekstrarins
Umræðan um fjárhagsmál sveit-
arfélaganna er gagnleg og nauð-
synleg. Hun má þó ekki leiða til
þess að minni gaumur sé gefinn
ýmsum öðrum þáttum efnahagslífs-
ins sem ekki skipta síður máli. Það
hefur t.d. verulega þýðingu fyrir
efnahagslífð almennt og jafnframt
rekstrarafkomu sveitarfélaganna á
hvern hátt atvinnulífið ráðstafar
fjármunum sínum og annarra til
margvíslegrar fjárfestingar og upp-
byggingu fyrirtækja.
Margar óviturlegar og óarðbærar
fjárfestingar hafa kostað samfélag-
Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson
„Það er því óraunhæft
að ætlast til þess við
þessar aðstæður að
sveitarfélögin lækki
tekjur sínar. Það myndi
einungis tefla í tvísýnu
þeim árangri sem þeg-
ar hefur náðst og því
starfi sem áfram Verð-
ur að vinna til að fjár-
mál margra sveitarfé-
laga komist í jafnvægi.“
ið ómældar fjárhæðir, valdið þenslu
og aukið verðbólgu. Forsvarsmenn
atvinnulífsins mættu vel leggja énn
meiri áherslu á auknu hagræðingu
og hvetja til meira aðhalds og hag-
sýni í fjárfestingum og rekstri fyrir-
tækja.
Oll þessi umræða ætti að leiða
til þess að komið verði á fót skipu-
legu samstarfi forsvarsmanna at-
vinnulífs og sveitarfélaga í þeim
tilgangi að stuðla að arðbærum
fjárfestingum og fjölbreyttu at-
vinnulífi sem víðast á landinu í stað
þess að hinar ýmsu ríkisstofnanir
og opinberir sjóðir séu að ráðskast
með þessi mál.
Ábyrgafstaða
Sveitarfélögin tóku á sínum tíma
fullan þátt í mótun þeirrar efna-
hagsstefnu er leiddi til „þjóðarsátt-
arinnar“ og hjöðnunar verðbólgu.
Enn er það eitt stærsta hagsmuna-
mál sveitarfélaganna að verðlags-
mál fari ekki úr böndunum og að
verðbólga verði sem minnst á næsta
ári. Af þessari ástæðu hefur stjórn
Sambands íslenskra sveitarfélaga
nú með sérstakri samþykkt beint
þeim tilmælum til allra sveitarfé-
laga í landinu að við gerð fjárhags-
áætlana og í gjaldskrármálum
stofnana sveitarfélaganna fyrir árið
1991 verði gætt fyllsta aðhalds.
Jafnframt beindi stjórnin þeim
eindregnu tilmælum til allra sveit-
arstjórna að þær nýti ekki álagning-
arheimildir á árinu 1991 umfram
það sem gert var 1990.
Stjórn sambandsins hefur ékkert
vald til að skipa sveitarstjórnum
fyrir í þessum efnum því hver sveit-
arstjórn hefur fullt sjálfræði um
nýtingu sinna tekjustofna innan
vissra marka. í ljósi þess hversu
mikilvægt það er fyrir sveitarfélög-
in að verðbólgunni verði haldið niðri
má þó vænta þess að sveitarstjórn-
ir bregðist vel við þessum tilmælum.
Höfiundur cr borgarfulltrúi og
formaður Sambands íslenskra
sveitarfélaga.

HLOTUREF - SKATTIIR
Hef til sölu hlutabréf í almenningshlutafé-
lagi, sem uppfylla skilyrði um skattendur-
greiðslu.
Upplýsingar í síma 622933 í dag, laugardag.
Leó E. Löve, lögfræðingur.