Morgunblaðið - 29.12.1990, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. DESEMBER 1990
Dýnamitverðlaunin
eftir Stefán Steinsson
Margir útvarpshlustendur hafa
tekið eftir því, að þegar hinn merki
bókmenntafræðingur Matthías Við-
ar Sæmundsson fjallar um bók-
menntir í útvarpinu, minnist hann ■
jafnan snemma í erindi sínu á þrjá
rithöfunda heimsbókmenntanna, til
að ljá erindinu alþjóðlegan blæ.
Mætti vel flokka þann sið hans
undir skreytiljst, án þess að vera
að tala ljótt. Þessir heimshöfundar
eru Dostojevskí, Kafka og James
Joyce. Auðvitað skreytir Matthías
sig stundum með fleiri nöfnum, til
dæmis Cervantes. En hinirþrír fyrst
nefndu setja svip á öll útvarpserindi
hans.
Með þessu getur hann í fáum
orðum sagt: „Sjáið þið hvað ég
kann mikið,“ án þess að vera með
neitt skrúm. Að vísu eiga nefndir
rithöfundar misjafnlega mikið er-
indi í erindi Matthíasar, en það var
aldrei aðalatriðið, heldur skreyting-
in.
Nú skal ég ekki fara að stríða
hér ágætum íslenskum bókmennta-
fræðingum, þar sem ég sit og skrifa
hugsanir mínar undir fullu tungli.
En hitt er eftirtektarvert, að í dag
hef ég leikið sama leikinn og Matt-
hías Viðar, með aðstoð hans: í byrj-
un greinarinnar nefndi ég þessa
þijá höfuðrithöfunda, Dostojevskí,
Kafka og James Joyce. Þar með
gerði ég minn litla pistil ódauðleg-
an, sem var einmitt meiningin. Það
var mér nauðsyn vegna þess, að
dauðlegir og bersyndugir sveita-
læknar eins og ég, sem eru í tuga-
tali um land allt, munu aldrei nokk-
um tíma fá leyfi til að koma og tala
í Ríkisútvarpið, síst um bókmennt-
ir. Enda held ég reyndar, að út-
varpshlustendum yrði það lítil ham-
ingja. Því mun mér aldrei auðnast
að sýna visku mína, eða gera neitt
ódauðlegt, með því að nefna
Dostojevskí, Kafka og James Joyce
í. útvarpi svo að ég bið blaðið auð-
mjúklega að leyfa mér að gera það
hér einu sinni.
Nú tökum við upp léttara hjal.
Dostojevskí, Kafka og James Joyce
eru ekki rithöfundar, sem nefndir
eru algeríega að ástæðulausu. Nöfn
þeirra munu verða i minnum höfð,
svo lengi sem nokkur maður les
bók, af þeim sem nú lifa. Að vísu
man ég ekki, hvort nokkur þeirra
hefur fengið verðlaunin sem ég
ætla að tala um hér neðar. En þeir
eru á sinn hátt orðnir ódauðlegir í
verkum sínum, kannski ekki eins
gulltryggðir og Hómer heillin, en
sitja þó á traustri grein. Það hlut-
skipti held ég að margir rithöfundar
mundu kjósa sér, þótt ekki sé í tísku
meðal þeirra, að viðurkenna það.
Hér er innskot: Á eftir verður
Doris Lessing nefnd á nafn. Nú í
nóvember og desember eiga margir
rithöfundar og skáld um sárt að
binda vegna bókmenntagagnrýni í
blöðum. Einn gagnrýnandinn er
ávallt swireiður, annar virðist
áhugalítill, þriðji segist aldrei skilja
neitt (og ætti kannski að fást við
eitthvað annað) og þannig mætti
lengi telja. Skáldum og rithöfundum
súrnar í skapi mjög, tár koma í
augun, sumir tala um haglabyssur
og vilja sjálfum sér í hel koma.
Þessa menn ætla ég að minna á
það, sem Doris Lessing segir í
formálanum að Gullnu minnisbók-
inni sinni, sem kom út árið 1962:
„Rithöfundurinn getur aldrei gert
ráð fyrir því, að gagnrýnandinn sé
gáfaðri en hann.“ Svo mörg voru
þau orð, viljið þið muna þetta, skáld
og rithöfundar og hafa gleðileg jól
og farsælt komandi ár, eða páska
ef greinin birtist seint.
Nú búa íslendingar svo illa, að
eiga engan ódauðlegan rithöfund,
sem byija mætti útvarpserindi á að
nefna. Fyrr á árinu var ég að fremja
mig í Ameríku og var oft spurður,
hvemig þetta Island virkaði. „Það
selur fisk og svolítið af áli,“ sagði
ég. Það þótti þeim klént. „Eigið þið
einhveija merka menn?“ „Við eig-
um einn rithöfund, sem fengið hef-
ur Nóbelsverðlaunin í bókmennt-
um.“ „Þú átt við Pulitzer-verðlaun-
in?“ Nei, ekki átti ég við þau, en
fann skjótt annan mann, sem kann-
aðist við Nóbelsverðlaunin. Hann
þóttist reyndar vita, að þau væru
bandarísk, en ég taldi þau vera
sænsk. Fyrir honum kallaði ég
skáldið okkar „Kiljan" eins og gert
var í mínu ungdæmi og skrifaði það
„Killian“ fyrir hann á miða, til að
losna við leiðinlegan framburð en-
skumælenda á joði. Á ensku hefur
„Laxness" einhveija ósjarmerandi
tilvísan til þess, sem hér í Dölum
héti kannski „linka“; þannig er orð-
ið „laxity" til; en auk þess er orð-
stofninn „lax“ hafður um „los“,
m.a. þegar talað er um liðamót, sem
fólk getur sveigt aftur og fram,
Stefán Steinsson
sérstaklega kvenfólk, sérstaklega
ein stelpa, sem var á Laugarvatni.
Hún hét Hanna Stína.
Ameríkaninn kannaðist ekkert
við þennan „Killian" og hvergi sá
ég bók eftir þann mann, hvorki í
„Harvard Book Store“ í Bustúnum,
né í „St. Mark’s Books“ í Austur-
þorpi á Manhattan, né í þessum
risastóru bókabúðum í New York,
sem hvað frægastar eru og ég man
ekki hvað heita, nema ef þær heita
Bameys.
Nú er það aumingjalegt, að fara
enn einu sinni að staglast á lélegri
alþýðumenntun Kana. Á henni er
hamrað alla daga og hún rannsökuð
vísindalega með jöfnu millibili. Vit-
að er, að því stærri sem þjóðir eru,
því minna vita þær um sjálfar sig
og þó einkum um aðra. Fróðastir
manna sem ég hef þekkt eru Færey-
ingar, en þeir eru einmitt fremur
fáir. Aftur á móti hélt ég, þegar
ég fór þarna út, að Kiljan væri
annar tveggja heimsfrægra íslend-
inga, þá talinn með frú Vigdísi for-
seta. Hann reyndist ekki vera það.
Ekki vissu Kanar heldur mikið um
Sykurmolana. Frú Vigdís stóð þá
ein eftir, hún er heimsfræg, dag-
fars-Kanar sem ég tók tali könnuð-
ust við hana, þ.e.a.s. ekki nafnið,
heldur konuna, sem er forseti í litla
landinu, þar sem karlarnir héldu
fundinn sinn 1986.
íslendingar þurfa því ekki að
beijast við þá eftirsókn eftir vindi,
að eiga heimsfrægt skáld. Svíar eru
að vísu stundum að hampa okkur,
en það mun meira gert fyrir vin-
skap við lítinn frænda.
Nú vík ég fyrir alvöru að bók-
menntaverðlaununum, sem kennd
eru við þann mann, sem hvað fýrst-
ur fór að fikta við dýnamit: Alfreð
Nóbel. Líklega eiga íslendingar
engan rithöfund, sem fær þessi
verðlaun næstu 100 árin. Þó hefur
mér stundum dottið Thor Vilhjálms-
son í hug, en þess á milli fæ ég
köst, þar sem mér finnst það ólík-
legt. Uti í heimi hefur hins vegar
eitthvað borið á „kellíngum" sem
orðaðar eru við þau. Þar hafa sum-
ir nefnt Doris Lessing, sem ég
nefndi fyrr í pistlinum og má vera,
að hún sé alls góðs makleg. Hin
konan finnst mér þó miklu athygli
verð ng verðskulda verðlaunin
sýnu frekar, það er Astrid Lind-
gren. Svo mjög hefur hún auðgað
bókmenntir heimsins undanfarna
áratugi, að fáir komast méð tær,
LETTMETI
Það var hér á árunum fyrir stríð að lífsbaráttan var almennt harðari og minna hugsað
um mannlegu hliðina en nú er gert. Tengdafaðir minn var togarasjómaður og eitt haus-
tið, þegar skipið kom af síldveiðum, var því lagt, en á Þorláksmessu voru festar leystar
og haldið út í bræluna. Krakkarnir stóðu á bakkanum og horfðu á eftir skipinu út í sor-
tann. Ekki var pabbi með í kirkjuferðinni það aðfangadagskvöldið. Litlum dreng fannst
ljómi jólanna hafa dofnað, þegar hann gekk heim með móður sinni og systur. En ljósið
slokknaði þó ekki alveg og það yljaði þeim þessa jólanótt sem aðrar.
essi jól fékk dall-
urinn á sig brot
og lunningafyllti
og neitaði að
rétta sig við. Kolin höfðu kastast
til í boxunum og lágu nú eins og
klettur úti í síðu. Þeir urðu að
skríða niður í box og moka til
kolunum í kolsvarta myrkri upp
á líf og dauða, því skipið þyldi
ekki annað brot, það færi niður.
Þá sýndist sandurinn renna hratt
úr stundaglasi lífsins ög kominn
tími til að biðja fyrir sér. Á mörk-
um lífs og dauða er allur tíma-
reikningur úti. Hveiju þakka skal,
má liggja milli hluta, en skipið fór
að rétta sig við. Þegar þeir komu,
upp í birtuna fundu þeir fyrst
hversu þreyttir þeir voru, en ljós
jólanna hafði sigrað. Myndin af
systkinunum í gyllta rammanum,
sem hékk á panelveggnum, brosti
á móti honum, þegar hann lagðist
úrvinda í koju. A næstu jólum
skyldi hann vera í landi.
Þegar ég var krakki hlustaði ég
alltaf á jóla- og nýárskveðjur til
sjómanna á hafi úti, þótt enginn
mér nákominn væri á sjónum. Ég
fann til með krökkunum sem ekki
höfðu pabba heima um jól og ára-
mót. Og enn í dag á fjöldi barna
pabba úti á sjó um hátíðamar og
enn hugsa ég til þeirra, þegar ég
hlusta á jóla- og nýárskveðjur ti!
sjómanna.
Nú þegar margir hafa kýlt
vömbina um of um jólin ættum
við að taka okkur smáhlé, þar til
áramótin kalla á meiri mat. Lúðu-
súpa með grænmeti er léttur og
góður matur, en sumir eiga hangi-
kjöt, sem þeir vilja nýta og er hér
uppskrift af handhægum og góð-
um rétti með hangikjötsleifum.
Gleðilegt nýár.
Lúðusúpa með grænmeti
700 g stórlúða,
2 lítrar vatn,
1 tsk. salt,
5 piparkom,
É'
Umsjón: KRISTÍN GESTSDÓTTIR
Teikningar: SIGURÐUR ÞORKELSSON
5 allrahandakom (má sleppa),
'l-i tsk. fenugreek (má sleppa),
1 lárviðarlauf,
2 meðalstórar gulrætur,
1 stór kartafla,
1 frekar lítil rófa,
100 g hvítkál,
1 lítill blómkálshaus,
1 msk. hreinn ijómaostur,
hveiti + vatn hrist saman.
1. Setjið vatn og salt í pott og
látið sjóða.
2. Skafið roðið af lúðunni, skerið
af henni ugga. Setjið lúðusneiðina
heila í pottinn.
3. Setjið piparkorn, allrahanda-
korn og fenugreek í grisju og
bindið fyrir. Setjið út í. Setjið lár-
viðarlaufíð út í.
4. Hreinsið gulræturnar, skerið í
sneiðar og setjið út í. Afhýðið
rófu og kartöflu, skerið rófumar
í þunnar sneiðar en kartöflurnar
í frekar þykkar sneiðar og setjið
út í. Saxið hvítkálið og setjið út
í. Sjóðið þetta allt við hægan hita
í 15-20 mínútur.
5. Skiptið blómkálinu í greinar
og sjóðið með síðustu 7 mínúturn-
ar.
6. Setjið ijómaostinn í litla skál,
takið ögn af soðinu úr pottinum
og hrærið ijómaostinn út með
því. Hellið síðan út í.
7. Setjið örlítið hveiti og vatn í
hristiglas, hristið saman og hræ-
rið út í. Látið sjóða vel upp. Súp-
an á að vera þunn.
Meðlæti: Nýbakað brauð.
Pönnuréttur með
hangikj ötsleifum
250—300 g hangikjötsleifar
2 stórar soðnar kartöflur
1 stór soðin gulrót
1—2 dl grænar baunir
2 msk matarolía
2 egg + 2 msk mjólk
nýmalaður pipar
1. Setjið matarolíu á pönnu, sker-
ið hangikjötið smátt og brúnið
örlítið í olíunni, minnkið hitann
að því loknu.
2. Skerið soðna gulrót í sneiðar
og setjið yfír. Afhýðið kartöflur,
skerið í litla bita og leggið ofan
á. Setjið grænar baunir saman við.
3. Sláið eggin sundur með mjólk,
og hellið yfir. Losið frá botninum
með pönnuspaða. Setjið lok á
pönnuna og látið vera á henni þar
til eggin eru hlaupin saman.
4. Stráið pipar yfir.